Kurtuluş Savaşı Günlerinde Doğu Siyasamız (Nisan 1920 - Mart 1921)

Yıl 1977, Cilt: 41 Sayı: 164, 657 - 732, 20.10.1977

Salâhi R. Sonyel

Öz

Mustafa Kemal'in çağrısı üzerine, Türkiye'nin işgal altında olmayan bölgelerinden ivedilikle seçilen milletvekilleri ve İtilâf devletlerinin İstanbul'u resmen işgal etmeleri üzerine Anadolu'ya geçen bazı Osmanlı mebuslarından oluşan Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920'de Ankara'da ilk oturumunu yapıyor; üyeleri arasından en yaşlı olan Şerif Bey'i geçici başkan seçiyordu. Oturumu açan Şerif Bey, Padişahlıkla Halifeliğin, Başkentle yönetimin özgürlükten yoksun bırakıldıklarını; Türk ulusunun, İtilâf devletlerinin zorla kabul ettirmek istedikleri "yabancı köleliğine" karşı çıkarak uluslar ilkesi (self-determinasyon) ve tam bağımsızlık yolunda direnmek azminde olduğunu açıklıyordu. Bu açıklamanın ardından daimi başkan seçimine geçiliyor; bu göreve Mustafa Kemal seçiliyordu. Ertesi günkü oturumda söz alan BMM Başkanı Mustafa Kemal, yurttaki olağanüstü durumdan ötürü bir yönetim kurulmasının gerekli olduğunu ve Türk ulusunun kaderine ancak bu ulusu temsil eden BMM'nin yön verebileceğini; esasen BMM'nin yurtta en üstün kuruluş olduğunu açıklıyordu.

Anahtar Kelimeler

Türk Kurtuluş Savaşı Dönemi, Doğu Siyaseti, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Dışişleri, Sovyet Rusya, Bolşevik

Kaynakça

• ADIVAR, HALİDE EDIP: The Turkish Ordeal, Londra, 1928.
• ADIVAR T: Turk.ey Faces West, New Haven, 1930.
• ADIVAR II: Türkiye'de Şark, Garp ve Amerika Tesirleri, İstanbul, 1955.
• ADIVAR III : Türk'ün Ateşle Imtihan:, İstanbul, 1962.
• Afgan gazetesi, Kabil, 29. 10. 1922.
• AĞAOĞLU, SAMET : Kuvay: Milliye Ruhu, Ankara, 1964.
• ALTAY, FAHRETTIN : 10 Yıl Savaş, 1912 - 1922, ve Sonrası , İstanbul, 1970.
• APAK, RAHMİ ve diğerleri: Batı Cephesi, Ankara, 1965.
• ARALOV, S.t.: Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları, İstanbul, 1967.
• ARIKOĞLU, DAMAR: Milli Mücadele Hatıralarım, İstanbul, 1961.
• ARIF, MEHMET : Anadolu Inkılâbl, İstanbul, 1924.
• ARMAOĞLU, FAHİR : Siyasi Tarih, Ankara, 1964.
• ASD I: Atatürk'ün Sbylev ve Demeçleri, 1919 - 38, Ankara, 1961.
• ASD III: Atatürk'ün Sbylev ve Demeç/eri, 1918 - 37, Ankara, 1961.
• ATTB: Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannaıneleri, Ankara, 1964.
• AvcıoĞı,u, D.: "Atatürk'ün Dışişleri Bakanı Anlatıyor (Dr. Rüştü Aras)", Yön NO. 83, 30. I O. 1964.
• AYDEMİR I VE II, ŞEVKET SÜREYYA : Tek Adam Mustafa Kemal, 1919 - 1922, İstanbul, 1964 (C 1 Ve 2) .
• AYDEMİR, ŞEVKET SÜREYYA : Suyu Arayan Adam, İstanbul, 1971.
• BALKAN, REMZI Mukayeseli Basın ve Propaganda, Ankara, 1961.
• BAYUR, HİKMET : Yeni Türkiye Devletinin Harici Siyaseti, İstanbul, 1935.
• BAYUR Il: "Türkiye - Rusya Münasebetleri", Adalet, 5. ı . 1965'den 24. ı . 1965'e.
• BAYUR III: "Birinci Genel Savaştan Sonra Yapılan Barış Antlaşmalarımız", Belleten, XXX, No. 177, Ocak 1966, s. 115-156.
• BAYUR, HİKMET : "Kuvayı Milliye Devrinde Atatürk'ün dış siyasa ile ilgili bazı görüş ve davranışları", Belleten, XX, Ekim 1956.
• BFSP: British and Foreign State Papers (İngiliz ve Yabancı Devlet Belgeleri), C. 18, 113 ve 118, S. 652-776 ve 990-996.
• BIYIKLIOĞLU I VE II, TEVFIK : Trakya'da Milli Mücadele, Ankara, 1955, C. ı .
• BIYIKLIOĞLU III : Atatürk Anadolu'da, Ankara, 1959.
• BIYIKLIOĞLU, TEVFİK : "Türk İstiklal Savaşı Yıllarında Sovyet-Türk Dostluğu",
• Belleten, XXV, Temmuz 1961, s. 486-491.
• BMM: Büyük Millet Meclisi.
• BMM. ZC.: Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi.
• Borba: Tiflis'de yayı nlanan gazete, 1920-21 sayıları.
• CARR III, EDWARD HALLETT : A History of Soviet Russia, Londra, 1966, C. 3.
• CEBESOY, ALİ FUAT : Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul, 1953.
• CEBESOY II: Moskova Hatıraları, İstanbul, 1955.
• Cmd.: Command Papers (İngiliz resmi yayınları), 964 (1920) ve 1207 (1921) .
• DAVISON, RODERIC H.: "Turkish Diplomacy from Mudros to Lausanne", The Diplomats, 1919 - 1938, New Jersey, 1953, s. 173-209.
• DBFP: Documents on British Foreign Policy (Ingiltere Dışişleriyle ilgili belgeler).
• C. VIII. — International Conferences on High Policy (Nisan - Aralık 1920).
• C. XII. — European, including Russian Questions (1920 - 1921).
• C. XIII. — The Near and Middle East (1920 - 1921).
• DEGRAS I, JANE : Soviet Documents on Foreign Policy, 1917 - 1924, Londra, 1951, C. I.
• DENNIS, A. L. P. : The Foreign Policy of Soviet Russia, Londra, 1924.
• Düstur II, Tertip, C. 2.
• EKREM, REŞAT : Osmanlı Muahedeleri lıg Kapitüldsyonlar, 1130 - 1920 ve Lozan Muahedesi, İstanbul, 1934.
• EUDIN VE NORTH, X. J. VE R. C.: Soviet Union and the East, 1920 - 1927, California, 1957.
• FO: Foreign Office documents (Ingiltere Dışişleri Bakanlığının Londra'da devlet arşivindeki belgeleri).
• FISCHER I, LOUIS: The Soviets in World Affairs, Londra, 1930, C. ı .
• GOLOĞLU, MAHMUT : Üçüncü Meşrutiyet, Ankara, 1970.
• GÖNLÜBOL VE SAR, M. VE C.: Olaylarla Türk Dış Politikası, 1919 - 1965, Ankara, 1968.
• GÖNLÜBOL VE SAR I : Atatürk ve Türkiye'nin Dış Politikası, 1919 - 1938 İstanbul, 1960.
• Hdkimiyet-i Milliye: 1920 Ve 1921 sayıları.
• HARRIS, GEORGE: The Origins of Communisrn in Turkey, California, 1967.
• HOWARD, HARRY N.: The Partition of Turkey, New York, 1966.
• HTDA: Harp Tarihi Dairesi Arşivi.
• HTVD: Harp Tarihi Vesikaları Dergisi.
• HUREWITZ II, J. C.: Diplomacy in the Near and Middle East, New Jersey, 1956, C. 2.
• Hürriyet, İstanbul, ıo. Il. 1968.
• İslam Gürcistan No. 19.
• Islamic News No. 16, Londra, 17. 2. 1921.
• İsvestiya: 1920 - 2! sayıları.
• JAESHKE, GOTTHARD : Kronoloji, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara, 1970.
• JAESCHKE, GOTTHARD : Die türkische-armenische Grenze un der Friedensvertrag von Gümrü (Alexandropol), 1 Sprachen, XXXV, s. 67-17 . 932,
• KANDEMIR I, FERIDUN: Atatürk'ün Kurduğu Türkiye Komünist Partisi ve Sonrası, İstanbul, 1965.
• KANSU, MAZHAR MÜFIT : Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk' le Beraber, Ankara, C. ı, 1966.
• KARABEKIR, KÂZIM : İstikldl Harbimiz, İstanbul, 1960.
• KARABEKIR I : kik/d/ Harbimizin Esasları, İstanbul, 1957.
• KARABEKIR II : İstiklâl Harbimizde Enver Paşa ve ittihad ve Terakki Erkânı , İstanbul, 1967.
• KARAL, ENVER ZIYA: "Birinci Cihan Harbinden Lozan Muahedesine Kadar Türkiye'nin Siyasi Olayları", Yeni Türkiye, İstanbul, 1959.
• KARAMAN, SAMI SABIT: İstiklâl Mücadelemiz ve Enver Paşa, Izmit, 1949.
• KAZEMZADEH, FİRUZ : The Struggle for Trans-Caucasia, 1917 - 1921, New York, 1951.
• Kılıç Ali Hatıralarını Anlatıyor, İstanbul, 1955.
• '<ISLAM, M. ALI: "Türkiye-Sovyet Rusya Münasebetleri, 1921 - 1966", Orta Doğu No. 56, Aralık 1966.
• KURAT, AxnEs NIMET: "İstiklâ1 Savaşında Komünizm Faaliyeti", reni İstanbul, 4, 9 ve 10 Temmuz 1966.
• KURAT, AKDES NIMET: "Kurtuluş Savaşının başlarında Mustafa Kemal tarafından Lenin'e yazıldığı iddia edilen bir 'Mektubun' mevcut olmadığı anlaşıldı", Türk Kültürü, No. 97, C. IX, Kasım 1970, s. 26-28.
• KUTAY, C.: Türkiye'de ilk Komünistler.
• LAQUEUR, WALTER Z.: Communism and Nationalism in the Middle East, Londra, 1956.
• L'Echo de Paris: 1920 - 21 sayıları.
• LEW1S, G.: Turkey, Londra, 1965.
• Manchester Guardian : 1920 - 21 sayıları.
• MEARS, ELIOT GRINNELL : Modern Turkey, New York, 1924.
• Memoirs of Aga Khan, Londra, 1954.
• MIKUSCH, DAGOBERT VON : Mustapha Kemal - Between Europe and Asia, Londra, 1931.
• MILLER, A. F.: "From the history of Soviet - Turkish relations", International Affairs, Moskova, Şubat 1956.
• Morning Post : Londra, 1920- 21 sayıları.
• Nutuk: Atatürk'ün büyük nutku.
• ÖZALP, KÂZIM : Milli Mücadele, 1919 - 1922, Ankara, 1971.
• PAPAZIAN, K. S.: Patriotism Perverted, Boston, 1924.
• Peyam-ı Sabah: 1920 sayıları.
• POIDEBARD, A.: La Transcauıase et la R6publique d' Armenie dans les textes diplomatiques, 1919 - 1921, Paris, 1924.
• Praktita Tis Vulis : Yunan Millet Meclisi Tutanaldarı ; 1920 - 21 oturumları.
• Pravda : 1920 - 21 sayıları.
• RAWLINSON, A.: Adventures in the Near East, 1918 - 22, Londra, 1923.
• RUSTOW, DANKWART A.: Politics and Westernisation in the Near East, Princeton, 1956.
• RYAN, SIR ANDREW : "The Last of the Dragomans, Londra, 1951.
• SARAL, AHMET HULKI : Güney Cephesi, Ankara, 1966.
• SELEK I VE II, SABAHATTIN: Anadolu liztilâli, İstanbul, 1963 ve 1965, C. 1-2.
• SHAPIRO I, I. : Soviet Treaty Series, C. ı , 1917 - 1928, Washington, 1950. Skvo: Tiflis, No. 266, 21. ı l. 1920.
• SMITH, ELAINE D.: Turkey: Origins of the Kemalist Moveıııent, 1919 - 1923, Washington, 1959.
• SONYEL, SALAHİ R.: Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara, 1973.
• SONYEL, SALAH' R.: "1919 Yılı İngiliz Belgelerinin Işığında Mustafa Kemal ve Milli Mukavemet", Türk Kültürü, No. 85, Kasım 1969.
• SOYSAL, ISMAIL : Türkiye'nin Dış Münasebetleriyle ilgili başlıca siyasi andlaşmaları, Ankara, 1965.
• Say/ev I ve II, Ankara, C. ı , 1963, C. 2, 1964.
• SPECTOR, IVOR : The Soviet Union and the Muslim World, 1917 - 58, Seattle, 1959.
• Speech : A Speech delivered by Mustafa Kemal Atatürk, İstanbul, 1963.
• Takvim-i Vekayi : 1920 - 2 ı sayıları.
• TANSU, SAMill NAFİZ : Iki Devrin Perde Arkası , İstanbul, 1964.
• Tarih, C. IV, İstanbul, 1934.
• Tarih Vesikalan, C. 1, Haziran 1941.
• TENGIRŞENK, YUSUF KEMAL : Vatan Hizmetinde, İstanbul, 1967.
• TEVETOĞLU, FETHI : Türkiye'de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler, ıgıo - 1960, Ankara, 1967.
• Times : 920 - 2 I sayıları.
• TITE Arsivi: Türk inkilâp Tarihi Enstitüsü Arsivi.
• TOYNBEE, ARNOLD J.: 77ze Western Question in Greece and Turkey, Londra, 1923.
• TOYNBEE I : Survey of International Affairs, Londra, 1925.
• TUNAYA, TARIK Z.: Türkiye'de Siyasi Parti/er, İstanbul, 1952.
• TUNAYA I : Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri, İstanbul, 1958.
• TUNÇAY, METE : Türkiye'de Sol Akımlar, 1908 - 1925, Ankara, 1967.
• VELİDEDEOĞLU, HIFZI VELDET : "Ilk Meclisten Cumhuriyete", Cumhuriyet, 27. 12. 1973, No. 17747 vd.
• VERE - HODGE, EDWARD REGINALD : Turkish Foreign Policy, 1918 - 48, Ambilli- Annemasse, 1950.
• Yakın Tarihimiz, C. I , No. 3, 15. 3. 1962.
• YALÇIN, HÜSEYIN CAHİT : "Tarihi Mektuplar", Tanin No. 4454-408, 18. ı o. 1944 vd.
• Yeni Gün: 1921 sayıları.
• ZEINE, ZEINE N.: The Struggle for Arab hulependence, Beyrut, 1960.