ILDIRI’NIN MEKANSAL İZLERİNİN PEŞİNDE: BİR 19. YÜZYIL YERLEŞİM BULMACASI

Yıl 2020, Sayı: 21, 131 - 143, 17.09.2020

Fatma Özdemir Ela Çil

https://doi.org/10.22520/tubaked.2020.21.007

Öz

Bu yazı, Erythrai Ören Yeri üzerinde yer alan Ildırı’nın 19. yüzyıldaki mekan kurgusunu çözümlemeyi amaçlamaktadır. Bu dönem, günümüzde Yunanistan’dan gelen Türk mübadillerin yaşadığı yerleşimin Ortodox Rumlar tarafından iskan edildiği Osmanlı İmparatorluğu’nun son yüzyılına karşılık gelmektedir. Ildırı, mübadele sürecinde ve sonrasında ciddi yıkımlara tanıklık etmiştir. Gerek bu yıkımlar gerekse günümüzde süregelen izinsiz yapılar nedeniyle özgün dokuya ait izler büyük oranda yok olmuştur. Son yıllarda artan turizm baskısı da bu yok oluşu hızlandıran önemli bir faktördür. Bu sebeple bu yazıda farklı kaynaklardaki mekana ilişkin ipuçları biraraya getirilerek bir bulmaca gibi mekansal kurgunun çözümlenmesi amaçlanmıştır. Bu yerleşim bulmacası, mevcut dokudan gelen sınırlı bilgilerin, sözlü tarih çalışmaları ve seyyah arkeologların anlatılarından gelen bilgilerle karşılaştırılarak tamamlanmasına dayanmaktadır. Burada bahsi geçen sözlü tarih çalışmaları, hem önceki Rum ve hem de mevcut Türk mübadillerin anlatılarından oluşmaktadır. Ildırı’nın mübadele öncesi yaşantısına tanıklık etmiş Rumların anlatılarına Atina’daki Küçük Asya İncelemeleri Merkezi arşivinden ulaşılmıştır. Mübadele sonrasına tanıklık eden Türk mübadillerle yapılan görüşmeler ise yazarlar tarafından 2012-2014 tarihleri arasında farklı zamanlarda Ildırı’da gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, Ildırı gibi hem hızlı bir dönüşüm ve hem de mübadele gibi keskin bir toplumsal kopuş yaşayan yerleşimlerde yerin yakın tarihini ve mekansal dönüşümünü anlamada sözlü tarih çalışmalarının önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ildırı, Lithri, Mübadele, Mekansal Dönüşüm, Sözlü Tarih

Kaynakça

• AKALIN-ORBAY, A. G., 2011, “Erythrai Kazısı 2010 Sezonu”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, 4, s. 509-534, Ankara.
• AKALIN(a), A. G., 2010, “İonia’nın önemli ticaret merkezi Erythrai”, İzmir Kültür ve Turizm Dergisi, 7, s. 34-38, İzmir.
• AKALIN(b), A. G., 2010, “Erythrai Kazısı 2009 Sezonu Kazı ve Araştırmaları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 4, s. 342-359, Ankara.
• AKALIN, A. G., 2009, “2008 Sezonu Erythrai Kazı Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, 4, s. 381-395, Ankara.
• AKURGAL, E., 1993, Eski Çağda Ege ve İzmir, İzmir, Net Turistik Yayınları.
• BAYKARA, T., 1999. “XIX Yüzyılda Urla Yarımadasında Nüfus Hareketleri”, Osmanlılar’da Medeniyet Kavramı ve Ondokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar, s. 195-204, İzmir.
• BAYKARA, T., 1990. “Çeşme Kalesi”, Belleten, LIV/210, s. 603-638, Ankara.
• CHANDLER, R., 1871, Travels in Asia Minor 1764-1765, ed. Edith Clay, London.
• ÇİL, E. ve KUL, F. N., 2015, “Ildırı: Yerleşilemeyen Köy”, Mimarlık, 381, s. 65-69.
• HAMİLTON, W. J, 1842, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia, London.
• KEİL, J., 1910, “Forschungen in der Erythraia I”, Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien, 13, p. 5-74. KOROMILA, M., KODORAS, T., KARANIKI, M., KOLIMBA, K., PETROPULU, T., PALAVIDAS, Y., PODROMU, T., 1997, Erythrai, Atina.
• KÜTÜKOĞLU, M., 2010, XVI. Asırda Çeşme Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı, Ankara.
• RIFAT, H., 1997, İzmir 1914 Aydın Vilayeti 1330 Sene-i Maliyesi Ticaret Rehberi, İzmir.
• SATILMIŞ, S., 2012, “Osmanlı’da Bir Afet Yönetimi Örneği: 1993 Çeşme ve Urla Depremi”, History Studies, 4/1, p. 503-527.
• URAN, H., 2008. Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım, İstanbul.
• WEBER, G., 1901, “Erythrai”, Mitteilungen Des Kaiserlich Deutschen Archaeologischen Instituts Athenische Abteilung, XXVI, p. 103-118.