An Investigation on the Issue of Revision in Ottoman Yearbooks

Yıl 2024, Cilt: 88 Sayı: 311, 267 - 296, 02.04.2024

Serhat Aras Tuna

https://doi.org/10.37879/belleten.2024.267

Öz

Yearbooks (salname) are documents that contain a whole year of events. The first of these annuals in Ottoman Empire, which are frequently used in historical studies, was published in 1847. Most of the official yearbooks are classified as governmental (general), province and ministry yearbooks. Official yearbooks were prepared by commissions including a number of officials. Since the information in the yearbooks had to be updated every year, the yearbook organization commissions would collect the information from the relevant institution and use them. Although the information was updated through the proofreading forms, most of the time infographical or typographical errors occurred in yearbooks. For this reason, revision and additional tables were added to the yearbooks. On the other hand, some corrections were made upon the requests or complaints of the civil servants or upon investigations, and these could contain information errors with a high degree of importance. Therefore, corrections were applied in two ways, ordinary and extraordinary. In this study, the correction methods applied in the Ottoman official yearbooks and the methods of their fulfillment were analyzed. In the examination, it was determined that the issue of correction was given great importance by the administrators. In the study, official yearbooks and Ottoman archive documents were examined. All of the governmental yearbooks were examined, and a sample was created from the provincial yearbooks. The corrections found in the yearbooks were also compared with the archive documents. The aim of the study is to provide a guide to researchers in writing the yearbook literature.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Yearbook, Composition, Revision, Addition

Osmanlı Salnamelerinde Tashih Meselesine Dair Bir İnceleme

Öz

Salnameler, bir yıllık olayların bütününü içeren belgelerdir. Tarih araştırmalarında sıkça başvurulan bu yıllıkların Osmanlı Devleti’nde ilki 1847’de yayımlanmıştır. Resmî hüviyetteki salnamelerin büyük bir kısmı devlet (umumi), vilayet ve nezaret salnameleri şeklinde tasnif edilmektedir. Resmî salnameler, çeşitli memurların bulunduğu komisyonlar tarafından hazırlanmaktaydı. Salnamelerdeki bilgilerin her sene güncellenmesi gerektiğinden salname tertip komisyonları ilgili yerlerden bilgileri toplar ve bunları kullanırdı. Bu süreç tashih formalarının hazırlanmasıyla yürütülürdü. Tashih formaları aracılığıyla bilgiler güncellense de çoğu kez bilgi hataları ya da yazım yanlışları meydana gelmekteydi. Bu yüzden salnamelere tashih ve ilave cetvelleri eklenirdi. Bazı tashihler ise memurların talepleri, şikâyetleri ya da incelemeler üzerine yapılmakta ve bunlar önem derecesi yüksek bilgi yanlışlıkları içerebilmekteydi. Dolayısıyla tashihler olağan ve olağan dışı şeklinde iki usulde uygulanmaktaydı. Bu çalışmada Osmanlı resmî salnamelerinde uygulanan tashih yöntemleri ve bunların yerine getirilme usulleri incelenmiştir. Yapılan incelemede tashih meselesinin idareciler tarafından son derece önemsendiği tespit edilmiştir. Bu yüzden tashih, üst düzey bürokrasideki yazışmalara yansımıştır. Çalışmada resmî salnameler ve Osmanlı arşiv belgelerine müracaat edilmiştir. Çalışma dâhilinde İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) veri tabanındaki salnameler kullanılmıştır. Umumi salnamelerin hepsi incelenmiş, vilayet salnamelerinden bir örneklem oluşturulmuştur. Nezaret salnamelerinden ise kısmen yararlanılmıştır. Salnamelerde tespit edilen tashihler arşiv belgelerindeki yazışmalarla mukayese edilmiştir. Çalışmanın amacı salname literatürü yazım aşamasında araştırmacılara bir rehber sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Salname, Tertip, Tashih, İlave

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 171/12768, 208/15538, 330/24739, 334/24996, 343/25673, 464/34789, 499/37367, 523/39208, 669/50124, 833/62463, 1279/95878, 1827/136964, 2010/150676.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Kalem-i Umumi (DH.EUM.KLU), 12/63.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 308/14, 473/27, 485/74, 683/29, 738/51, 1450/90, 1619/97, 1641/32, 1817/1, 1940/15, 2017/44, 2017/50, 2291/55, 2502/100, 2522/109, 2525/31, 2532/5.
• Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR.MKT), 192/58.
• Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH), 77/26, 24 Ra 1305/10 Aralık 1887. İrade Dahiliye (İ.DH), 158/8187, 1130/88289.
• İrade Hariciye (İ.HR), 58/2709. İrade Hususi (İ.HUS), 30/31, 41/64.
• İrade Mabeyn-i Hümâyûn (İ.MBH.), 6/63. İrade Taltifat (İ.TAL), 28/37.
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 6/151, 84/68, 149/102, 152/5, 161/72, 163/5, 169/75, 177/20, 177/28, 185/129, 216/44, 288/4, 312/39, 347/5, 353/49, 386/19, 386/20, 386/21, 418/51, 486/31, 494/16, 535/22.
• Meclis-i Vala (MV), 103/83, 123/29, 125/16.
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM), 143/47. Sadaret Mukavelenameler (A.DVN.MKL), 37/6.
• Sadaret-Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD), 225/21.
• Şura-yı Devlet (ŞD), 31/28, 1874/39, 1874/41, 2325/52, 2652/8, 2666/28, 2702/13, 21614/15.
• Taşra Evrakı Bosna Müfettişliği Evrakı (TŞRBNM), 19/40.
• Teşrifat-ı Rumeli Evrakı (Rumeli Müfettişliği) Kosova Evrakı (TFR.I.KV.), 73/7223.
• Yıldız Hususi Maruzat (Y.A.HUS), 442/128, 19 Za 1320/19 Mart 1903. Yıldız Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahriratı (Y.PRK.MK), 4/48.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV), 290/42. Yıldız Perakende Umumi (Y.PRK.UM), 14/18. Salnameler
• Devlet Salnameleri
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, H. 1263/M. 1848, H. 1273/M. 1858, H. 1275/M. 1859, H. 1276/M. 1860, H. 1287/M. 1870, H. 1294/M. 1877, H. 1295/M. 1878, H. 1298/M. 1881, H. 1299/M. 1882, H. 1300/M. 1883, H. 1301/M. 1884, H. 1302/M. 1885, H. 1303/M. 1886, H. 1304/M. 1887, H. 1305/M. 1888, H. 1306/M. 1889, H. 1310/M. 1892, H. 1311/M. 1893, H. 1312/M. 1894, H. 1313/M. 1895, H. 1314/M. 1896, H. 1315/M.1897, H. 1316/M. 1898, H. 1317/M. 1899, H. 1318/M. 1900, H. 1319/M. 1901, H. 1320/M. 1902, H. 1322/M. 1904, H. 1323/M. 1905, H. 1324/M. 1906, H. 1326/M. 1908, R. 1326/M. 1910, R. 1327/M. 1911, R. 1328/M. 1912, R. 1333-1334/M. 1918.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, 1925-1926 Nezaret ve Resmî Kurum Salnameleri Bahriye Salnamesi, H. 1306/M. 1890.
• İlmiyye Salnamesi, H. 1334/M. 1916.
• Salnâme-i Askeri, H. 1282/M. 1865, H. 1286/M. 1869.
• Vilayet Salnameleri
• Bosna Vilayet Salnamesi: H. 1288/M. 1871.
• Diyarbekir Vilayet Salnameleri: H. 1286/M. 1869, H. 1301/M. 1884, H. 1308/M. 1891.
• Halep Vilayet Salnameleri: H. 1309/M. 1892, H. 1310/1893, H. 1317/M. 1900.
• Hüdavendigar Vilayet Salnameleri: H. 1287/M. 1870, H. 1288/M. 1871, H. 1289/M. 1872, H. 1292/M. 1875, H. 1293/M. 1876, H. 1311/M. 1893.
• Kastamonu Vilayet Salnameleri: H. 1306/M. 1889, H. 1309/M. 1892.
• Konya Vilayet Salnameleri: H. 1286/M. 1869, H. 1287/M. 1870, H. 1287/M.1871, H. 1291/M. 1874, H. 1310/M. 1892.
• Mamuretülaziz Vilayet Salnameleri: H. 1311/M. 1894, H. 1325/M. 1907.
• Manastır Vilayet Salnameleri: H. 1308/1891, H. 1314/1896. Musul Vilayet Salnamesi, H. 1330/M. 1912.
• Selanik Vilayet Salnameleri: H. 1313/M. 1895, H. 1315/M. 1897. Van Vilayet Salnamesi, H. 1315/M. 1897.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Aydın, Bilgin, “Salname”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 36, TDV Yayınları, İstanbul 2009, s. 51-54.
• Cavid, İbrahim, Aydın Vilâyet Sâlnâmesi R. 1307/ H. 1308, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• Duman, Hasan, Osmanlı Sâlnâmeleri ve Nevsâlleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu, C 1, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları, Ankara 2000.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Basra: Osmanlı Dönemi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 5, TDV Yayınları, İstanbul 1992, s. 112-114.
• İzgöer, Ahmet Zeki, “Osmanlı Salnâmelerinin Şehir Tarihi Bakımından Önemi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C 3/S. 6, 2005, s. 539-552.
• McCarthy Justin-Hyde, J. Dennis, “Ottoman Imperial and Provincial Salnames”, Middle East Studies Association Bulletin, Vol. 13/No. 2, 1979, pp. 10-20.
• Oruç, Hatice, 1320 Sene-i Hicriyyesine Mahsûs Selânik Vilâyet Sâlnâmesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014. Palalı, İlhan, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Diyarbakır: Vilayet Salnameleri ve Mahalli Kaynaklara Göre 1869-1905, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayım- lanmamış Doktora Tezi, Malatya 1999.
• Palalı, İlhan, “Osmanlı Salnameleri ve Tarih Araştırmalarındaki Kaynak Olarak Önemi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 23, 2020, s. 1-14.
• Pehlivanlı, Hamit, Sâlnâme-i Vilâyet-i Bosna 1287 Hicri/1870, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.