Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi

Yıl 1968, Cilt: 32 Sayı: 125, 25 - 36, 20.01.1968

Gönül Öney

Öz

Anadolu Selçuk dini ve sivil mimari dekorasyonunda hayat ağacı motifine sık rastlanır. Burada muhtelif devirlerde ve bölgelerde çok yaygın olan bu tasvirin tarihçesine girmeyip, Anadolu Selçuklu örneklerini inceleyeceğiz ve bu motifin İslam sanatında köklerini, sembolik durumunu araştıracağız. Tek Başına Canlandırılan Hayat Ağacı : Hayat ağacı Anadolu Selçuklu sanatında erken devirde genellikle tek başına veya kuşlarla çevrelenmiş olarak görülür. Geç devirde ise tek başına verilen hayat ağacı tasvirleri haricinde, muhtelif refakat edici hayvanlarla birlikte canlandırılan örnekler de boldur. Tek başına canlandırılan hayat ağacı daha enderdir ve sadece dini mimaride görülür. Bu guruptan en enteresan örnekle Divriği ulu camisinin kuzey portalinde karşılaşırız (1228). Burada Hayat ağacı dal şeklinde küçük bir vazodan yükselir. Vazo ebedi hayat suyu ihtiva eden bir semboldür. Yine aynı portalde bir başka hayat ağacı karın kısmı dilimli bir vazodan yükselir. Bu ağaç tepesindeki büyük rozetle bir ay çiçeğine benzer ve üzerindeki geometrik kafes deseni şaşılacak derecede Hitit güneş kurslarını hatırlatır (Hayat ağacı rozet birleşmesini daha sonra başka örneklerle de tanıyacağız). içleri tam palmet yaprakları ile doldurulmuş iki büyük yarım palmet bu ağacın gövdesi ile birleşir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu Devleti, Selçuklu Sanatı, Hayat Ağacı, Mimari Dekorasyon, Palmet, Bitki Figürleri