GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GAZOMETRE YAPILARI VE DOLMABAHÇE GAZOMETRESİ İÇİN OLASI İŞLEVLENDİRME ÖNERİLERİ

Yıl 2019, Sayı: 19, 55 - 74, 01.03.2019

Halet Almıla Arda Büyüktaşkın Elif Türkel

https://doi.org/10.22520/tubaked.2019.19.004

Öz

Demirin, yapılarda kullanılması eski zamanlara dayansa bile, ana strüktürün taşıyıcı malzemesi olarak kullanılması Endüstri Devrimi’nin ardından olmuştur. Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki, Osmanlı sanayileşme hareketleriyle kullanıma girmiş olan fabrika, gazhane, tersane gibi sanayi yapılarında demir ve sonrasında da çelik kullanımı gözlemlenmektedir. Endüstrileşme hareketlerinin giderek yayıldığı bu dönemde, “gazometre” olarak adlandırılan çelik taşıyıcılı endüstriyel tesis yapıları ile kamusal alanların ve evlerin aydınlatılması sağlanmıştır. Yeni aydınlatma teknolojilerinin ortaya çıkmasıyla, birçok gazometrenin kullanımına son verilmiştir. 20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, Avrupa ve Türkiye’de, kullanılmayan gazometrelerin sayısı azımsanmayacak sayıya ulaşmıştır. Günümüzde, endüstri tesislerini korumaya yönelik “The International Committee for Conservation of the Industrial Heritage TICCIH ” Uluslararası Endüstri Yapıların Mirasını Koruma Komitesi , “European Route of Industrial Heritage” Avrupa Endüstri Yapıların Miras Rotası gibi uluslararası örgütler kurulmuştur. Örgütlerde alınan kararlar doğrultusunda, endüstri tesislerin ve yapılarının endüstri mirası olarak kayıt altına alınmalarının, korunmalarının ve yeniden kullanımlarının sağlanması gündeme gelmiştir. Bu çalışmada, geçmişten günümüze gazometre örnekleri ışığında, konumlandığı bölgenin fiziksel, ekonomik ve sosyal koşulları gözetilerek Dolmabahçe Gazometresi’nin mevcut durumu incelenmiş ve yapının sürdürülebilir bir yaklaşımla kent kimliğine iade edilebilmesi için olası işlevlendirme önerileri getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gazometre, Dolmabahçe Gazometresi, İşlevlendirme, Çelik.

GASOMETER STRUCTURES FROM PAST TO PRESENT AND POSSIBLE RE-FUNCTIONING PROPOSALS FOR DOLMABAHÇE GASOMETER

Öz

Even though, iron had been partially used in buildings since old times, it was after the Industrial Revolution that iron was acknowledged as the load bearing material for the main structure. By the period of the Ottoman industrialization movements, the usage of iron and later on the usage of steel was observed in industrial buildings such as factories, gasworks and shipyards. In this period where industrialization movements were spreading, “the gasometers”, being the units of the steel structural frames of industrial plants, were enlightening the public places and properties. Thanks to the development of the new enlightening technologies, the usage of the gasometers is terminated. In the mid-20th century, the number of abandoned gasometers in Europe and Turkey had become too many to be overlooked at. Today, international organizations such as “The International Committee for Conservation of the Industrial Heritage TICCIH ” and “European Route of Industrial Heritage” have been established to protect industrial buildings. In line with the decisions taken by these organizations, the registration, protection and re-use of the industrial buildings are ensured as industrial heritage. In this study, after examining gasometer examples from past to present, the current situation of Dolmabahçe Gasometer is investigated according to the physical, economic and social conditions of the region and feasible re-functioning proposals are evaluated to restore the structure to the city’s identity by a sustainable approach

Anahtar Kelimeler

Gasometer, Dolmabahçe Gasometer, Re-functioning, Steel

Kaynakça

• ALAGÖZ, M. (2015). Sanayi Yapılarını Yeniden Sürdürülebilirlik, 2nd International Sustainable Buldings Symposium, Gazi Üniversitesi, Ankara: 1-12.
• ALTINOLUK, Ü., (1998), Binaların Yeniden Kullanımı: Program-Tasarım Uygulama-Kullanım, Yapı Endüstri Merkezi, İstanbul
• ATILGAN, A. (2010). Mimarlara Mektup, Hasanpaşa Gazhanesi, “, son erişim: 2017.04”.
• BARAZ, M.R.H. (1994). Beylerbeyi I, İstanbul 1994, s. 269-270.
• BATUR, A. (1994). “Beylerbeyi Sarayı”, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul, c.2, s.206- 210.
• CLEVELAND J. AND MORRIS C. (2014). Handbook of Energy 2014, s.549-568 Section 31. Devices and Tools Cutler.
• COSSONS, N., 1993. The BP Book of Industrial Archaeology, ilk basım: 1975, Londra.
• ERYILMAZ, S. (1999). Kamu Kullanımlı Kentsel Açık Alanların Tarihsel Süreç İçerisinde Gösterdikleri Yapısal Değişimlerin İrdelenmesi – İstanbul Örneği, Yüksek Lisans Tezi, İTÜ sf. 108.
• FIORINO, L., LANDOLFO, R. AND MAZZOLANI, F.M. (2014). The reuse of gasometers as a relevant example of industrial archeology. In: Mazzolani F.M., Altay G, editors. Proceedings of the 2nd international conference on protection of historical buildings (PROHITECH 2014). Antalya, Turkey: Boğaziçi University Publishing., s.751-757.
• FOHL, A., 1995. Bauten der Industrie und Technik, Schriftenreihe des Deutschen Nationalkomitees für Denkmalschutz, sayı: 47, Bonn.
• GIBSON, M. / KOCABAŞ, A. (2001). “London: Sustainable Regeneration Challenge and Response”, International Urban Design Symposium, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul: 177-228.
• İETT Dergisi, (1957a). Dün, Bugün ve Yarın, İ.E.T.T. (İstanbul Elektrik Tramvay Tünel Otobüs ve Havagazı İşletmeleri Umum Müdürlüğü) Dergisi, sayı:4, İstanbul, s.1- 4. İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 5, Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı Yayınları.
• KOÇAK, H. (2008). Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kentsel Yaşam Kalitesinin Yükseltilmesine Etkileri, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Ankara CBS Günleri Sempozyumu 19-21, 2008, Ankara, ss.275-282.
• KÖKSAL, G. (2005). İstanbul’daki Endüstri Mirası İçin Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri, İ.T.Ü. Doktora Tezi, İstanbul: 42.
• MAZAK, M. (2006). İstanbul’da İlk Modern Aydınlatılan Mekan: Dolmabahçe Sarayı ve Dolmabahçe Gazhanesi, (TBMM 150.yılında Dolmabahçe Sarayı Uluslararası Sempozyumu 2006). s: 194-196.
• MAZAK, M. (2011). Anadolu Yakasının İlk Sanayi Tesislerinden Biri: Kuzguncuk Gazhanesi ve Üsküdar, IV. Üsküdar Sempozyumu 2006, İstanbul.
• MAZAK, M. (2015). İstanbul’un Sosyal Amaçlı İlk Aydınlatma Tesisi: Yedikule Gazhanesi, İstanbul: 1-5.
• MAZAK, M. (2015). Kadıköy Gazhanesi, İstanbul: 1-5. MEYDAN LAROUSSE ANSIKLOPEDISI, (1992). c.17, s. 282, Sabah Yayınları, İstanbul.
• OSMANLI VE TICARET VE SANAYI ALBÜMÜ, (2011), İTO 2010-97, İstanbul s.229.
• ÖZTÜRK, A. İ. (2010). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İmtiyaz Usulüyle Yürütülen İstanbul Belediye Hizmetleri (Yap-İşletDevret Uygulaması) (1852-1964), İ.B.B. Kültür A.Ş. Yayını, İstanbul, Nisan 2010.
• SEVERCAN, Y. C. (2006). Regeneration Problem of theMaltepe Gas and Electric Factory Landscape within the Context of Conserving the IndustrialArchaelogical Heritage. ODTÜ, Ankara: 129.
• ŞEKER, M. (2015). “Quality of Life Index: A Case Study of İstanbul”, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatisitk Dergisi, sayı:23, İstanbul: 9.
• TAGGART, F. (2000). “Regeneration Through Heritage”, Industrial Buildings, Conservation and Regeneration, E. and F. Spon Stratton M. (ed), Londra.
• TEKİN, H. S. (2006). Dolmabahçe Gazhanesi’nin Kuruluşu ve İşletmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2006, s.49-50.
• TICCIH, (2003). “The International Committee for Conservation of the Industrial Heritage”, The Nizhny Tagil Charter for the Industrial Heritage, s.1. www.icomos.org /18thapril/2006/ nizhny-tagil-charter-e.pdf
• THOMAS, R. (2011). Working Gasholder Model, Institution of Gas Engineers and Managers Panel for the History of the Industry. U.K., s.1-4.
• THOMAS, R. (2014A). The History of Gasholders, Parsons Brinckerhoff, U.K, s.1- 18.
• THOMAS, R. (2014B). Gasholder and Their Tanks, Parsons Brinckerhoff, U.K., s.1-28.
• THOMAS, R. / CHURCHILL, S. (2014). Environmental Scientist, U.K., s.9-14.
• THOMSON, J. (2003). The Scot Who Lit The World: The Story Of William Murdoch Inventor Of Gas Lighting, Glosgow, U.K.
• TÜMER, S. (2003). “Kentsel Alanda İşlevini Yitirmiş Sanayi Tesislerinin Dönüştürülme Sürecine Sürecine Yönelik Bir Çalışma”, Yüksek Lisans Tezi, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Mimar Sinan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• TREVITHICK, F., Life of Richard Trevithick, with an account of his inventions, 2 vols. (1872), s. 64.
• TÜRKEL, E. (2017). “Avrupa Ülkelerindeki Gazometre Yapılarının Çelik Yapıların Gelişimi Bağlamında İrdelenmesi ve Dolmabahçe Gazometresi İçin İşlevlendirme Önerisi”, H. Almila Arda Büyüktaşkın danışmanlığında Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul., s.72-119.
• WEISSENBACHER, M. (2009). Sources of Power: How Energy Forges Human History, Santa Barbara, C.A., Praeger, s. 194.
• YÜCEL, E., Canlılar ve Çevre, 5. Ünite, Anadolu Üniversitesi Yayını www.anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/2281/unite05.pdf, s.85-86.
• Url- 1 [çevrimiçi]. Erişim yeri: www.telegraph.co.uk/ finance/newsbysector/energy/oilandgas/ 10473071 /Gasometers-a-brief-history.html, [Erişim tarihi: 2017.04].
• Url- 2 [çevrimiçi]. Erişim yeri: http://dx.doi. org/10.1016/B978-0-12-417013-1.00031-5, [Erişim tarihi: 2018.06].
• Url- 3 [çevrimiçi]. Erişim yeri: https://de.wikipedia. org/wiki/Gasometer_Sch%C3% B6neberg, [Erişim tarihi: 2017.04].
• Url- 4 [çevrimiçi]. Erişim yeri: https://de.wikipedia. org/wiki/Gasometer_ Oberhausen, [Erişim tarihi: 2017.04]
• Url- 5 [çevrimiçi]. Erişim yeri: www.mulkiyeistanbul. org/?action=veri&id=25, [Erişim tarihi: 2018.06].
• Url- 6 [çevrimiçi]. Erişim yeri: www.mehmetmazak. c o m / m a k a l e / 3 / 3 3 3 - k a d i k o y - g a z h a n e s i # . WFWclRQRqb8, [Erişim tarihi: 2016.09].
• Url- 7 [çevrimiçi]. Erişim yeri: https://ibbqr.ibb.gov. tr/kadikoy-gazhane-binalari-restorasyon-insaati/, [Erişim tarihi: 2018.06].
• Url- 8 [çevrimiçi]. Erişim yeri: www.millisaraylar. gov.tr/portalmain/Palaces. aspx?Saray Id=10, [Erişim tarihi: 2018.06]
• Url- 9 [çevrimiçi]. Erişim yeri: www.tomtom.com, [Erişim tarihi : 2017.01]
• Url- 10 [çevrimiçi]. Erişim yeri: https://commons. wikimedia.org/wiki/File: Dolmabahçe,_Imperial _ Stables,_ İstanbul_(12965325483).jpg, [Erişim tarihi: 2018.06].
• Url- 11 [çevrimiçi]. Erişim yeri: Quality of Life’07 in Twelve of New Zealand’s Cities, http://www.bigcities. govt.nz/indicators.htm. 12.11.2008. [Erişim tarihi: 2018.12].