Tanzimat'ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri

Yıl 1964, Cilt: 28 Sayı: 112, 623 - 690, 20.10.1964

Halil İnalcık

Öz

Gülhane Hatt-ı Hümâyûn'u devletin resmi gazetesi Takvim-i Vekâyi'de yayınlandığı gibi, bir hafta sonra her eyalet valisine ve sancak mütesellimine ayrı ayrı bir ferman halinde tebliğ olundu, vergi ve asker maddesi hakkında ileride gönderilecek emirlerin beklenmesi, bunun dışında Haftaki bütün esasların, derhal icrasına girişilmesi bildirildi. Aynı fermana göre, Gülhane Hattı'nın, evvela Sancak merkezlerinde şehrin büyük meydanında bütün ileri gelenlerle halk önünde büyük merasimle okunması ve sonra kazalara ve kasabalara birer birer gönderilip "büyük ve küçük umûm ahâli ve reâyâya güzelce anlatarak" açıklanması istendi. Hükümet, Hatt'ın ilâniyle bir takım yanlış yorumların ortaya çıkmasından ve kargaşalıklar olmasından kaygu duymakta idi. Onun için, daha evvel cülûs fermanı okunduğu zaman olduğu gibi, halkın "işte artık Padişahımız tekâlif ve sâlyâneyi bütün bütün affetmiş veyahut şöyle böyle olacak imiş deyü yanlış anlayıp da bir günü dedikodu etmek ve ihsân-i hümâyûnum olan emniyet-i cân ve mal ve namus keyfiyetlerinden dolayı küçük ve büyükten tâ en ednâya kadar alelumûm zâbitân ve sâir memurlara zerre kadar itaatsizlik eylemek misillû uygunsuzluklar vuku' bulacak olur ise" bunların şiddetle cezalandırılacağı ayrıca bildirilmiştir. Tanzimat'ın "ancak dîn ü devlet ve mülk ü milletin ihyâ ve ma'muriyetine bâ'is ve badi olacak asayiş-i hâl-i ahâli ve fukarâ maddesinin istihsali zımnında lazım gelen hayırlû ve menfaatlû usûllere" başlamak demek olduğu açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Dönemi, Sosyal Tepkiler, Gülhane Hatt-ı Hümâyûn, Halil İnalcık, Osmanlı Arşiv Vesikaları, İdarî Teşkilat