Rupen Sevag Çilingiryan Cinayeti ve Bir Komplo Teorisi

Yıl 2024, Cilt: 88 Sayı: 313, 969 - 996, 06.12.2024

Erman Şahin

Öz

Ermeni Şair Rupen Sevag Çilingiryan 24 Nisan 1915 ve sonrasında gerçekleşen tutuklamalar kapsamında Çankırı’ya yollanmış ve daha sonra Çankırı-Ankara yolu üzerinde bir eşkıya saldırısı sonucu hayatını kaybetmiştir. Çilingiryan cinayeti ile alakalı olarak son yıllarda yapılan bazı yayınlarda bu cinayetin İttihat ve Terakki Hükûmeti tarafından organize edildiği yönünde iddialar ortaya atılmıştır. Bu makalede Çilingiryan cinayetini işleyen Kürt Alo çetesinin genelde İttihat ve Terakki Hükûmeti ve özelde de Osmanlı Dahiliye Nazırı Talat Paşa tarafından korunup, kollandıklarına ve çetenin tutuklanan üyelerini kurtarmak adına Dahiliye Nazırının girişimlerde bulunduğuna dair iddialar incelenmiştir. Söz konusu iddialar için sunulan bulgular ikna edici olmaktan uzak oldukları gibi, bunlar kullanılan belgelerin bağlamından kopartılarak kullanılmasına ve yanlış yorumlanmasına dayanmaktadır. Bu iddialar, kaynaklarda Kürt Alo ile Nallıhanlı Mehmet Ali olarak bahsi geçen iki farklı şahsın tek ve aynı kişi oldukları varsayımına dayanmaktadır. Bu makalede bu iki kişinin farklı ve birbiri ile ilgisi bulunmayan kişiler olduğu arşiv kayıtları ile ortaya koyulmuştur. Bunların ayrı ve alakasız kişiler olmasına ek olarak, Dahiliye Nazırının bu cinayeti işleyen çeteyi korumak ve kurtarmak için girişimlerde bulunduğu iddiasının dayanaksız olduğu ortaya konulmuştur. Nitekim, söz konusu Kürt Alo çetesine yönelik yürütülen soruşturma ve harekât neticesinde çetenin bazı mensuplarının yakalanmış olması ve çetenin yakalanması adına İttihat ve Terakki yöneticileri tarafından yapılan yazışmalar da bu iddiaları ileri sürenler tarafından tamamen göz ardı edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rupen Sevag Çilingiryan, Talat Paşa, Kürt Alo Çetesi, Nallı- hanlı Mehmet Ali, Ermeni Sorunu, 24 Nisan 1915

The Murder of Rupen Sevag Çilingiryan and a Conspiracy Theory

Öz

Armenian poet Rupen Sevag Çilingiryan was arrested and exiled to Çankırı as part of the arrests carried out during and after 24 April 1915 and was subsequently murdered by a group of bandits on the road between Çankırı and Ankara. In recent years, several studies suggested that the murder of Çilingiryan was organized by the Ottoman Committee of Union and Progress. This article examines the allegations suggesting that the band of Kurd Alo, who murdered Çilingiryan, were being protected by the Committee of Union and Progress in general and Interior Minister Talat Pasha in particular. While the evidence offered in support of these allegations remains unconvincing, they are also based upon documents used out of their proper context as well as misinterpretation. These allegations rest upon the assumption that the two separate individuals, identified as Kurd Alo and Mehmet Ali from Nallıhan in the sources, were in fact one and the same person. The article establishes that these two were in fact different and separate individuals. There is no indication to support these allegations that the Ottoman interior minister did in fact intervened to protect and release the members of this band. Moreover, these allegations ignore that as a result of the investigations and operations launched, some members of this band had been captured and that the Committee of Union and Progress leaders actually wrote instructions in order to apprehend the members of this band.

Anahtar Kelimeler

Rupen Sevag Çilingiryan, Talat Pasha, the band of Kurd Alo, Mehmet Ali from Nallıhan, the Armenian Question, 24 April 1915

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti (DH),
• BOA, DH.EUM.AYŞ, 20/113.
• BOA, DH.EUM.AYŞ, 24/2.
• BOA, DH. EUM. 2. ŞB. 26/20.
• BOA, DH. EUM. 6. ŞB, 28/3.
• BOA, DH. EUM. 6. ŞB, 35/57.
• BOA, DH. EUM. 6. ŞB, 38/33.
• BOA, DH. ŞFR. 55/338.
• BOA, DH. ŞFR. 89/39.
• BOA, DH. ŞFR. 89/97.
• BOA, DH. ŞFR. 584/51.
• BOA, DH. ŞFR. 588/51.
• Zabtiye Nezareti (ZB),
• BOA, ZB, 399/67.
• Kaynak, Araştırma-İnceleme Eserler
• Alemdar Gazetesi.
• Akçam, Taner, Ermeni Meselesi Hallolunmuştur. Osmanlı Belgelerine göre Birinci Dünya Savaşı sırasında Ermenilere Yönelik Politikalar, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• Akçam, Taner, 1915 Yazıları, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Andonian, Aram, Exile, Trauma and Death: On the road to Chankiri with Komitas Vartabed, Gomidas Institute, London 2010.
• Ata, Ferudun, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
• Balakyan, Krikor, Ermenilerin Golgothası, Belge Yayınları, İstanbul 2014.
• Hüdavendigar, Emre, Ermeni Porteleri: Millet-i Sadıkadan Hayk’ın Çocuklarına, Burak Yayınevi, İstanbul, 1999.
• Hür, Ayşe, “24 Nisan 1915’te ‘Aslında’ Ne Oldu,” Hye-Tert, 25 Nisan 2011.
• İzrail, Nesim Ovadya, 24 Nisan 1915, İstanbul, Çankırı, Ayaş, Ankara, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
• Kevorkian, Raymond, The Armenian Genocide: A Complete History, I.B. Tauris, London 2011.
• Sarınay, Yusuf, 24 Nisan 1915’te Ne Oldu? Ermeni Sevk ve İskanının Perde Arkası, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Sütlütaş, Mustafa, “Doktor Sevag’ın Hikayesi,” Bianet.
• Topçian, Aleksander, Krasnaya Kniga, http://genocide.ru/lib/sevak-r/sevak-r.htm, Son erişim tarihi: 25 Ocak 2024.
• Üngör, Uğur Ümit, The Making of Modern Turkey: Nation and State in Eastern Anatolia, 1913-1950, Oxford University Press, New York 2011.