Salonica Fire of 1890 and its Impacts on the Transformation of the City

Yıl 2024, Cilt: 88 Sayı: 312, 513 - 540, 08.08.2024

Özer Özbozdağlı

https://doi.org/10.37879/belleten.2024.513

Öz

This study aims to evaluate the 1890 Salonica fire and its effects on the development of the city. Fires caused by natural causes or human error were part of everyday life in Salonica. Small fires were common for everyday life. But when fires grew, the consequences became devastating. The narrow and dead-end streets most affected by the fires were the Jewish quarters in the city center, where wooden houses were located. The existing wooden building stock of these neighbourhoods was the most important cause of the fires. These neighborhoods, with their old and wooden buildings, did not match the new modern face of the city. These neighborhoods had to be transformed according to the new urbanism and the zoning law of 1882. However, due to the current property situation of the region and the high cost of expropriation, the Municipality of Salonica could not enter these areas. At this point, the fire of 1890 was a turning point for the city. The fire caused a major humanitarian disaster, leaving thousands of people homeless. But the fire was an opportunity for the transformation of Salonica. The fire destroyed some of the Jewish neighborhoods with wooden buildings in the city center. The Municipality of Salonica, using the authority given by the zoning law of 1882, prohibited reconstruction in the area and prepared maps of the area. The burned areas were rebuilt according to the understanding of modern urbanism. This transformation marked the final phase of Salonica’s modernization.

Anahtar Kelimeler

Salonica, Fire of 1890, 1882 Zoning Law, Municipality of Salonica, Jewish

1890 Selânik Yangını ve Şehrin Gelişimine Etkileri

Öz

Bu çalışma, 1890 Selânik yangını ve kentin gelişimine etkilerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Doğal sebeplerle ya da insan hatası nedeniyle çıkan yangınlar Selânik’te gündelik hayatın bir parçasıydı. Küçük yangınlar gündelik hayat için olağan karşılanmaktaydı. Fakat yangınlar büyüdüğü zaman sonuçları yıkıcı olmaktaydı. Yangınlardan en çok etkilenen dar ve çıkmaz sokaklar ahşap evlerin bulunduğu kent merkezindeki Yahudi mahalleleriydi. Bu mahallelerin mevcut ahşap yapı stoğu yangınların da en önemli sebebiydi. Aynı zamanda Eski ve ahşap yapıların bulunduğu bu mahalleler kentin yeni modern yüzüyle uyuşmuyordu. Bu mahallelerin yeni şehircilik anlayışı ve 1882 İmar Kanunu’na göre dönüştürülmesi gerekiyordu. Ancak bölgenin mevcut mülk durumu ve istimlakın pahalı olması nedeniyle Selânik Belediyesi bu alanlara giremiyordu. Bu noktada 1890 yangını kent için bir dönüm noktası oldu. Yangın büyük bir insani felakete yol açtı ve binlerce insanı evsiz bıraktı. Ancak yangın Selânik’in dönüşümü için de bir fırsat oldu. Yangında şehir merkezinde ahşap yapıların bulunduğu Yahudi mahalleleri yok oldu. Selânik Belediyesi 1882 tarihli imar kanununun verdiği yetkiyi kullanarak bölgede yeniden yapılaşmayı yasakladı ve bölgenin haritalarını hazırladı. Yanan bölgeler modern şehircilik anlayışına göre yeniden inşa edildi. Bu dönüşüm Selânik’in modernleşmesinin son evresini belirledi.

Anahtar Kelimeler

Selânik, 1890 Yangını, 1882 İmar Kanunu, Selânik Belediyesi, Yahudi

Kaynakça

• Archival Sources
• Presidency of the Republic of Turkey, Presidency of State Archives, Ottoman Archives (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi) BOA
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 757/123;1802/60; 1837/28; 1762/83; 2028/36.
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR.),145/96. Hariciye Nezareti İdare (HR.İD),1910/90.
• Hariciye Nezareti Tercime Odası (HR.TO), 14/76;49/41. İrade Hariciye (İ.HR), 338/ 21932.
• İrade Bulgaristan ( İ.MTZ.(04)), 15/893. İrade Şura-yı Devlet (İ.ŞD), 2019/16.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), 238/107; 238/92;238/88;240/94.
• Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Maruzatı (Y.PRK.A), 6/6. Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK), 64/2.
• Yıldız Perakende Evrakı Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y.PRK.AZN), 4/8 .
• Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK), 19/28. Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ), 17/93.
• Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemilterlik (Y.PRK.EŞA), 12/3.
• Yıldız Perakende Evrakı Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y.PRK.PT), 6/55. Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM), 18/76;19/17.
• Newspapers
• Mürüvvet - Tercümân-ı Hakikat The Aberdare Times The Morning Call Zuhûr
• Official Publications
• Düstûr, Zeyl 3, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1300.
• 1307 (Hicri) Selânik Vilayeti Salnamesi, Vilayet Matbaası, Selânik 1307 (Hicri).
• 1311 (Hicri) Selânik Vilayet Salnamesi, Hamidiye Mekteb-i Sanayi Matbaası, Selânik 1309.
• Books and Articles
• Anastassiadou, Meropi, Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehir Selanik, trans. Işık Ergüden, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001.
• Çakılcı, Diren, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Selanik Şehri, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Unpublished Phd Thesis, Antalya 2021.
• Batur, Afife, “Batılılaşma Dönemi Osmanlı Mimarlığı”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Vol. 4, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, pp. 1038-1048.
• Besalel, Yusuf, Yahudi Tarihi, Üniversal Yayıncılık, İstanbul 2000.
• Dimitriadis, Sotirios, The Making of An Ottoman Port City:The State, Local Elites and Urban Space in Salonica,1870-1912, University of London, London 2013.
• Dualı, Şir Muhammed, Çarlık Rusyası’nda Yahudiler, Divan Kitap, İstanbul 2016.
• Gençer, Ceylan İrem, “19 Yüzyılda İzmir ve Selanik’te Kentsel Dönüşüm: Rıhtım ve Limanların İnşası”, Meltem: İzmir Akdeniz Akademi Dergisi, No. 1, 2017, pp. 36-51.
• Gençer, Ceylan İrem “19. Yüzyılda Kentsel Dönüşüm Dinamikleri: İzmir ve Selanik (1840-1910)”, Mimarlık 394, Mart- Nisan 2017, pp. 50-55.
• Gounaris, Basil C., “Salonica”, Review, Vol. XVI/No. 4, 1993, pp. 499-517.
• Hastaoglou, Martinidiz Vilma, “A Mediterranian City in Transition: Salonica Between The Two World Wars”, The Scientific Journal Facta Universitatis, Vol. 1/ No.4, 1997, pp. 493-507.
• İpek, Nurdan, Selanik ve İstanbul’da Yahudi Bankerler, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011.
• Kastritis, Angelos, Mapping Port Towns from the 16th to 19th Centuries: Stockholm and Salonica, Uppsala Universitet Historiska Institutionen, 2016.
• Kahya, Fatih, Osmanlı Devleti’nde Sigortacılığın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Unpublished Master of Arts Thesis, İstanbul 2007.
• Kirpi, Kayra, II. Abdülhamit Dönemi Ebniye Nizamnameleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Unpublished Master of Arts Thesis, İstanbul 2020.
• Lewis, Bernard, Semitizm ve Anti- Semitizm, trans. Hür Güldü, Everest Yayınları, İstanbul 2004.
• Lewkowicz, Bea, The Jewish Community of Salonica: An Exploration of Memory and Identity ın a Mediterranean City, Universtiy of London, London 1999.
• Lafi, Nora, “The Municipality of Salonica between Old Regime, the Ottoman Reforms and the Transition From Empire to Nation State”, Proceedings of the “Salonica 1912-2012” Conference, Municipality of Salonica, 2013, pp. 74-89.
• Mazower, Mark, Selanik, Hayaletler Şehri Hristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler, (1430- 1950), trans. Gül Çağalı Güven, Alfa Yayınları, İstanbul 2013.
• Molho, Rena, Selanik Yahudileri 1856-1919, trans. Panayot Abacı, Bağlam Yayınları, İstanbul 2005.
• Naar, Devin E., Jewis Salonica: Between the Ottoman Empire and Modern Greece, Stanford Universsity Press, Stanford California 2016.
• Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Özgür, Hüseyin - Azaklı, Sedat, “Osmanlı Yangınları ve İtfaiye Hizmetleri”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Vol. 3/No. 1, 2001, pp. 153-172.
• Öztunç, Baha, “20. Yüzyılın Başında Biga’da Yangın Afeti ve Sosyal Yardımlaşma”, Belleten, Vol. 82/No. 293, 2018, pp. 295-324.
• Tekeli, İlhan, “Tanzimattan Cumhuriyete Kentsel Dönüşüm”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Vol. 4, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, pp. 878-890.
• Stein, Nancy Carol, Using The Visual To “ See” Absence: The Case of Salonica, Folorida Atlantic University, Florida 2013.
• Yerolympos Alexandra, - Colonas, Vassilis, “Kozmopolit Bir Kentleşme”, Selânik 1850-1918, pandectist: Gilles Veinstein, İletişim Yayınları, İstanbul 2014, pp. 199-223.
• Yerolympos, Alexsandra, Urban Transformations in the Balkans 1820-192, University Studio Press, Salonica 1996.