Resimli Bir Farsça Tıp Kitabındaki İnsan Anatomisi ile İlgili Bölümler Üzerine Bir Ön Çalışma: Tānksūḳnāme-i Īlḫān Der Funūn-i ʿUlūm-i Ḫaṭāʾī

Yıl 2023, Cilt: 87 Sayı: 309, 415 - 437, 08.08.2023

Ahmet Acıduman Şehriyar Şems Berna Arda Gürhan Kırilen

https://doi.org/10.37879/belleten.2023.415

Öz

Tānksūḳnāme-i Īlkhān der Funūn-i ʿUlūm-i Ḫaṭāʾī Orta Çağ’da İslam coğrafyasında yazılmış nadir resimli tıp kitaplarından ve aynı zamanda o dönemde İslam dünyasında Hitay tıbbına ait Çinceden Farsçaya çevrilmiş en nadir eserlerden birisidir. Tānksūḳnāme Olcāytū Ḫudābende (1304-1317) 1304’te hükümdar olduktan sonra, Faḍlu-llah Reşīdu’d-dīn b. ʿİmādu’d-devle Ebū’l-Ḫayr’ın (1247-1318) emriyle tercüme edilmiştir. Tānksūḳnāme-i Īlkhān’ın en nadide, muhtemelen tek nüshası İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Ayasofya Koleksiyonunda, No. 3596’da bulunmaktadır. Eser dört cilt/kitaptan oluşsa da elimizde sadece birincisi bulunmaktadır. Bu nüsha Muḥammed b. Aḥmed b. Maḥmūd Ḳıvām (Ḳavvām) el-Kirmānī tarafından 20 Şaʿbān 713/10 Aralık 1313’te Tebriz’de İlhanlı hanedanının İran’daki sekizinci hükümdarı Olcāytū Ḫudābende’nin saltanatı sırasında kopyalanmıştır. Tānksūḳnāme-i Īlkhān der Funūn-i ʿUlūm-i Ḫaṭāʾī’nin ilk cildi, Çince asıllarına uygun olarak insan anatomisi üzerine yazılmış bölümler ve çizilmiş resimler içermektedir. Bu çalışmanın amacı bu kitaptaki anatomik bilgilerin sunulması ve Orta Çağ İslam tıbbının klasik bilimsel anatomik bilgileriyle karşılaştırılarak değerlendirilmesidir

Anahtar Kelimeler

Tānksūḳnāme-i Īlḫān der Funūn-i ʿUlūm-i Ḫaṭāʾī, Faḍlu-llah Reşīdu’ddīn, Olcāytō Ḫudābende, Hitay tıbbı, İlhanlı hanedanı, Tıp tarihi

A Preliminary Study on Chapters Related to Human Anatomy in An Illustrated Persian Medical Book: Tānksūqnāme-i Īlkhān Der Funūn-i ʿUlūm-i Khaṭāʾī

Öz

Tānksūqnāme-i Īlkhān Der Funūn-i ʿUlūm-i Khaṭāʾī is one of the rarest illustrated medical books in medieval Islamic geography. It is also one of the most uncommon books translated into Persian from Chinese belonging to Cathay medicine in the Islamic world during that era. The Tānksūqnāme was translated by order of Faḍl-Allah Rashīd al-Dīn Ibn ʿImād al-Dawla Abū al-Khayr (1247-1318), after Oljeitu Khodabandeh (r. 1304 – 1317) became the ruler in 1304. One of the rarest, probably the unique copy of the Tānksūqnāme-i Īlkhān is in Ayasofya collection, Nr. 3596 in İstanbul Süleymaniye Manuscript Library. Although the work consists of four volumes/books, we only have the first one. It was copied by a scribe, Muḥammad b. Aḥmad b. Maḥmūd Qiwām (Qawwām) al-Kirmānī, in Tabrīz on 20 Shaʿbān 713/10 December 1313 during the reign of Oljeitu Khodabandeh, the eighth ruler of Ilkhanid dynasty in Persia. The first volume of Tānksūqnāme-i Īlkhān Der Funūn-i ʿUlūm-i Khaṭāʾī has chapters and illustrations on human anatomy written and drawn following the Chinese originals. The aim of this study is to present the anatomical knowledge in this book and evaluate it by
comparing the classical scientific anatomical knowledge of medieval Islamic medicine.

Anahtar Kelimeler

Tānksūqnāme-i Īlkhān Der Funūn-i ʿUlūm-i Khaṭāʾī, Faḍl-Allah Rashīd al-Dīn, Oljeitu Khodabandeh, Cathay medicine, Ilkhanid dynasty, History of medicine

Kaynakça

• [Adıvar], Abdulhak Adnan, “Sur le Tanksukname-I-Ilhani der Ulum-U-Funun-IKhatai”, Isis, XXXII/1, 1940, pp. 44-47.
• Avicenna - Gruner, Oskar Cameron, A Treatise on the Canon of Medicine of Avicenna, Incorporating a Translation of the First Book. Gruner, Oskar Cameron (tr.). Reprinted from the edition of 1930, London. First AMS edition published in 1973. AMS Press Inc., New York, N.Y. 1973.
• Berlekamp, Persis, “The Limits of Artistic Exchange in Fourteenth-Century Tabriz: The Paradox of Rashid al-Din’s Book on Chinese Medicine, Part I”, Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World, XXVII, 2010, pp. 209-250.
• Huard, Pierre, “A Propos du Tenk Suk Name (Tenksuq-nameh)”, Méridiens: Revue de l’Association Scientifique des Médecins Acupuncteurs, 37-38, 1977, pp. 11-16.
• Klein-Franke, Felix - Ming, Zu, “Rashīd ad-Dīn as a Transmitter of Chinese Medicine to the West”, Le Muséon, CIX/3 (1996), pp. 395-404.
• Klein-Franke, Felix - Ming, Zu, “Rashid ad-Din and the Tansuqnamah: the Earliest Translation of Chinese Medical Literature in the West,” Le Muséon CXI/3-4, 1998: p. 427-445.
• Miyasita, Saburō, “A Link in the Westward Transmission of Chinese Anatomy in the Later Middle Ages”, Isis, LVIII/4, 1967, pp. 486-490.
• Pormann, Peter E. - Savage-Smith, Emily, Medieval Islamic Medicine. Edinburgh University Press, Edinburgh 2007.
• [Rashīd al-Dīn], Tānksūqnāme-i Īlkhān Der Funūn-i ʿUlūm-i Khaṭāʾī, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul Süleymaniye Manuscript Library, Ayasofya Collection, Nr. 3596, Tabrīz 1313.
• Sarton, George, Introduction to the History of Science, Reprinted, Vol. I. The Williams & Wilkins Company, Baltimore 1953.
• Ullmann, Manfred, Islamic Medicine, Edinburgh University Press, Edinburgh 1978.
• Ünver, A. Süheyl, Tanksuknamei İlhan der Fûnunu Ulûmu Hatai Mukaddimesi, transl. Baki Gölpınarlı, İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü, İstanbul 1939.
• Ünver, A. Süheyl, “Recent Researches on the Wang Shu Ho Text”, İstanbul Üniversitesi Tıb Fakültesi Mecmuası, VII/2, 1944, pp. 3874-3876.
• Liu, Zhanwen (ed.) - Liu, Liang (assoc. ed.), Essentials of Chinese Medicine, Volume 1, Foundations of Chinese Medicine, Springer-Verlag, London 2009.