İZMİR TARİHİ KENT MERKEZİNDE BULUNAN CAMİ VE MESCİTLERDEN ÖRNEKLER

Yıl 2017, Sayı: 16, 179 - 242, 01.09.2017

Harun Ürer

https://doi.org/10.22520/tubaked.2017.16.009

Öz

İzmir, Anadolu’nun siyasi ve ekonomik tarihinde her zaman ön planda olan önemli bir yerleşimdir. Son yıllarda kent merkezinde gerçekleştirilen arkeolojik kazı çalışmalarının ortaya koyduğu yeni buluntular şehrin yaklaşık 8000 yıllık bir tarihi geçmişe sahip olduğunu belgelemiştir. Bu uzun evrede gerçekleşen mimari ve kültürel birikimlerini çok üst düzeyde koruyamamış olsa da, İzmir, yine de geçmişine ışık tutan önemli verilere sahiptir. 14. yüzyıla kadar farklı yönetimlerin egemenliğine sahne olan İzmir, bu tarihten itibaren kesintisiz Türk hâkimiyetine girmiştir. Yakın geçmişimizde Kurtuluş Savaşı’nın başladığı ve bittiği bir şehir olarak öne çıkan yerleşim, yangın ve deprem felaketlerinden fazlasıyla etkilenmiş ve bu nedenle ciddi tahribatlara uğramıştır. Ancak, şehrin, sahip olduğu mimari yapılar ve kültür varlıkları açısından uğradığı tahribata bakıldığında; 8000 yıllık süreçte gerçekleşen kayıpların hatırı sayılır bölümünün ne yazık ki son 40-50 yılda, felaketler nedeniyle değil, ne yazık ki insan eliyle gerçekleştiği görülmektedir.Eğer yenileme ve daha büyüğünü yapma arzusundan kurtulmuşsa, deprem ve yangın dışında herhangi bir tehditle karşılaşmayan dini yapılar sivil yapılarla kıyaslandığında daha şanslı oldukları aşikârdır. Bu nedenle çalışma alanında inşa edilmiş cami ve mescitlerin sayıca önemli bir bölümünün bugüne ulaştığı kabul edilebilir. “İzmir Tarihi Kent Merkezinde Bulunan Cami ve Mescitlerden Örnekler” başlıklı bu çalışma tarihi kent merkezi olarak tanımlanan Kemeraltı ve Basmane bölgesinde bulunan, bugüne kadar kapsamlı bir şekilde incelenmemiş12 adet cami ve mescidi kapsamaktadır. Rölöveleri ile birlikte ayrıntılı belgeleme çalışmaları yapılan cami ve mescitler ilk defa bu nitelikte ele alınmış ve değerlendirilmiştir. İzmir İl genelinde yer alan, özellikle bugüne kadar herhangi bir çalışmaya konu olmamış eserlerin tanıtımını amaçlayan bu çalışma, İzmir’in Kültür Mirasları olarak adlandırılan üst ölçekli projenin ilk etabı olarak ele alınmıştır. İlerleyen yıllarda İzmir’in diğer ilçelerinde de benzer çalışmaların etaplar halinde gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İzmir, cami, mescit, Basmane, kent merkezi.

EXAMPLES OF MOSQUES AND MASJIDS AT İZMİR HISTORICAL CITY CENTER

Öz

Izmir is an important settlement which has always been front-line in Anatolia’s political and economic history. The recent discoveries of archeological excavations in the city center in recent years have revealed that the city has a history of about 8,000 years. Although İzmir could not preserve its architectural and cultural heritage at a very high level, it still has significant data that shed light on its past. Izmir, which had been under the reign of different rulers until 14th century, has been continuously under the rulership of Turks since then. The settlement, which came into prominence as being the city where the Turkish Independence War started and ended, suffered a lot from fires and earthquakes, and thus destroyed. However, when the destructions of architectural and cultural heritage are considered, it is observed that the considerable part of the destructions within 8000 years of history happened during the last 40-50 years, and not due to natural disasters but due to human-induced factors. It is obvious that religious buildings that are not subject to any threats other than earthquakes and fires are more fortunate when compared to civil buildings, if could escape from the desire of renewing and contructing the greater. For this reason, a considerable number of mosques and masjids could be able to remain until today. This study entitled as “Examples of Mosques and Masjids in the Historical City Center of İzmir” covers unexamined 12 mosques and masjids in the Kemeraltı and Basmana regions that are defined as the historical city center. The mosques and masjids documentated in detail together with their drawings, are discussed and examined in such an extent for the first time in this study. This study, aiming at promoting the edifices within the province of İzmir, those have not been subject to any study until today, is the first phase of an upper scale project entitled as “The cultural heritage of İzmir”. In the following years, it is planned to realize similar projects in phases in different regions of İzmir.

Anahtar Kelimeler

Izmir, mosque, masjid, Basmane, city center

Kaynakça

• AKTEPE, M. 1973-1974. “Osmanlı Dönemi İzmir Cami ve Mescidleri Hakkında Ön Bilgi II”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 3-4, s. 91-194.
• AKTEPE, M. 2013. İzmir Yazıları (Camiler, Hanlar, Medreseler, Sebiller), İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir.
• ALPASLAN, H. İ. 2014. Osmanlı Dönemi İzmir’inde Müslüman Cemaatin Sosyo-Ekonomik Olanakları ile Cami Mimarisinin Gelişimi Arasındaki İlişkiler 17-20. Yüzyıl, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İzmir.
• AREL, A. 1976. Tanzimat Öncesi İzmir Sanatında Yeni Yönelimler, İzmir Yayıncılık, İzmir 2002; Rüçhan Arık, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• BAYKARA, T. 1974. İzmir Şehri ve Tarihi, İzmir.
• BEYRU, R. 2011. 19. Yüzyıl’da İzmir’de Doğal Afetler, İzmir Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, İzmir.
• BOZKURT ERSOY / AKIN ERSOY / HARUN ÜRER 2012. “İzmir’in Türk Dönemine Ait İlk Dini Yapısı: Kadifekale Mescidi”, XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 18-20 Ekim, Sivas 2014, C. I, s. 391-403.
• BULUT, L. 1996. “İzmir Camilerinde Alçı Süsleme”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Dergisi, S. 7, İzmir, s. 1-9.
• ERSOY, A. 2015. Antik Smyrna (İzmir), İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir.
• Evliya Çelebi Seyahaynamesi, Anadolu, Suriye Hicaz (1671-1672), (1935) Devlet Matbaası, İstanbul, C.9, s. 95
• KUYULU-ERSOY, İ. 2013. “Dinsel Yapılar Mimarisi I: Cami ve Mescidler”, İzmir Kent Ansiklopedisi Mimarlık I. Cilt, İzmir.
• POLAT, S. 2011. İzmir’deki Geç Dönem Osmanlı Camileri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• SEDES, F. 1991. İslami ibadet yapılarının Osmanlı Dönemi Kentsel Mekânı İçindeki Konumu, İzmir Örneği ve Günümüz Yapısına Yansımaları, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Esntitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir.
• SİPAHİ, Ü. 1986. XVII-XVIII YY. İzmir Camileri, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Lisans Tezi, İzmir.
• TAŞKAYA DÖNMEZ, M. 2012. Osmanlı Dönemi Vakıf Eserlerinin Onarım Süreçlerinin İrdelenmesi: İzmir-Kemeraltı Camileri Örneği, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Restorayon Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Temmuz.
• UNGAN, İ. 1968. İzmir Camileri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Lisans Tezi İstanbul.
• www.http://tarkem.com.tr/bilgi-merkezi/ızmir-tarihprojesi