Yeni Bulunmuş Bazı Belgelerin Işığında Kâmil Paşa'nın Siyasal Durumu

Yıl 1971, Cilt: 35 Sayı: 137, 61 - 118, 20.01.1971

Hikmet Bayur

Öz

Bu belgeler Kamil Paşa'nın evrakı arasında oğlu Hilmi Kamil Bayur'ca bulunmuş bazı not ve mektup müsveddeleri ile Yıldız'da çıkan ilginç bazı ariza ve layihalardır. Bizce bunların en dikkate değer olanları Kamil Paşa'nın perakende birtakım notlarıdır. Bu notlar genel olarak devlet yönetimine ve hele müstebit, otokrat bir padişahın yönetimiyle Osmanlı devletinin iç ve dış siyasasına ışık tutan ve yol gösteren vecizelerdir. Bunlardaki düşüncelerin pek çoğu Kamil Paşa'nın Padişaha ya doğrudan doğruya, veya mabeyin başkatibi yoluyla sunduğu bugüne dek bilinen yazılarda bulunmaktadır. Bu gibi yazıların birkaçı aşağıda görülecektir. Bulunmayanların da, ya henüz ele geçmemiş belgelerde bulundukları veya Padişahla yapılmış görüşmelerde ileri sürülmüş oldukları düşünülebilir. Bunların ışığında o evrede devlet makinesinin işleyiş biçimi daha iyi sezilebilir. Bu yazımızı Kamil Paşa ve onunla ilgili Abdülhamit devrindeki birçok olayı iyice belirten İsmail Hakkı Uzunçarşılı arkadaşımızın 74 sayılı Belleten'de (Nisan 1955) çıkmış olan "II. Abdülhamit Devrinde Kamil Paşa" başlıklı incelemesine bir zeyl olarak kaleme aldık. Aşağıda görülecek vecize niteliğindeki düşüncelerle onların kullanıldıkları arızalardan bir ikisini ele almadan önce Kamil Paşa'nın kişiliğini kısaca hatırlatmak yerinde olur. Osmanlı Devleti’nin, Berlin antlaşmasıyla (1878) birinci Genel Savaşın başlaması (1914) arasındaki otuz altı yıllık evre içinde, Girieteki çok uzun zamanlardan beri var olagelen müzmin huzursuzluk ayrı tutulursa, içeride ayaklanmalar ve dışarıdan gelen çarpılar olmayan tek sadaret Kamil Paşa'nın 1885'den 1891'e giden ilk sadaretidir. Bundan başka bu altı yıllık evrede Devletin dış itibarı ondan sonra uzaktan yakından görülemeyecek bir duruma geçmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kâmil Paşa, Siyasi Tarih, Hilmi Kamil Bayur, Layiha