Yunan İşgali Sonrasında Doğu Trakya’dan Bulgaristan’a İltica Hareketi

Yıl 2023, Cilt: 87 Sayı: 309, 635 - 684, 08.08.2023

Kenan Özkan

https://doi.org/10.37879/belleten.2023.635

Öz

Yunan ordusunun Temmuz 1920’de Doğu Trakya’yı işgali üzerine 1. Kolordu birlikleri direniş gösteremeden mağlup olmuş ve tarafsız bir devlet olan Bulgaristan’a iltica etmiştir. Katliam endişesine kapılan sivil ahali de askerî birlikleri takip ederek Bulgaristan’a sığınmıştır. Bu çalışmada asker ve sivil mültecilerin Bulgaristan’a iltica ve memleketlerine iade sürecinde neler yaşandığı ve özellikle mültecilerin iade sürecinde Bulgar ve Osmanlı Hükûmetleri arasında yaşanan krizlerin nasıl çözüldüğü sorularına yanıt aranmıştır. ATASE Arşiv belgelerine dayandırılarak daha önce yapılmış bir çalışmadan farklı olarak, bu çalışmada Osmanlı Arşivi belgelerinden istifade edilmiştir. Böylece ulaşılan yeni belgeler ışığında, konu detaylandırılmış ve yukarıdaki sorulara yanıt verilmiştir. Buna göre Bulgar Hükûmeti asker ve sivil mültecileri Bulgaristan’ın çeşitli yerlerinde geçici olarak iskân etmiş ve iaşelerini sağlamıştır. Ancak ülkedeki siyasi ve iktisadi sorunlar nedeniyle mültecilere daha fazla yardım edemeyen Bulgar Hükûmeti, Osmanlı Hükûmetinden mültecilerin memleketlerine iadesi talebinde bulunmuştur. Savaştan çıkmış Osmanlı Hükûmeti de mali sıkıntıda olduğu için mültecilerin memleketlerine iadesi sürecini sağlıklı bir şekilde yürütememiştir. Bunun yanı sıra subayların Bulgar Hükûmeti tarafından el konulan şahsi hayvanları ile kolorduya ait resmî evrakların iadesi iki hükûmet arasında önemli bir sorun hâlini almıştır. Osmanlı Hükûmeti aynı zamanda İtilaf Devletlerinin müdahalesi ile Bulgar Hükûmetinin mültecilerin pasaportlarını vize etmemesi nedeniyle yaşanan krizi de çözmek için uğraşmıştır. Sürecin geneline bakıldığında sivil ve asker mültecilerin çok büyük bir kısmı kendi çabaları ile memleketlerine dönmek mecburiyetinde kalmıştır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı 1. Kolordusu, Yunan İşgali, Doğu Trakya Mültecileri, Osmanlı Hükûmeti, Bulgar Hükûmeti

Asylum Movement from Eastern Thrace to Bulgaria after the Greek Occupation

Öz

Upon the occupation of Eastern Thrace by the Greek army in July 1920, the 1st Corps units were defeated without resistance and took refuge in Bulgaria, a neutral state. Since the civilian population worried about the massacre, they followed the military units and took refuge in Bulgaria. In this study, answers were sought to questions of what happened during the asylum process of military and civilian refugees to Bulgaria and their return to homeland, and how the crises between the Bulgarian and Ottoman Governments were resolved, especially during the return process of refugees. Unlike a previous study, based on ATASE Archive documents, we used Ottoman Archive documents. In the light of the new documents reached, the subject was detailed and the questions above were answered. Accordingly, the Bulgarian Government temporarily resettled the military and civilian refugees in various parts of Bulgaria and provided their subsistence. However, the Bulgarian Government, who could not help more refugees due to the political and economic problems in the country, requested the Ottoman Government to return the refugees to homeland. Since the Ottoman Government was in financial trouble, she could not carry out the process of returning the refugees to homeland in a healthy way. In addition, the return of the officers’ personal animals confiscated by the Bulgarian Government and official documents of the corps became an important problem between the two governments. Visa procedures of refugees’ passports had also resulted in crisis. So, most of the refugees had to return to homeland with their own efforts

Anahtar Kelimeler

Ottoman 1st Corps Units, Greek Occupation, Eastern Thrace Refugees, Ottoman Government, Bulgarian Government

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4631. 347280.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4646. 348388.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4646. 348436.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4648. 348530.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4648. 348592
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4649. 348628.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4650. 348716.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4656. 349132.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4659. 349367.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4659. 349355.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO). 4659. 349367.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4661. 349505.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4675. 350595.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4678. 350810.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4680. 350996.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 4694. 351986.
• Dahiliye Asayiş Kalemi (DH. EUM. AYŞ.) 30. 78.
• Dahiliye Asayiş Kalemi (DH. EUM. AYŞ.) 46. 18.
• Dahiliye Nezareti, Kalem-i Umumi (DH. EUM. KLU.) 14. 14
• Dahiliye Nezareti, İdare-i Umumiye (DH.İ.UM.) 20.14.
• Dahiliye Nezareti, Şifre Kalemi, (DH. ŞFR.) 610.120.
• Hariciye Nezareti, İstanbul Murahhaslığı (HR. İM) 46. 6
• Hariciye Nezareti, İstişare Odası (HR. HMŞ. İŞO.) 216. 19
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2121. 18.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2330. 49.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2330. 51.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2539. 11.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2539. 12.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2571. 1.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2571. 2.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2571. 3.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2571. 4.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2714. 2.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2723. 3.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (HR. SYS.) 2723. 8.
• Hariciye Nezareti, Sofya Sefareti (HR. SFR. 04) 666. 56.
• Hariciye Nezareti, Sofya Sefareti (HR. SFR. 04.) 666. 58.
• Hariciye Nezareti, Sofya Sefareti (HR. SFR. 04.) 926. 42.
• İrade Dosya Usulü (İ.. DUİT.) 160. 23.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) 219. 185.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) 219. 192.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) 221. 97.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) 221. 124.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) 222. 57.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Toprak ve İskân Müdürlüğü, Sevkiyat (272. 0. 0. 14.) 75. 24. 7
• Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı (30. 18. 1. 1.) 9. 24. 11.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı (İBB), Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar
• Bel. Mtf. 047742.
• Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (TİTE)
• Klasör 72, Gömlek 17, Belge 17.
• Süreli Yayınlar
• İkdam, Vakit
• Kaynak, Araştırma ve İnceleme Eserler
• Acaroğlu, M. Türker, Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2006.
• Akın, Veysi, “Cafer Tayyar Paşa’nın Esir Alınışı ve Esaret Hayatı”, İlmî Araştırmalar, S. 1, 1995, s. 31-38.
• Akın, Veysi, “Yunan İşgali Döneminde Edirne’den Bulgaristan’a Sığınan Askerî Okul İdareci ve Öğrencileri”, Belgi, S. 22 (Yaz 2021/III), s. 657-673.
• Aslan, M. Yasin, “Savaş Hukukunun Temel Prensipleri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 79 (2008), s. 235-274.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik, Trakya’da Millî Mücadele, C 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• Güzel, Mehmet Şükrü, “Bir Savaş Suçu Olarak Doğu Trakya’da Yunanistan Tarafından Türklere Yapılan Etnik Temizlik Harekâtı 1920-1922”, Akademik Bakış, C 8/S. 15, 2014, s. 133-159.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, 51, Vesika 1184, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1965.
• Kamil, İbrahim, “Bulgaristan Diplomatik Belgelerine Göre Trakya’da Milli Mücadele ve Türk-Bulgar İlişkileri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 17/S. 35, 2017, s. 85-119.
• Karabulut, Umut-Bozkurt, Ersin, “Osmanlı Devleti’nde Savaş Hukukunun Oluşumu Bağlamında Lahey Konferansları ve Birinci Dünya Savaşındaki Uygulamalar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 45, (Nisan 2019), s. 87-99.
• Kayapınar, Ayşe, “Osmanlı Döneminde Rumeli’de Bir Nahiye Merkezi: Pravadi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C XXX/S. 1, 2015, s. 121-148.
• Özkan, Kenan, İmparatorluktan Ulus Devlete Geçişte Göçlerin Rolü (1918-1923) Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir 2020.
• Salmon, D. E. and others, Diseases Of The Horse, Government Printing Office, Washington 1890.
• Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Şahin, Muhammet, Milli Mücadelede Doğu Trakya, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1992.
• Toker, Hülya, “Milli Mücadele Döneminde Türk-Bulgar İlişkileri ve 1 nci Kolordunun Bulgaristan’a Sığınması”, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Bulgar AskerîSiyasî İlişkileri, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2005, s. 123-141.
• Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi, C II-Kısım II, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1999.
• Türk İstiklal Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, 2. baskı, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1989.