Osmanlı Sanatında Kâbe Tasvirli Bir Fresk

Yıl 1970, Cilt: 34 Sayı: 134, 255 - 258, 20.04.1970

Sadi Dilâver

Öz

Osmanlı sanatında Kâbe tasviri hacı kitapları, minyatür, çini, madeni eşya, tekstil gibi çeşitli kollarda dini gayeye uygun olarak bol sayıda yapılmıştır. Bunların ilk örneğini XIV. yy. dal; en yaygın örneklerini de XVII. ve XVIII. yy. çini, seccade ve minyatürlerinde görüyoruz. Fresk olarak yapılmış olduğu bilinen ilk ve tek örnek ise, Sivrihisar Haznedar mescidinde bulunmaktadır. Haznedar mescidi 1273 tarihinde Selçuklu devlet adamı Necibüddin Mustafa tarafından yaptırılmış olmakla beraber, sonraki onarımlarla ilk şekli bozulmuştur. Halen de restore edilmektedir. Kâbe tasviri bu mescidin mihrap duvarında, mihrap ile güney-batı köşedeki mukarnaslı tromp arasında yer alan fresk içindedir. Daha önce yapılmış ve silinmiş olan çiçek motifli diğer bir fresk üzerine yapılmıştır. Eski freskin naturalist çiçeklerinden parçalar, bugün bile yer yer seçilebilmektedir. Kâbe'nin bulunduğu Harem-i Şerif tasviri, bu freskte yan yana yapılmış üç ayrı dikdörtgen kompozisyondan ortadakidir. Boşluklar, sağda ve solda şamdan biçiminde yazılarla (Ayet), altta testi, kâse ve diğer çeşit kap resimleri ile doldurulmuştur. Açık gri fon üzerine siyah çizgiler hâkim olup; yeşil, mavi, kırmızı ve kahve renkler çeşitli nüanslarda kullanılmıştır. Üç dikdörtgen kompozisyondan Harem-i Şerif kolayca tanınmakla beraber, diğer ikisinin anlaşılması oldukça güçtür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Sanatı, Fresk, Duvar Kabartmaları, Kâbe Tasviri, Harem-i Şerîf