HAMAMLARA TAŞINAN İMGELER: KAYSERİ HUAND HATUN VE BURSA YENİ KAPLICA HAMAMLARINDAKİ ÇİNİ KULLANIMLARI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yıl 2013, Sayı: 11, 11 - 30, 01.09.2013

Sema Gündüz Küskü

Öz

Anadolu Selçuklu ve Osmanlı olmak üzere iki farklı döneme yerleştirilen Kayseri Huand Hatun 1226 ve Bursa Yeni Kaplıca 1552 hamamları arasında çini tercihleri nedeniyle bir bağ kurulabileceği düşüncesindeyiz. Her iki dönem mimarisinde de yaygın kullanımıyla karşımıza çıkan çini, teknik özelliklerinin yanı sıra yapılardaki dağılımı açısından da bazı farklılıklar ortaya koyar. Araştırmacılar tarafından üzerinde çokça yorum yapılan bu süreç içerisinde konumuz açısından bizi ilgilendiren, 326 yıl arayla yaptırılan bu iki hamamın banileri arasında kurulan ilişki ve bu ilişkinin çini tercihini nasıl etkilediğidir. Biri sultan eşi/annesi Mahperi Huand/Hunat Hatun öl. 1246 sonrası , diğeri sultan damadı ve vezir olan Rüstem Paşa öl. 1561 olmak üzere iki kurucu arasında, I. Alâeddin Keykubad 1220­1237 ve Kanuni Sultan Süleyman 1520-1566 gibi, devletlerine en parlak dönemlerini yaşatan sultanlarla ilişkileri ve sahip oldukları güçleri açısından benzerlikler kurulabilir. Peki, yaptırdıkları hamamlar arasında da benzerlikler kurulabilir mi? Yapılar için seçilen kentler ve yapıların şehir içindeki konumları arasında ne tür ortak ve farklı özellikler belirlenebilir? Sözü edilen banilerin inşa ettirdikleri diğer yapılar ve hamamlarında çini kullanımı nasıldır? Çağdaşları hamamlarla karşılaştırıldıklarında çini tercihinde ne tür benzerlik ve farklılıklar ortaya çıkar? gibi sorulara cevaplar aranarak, banilerinin dönemleri içindeki konumları ve bu durumun yapılarına yansımaları çözümlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mahperi Hatun, Rüstem Paşa, Huand Hatun Külliyesi, Yeni Kaplıca, Çini, Hamam.

SYMBOLS MOVED TO THE BATHS: THOUGHTS ON THE USE OF TILE IN KAYSERİ HUAND HATUN AND BURSA YENİ KAPLICA BATHS

Öz

The baths of Kayseri Huand Hatun 1226 and Bursa Yeni Kaplıca 1552 are belong to two different periods; Anatolian Seljuk and Otoman Empire. Between these two baths; we believe that is a possibility of a bond in accordance to their "tile choices". The widespread use of tiles in the architectural features of the both periods are obvious; in addition to the the technical characteristics, the use of tiles differ in terms of the distribution of the ceramics in the structures. These processes have been heavily commented on by researchers, but the issues that concern us most in terms of our research are the relationships established between the patrons of these two baths built 326 years apart; and how did this relationship affected preference of tiles. One sultan's wife / mother Mahperi Huand/Hunat Hatun d. after 1246 , the other sultan's groom and Vizier Rüstem Pasha d. 1561 of the two founders, there may be similarities in terms of their powers and relationships with strong rulers of their periods: Alaeddin Keykubad I and Suleiman the Magnificent . So, can we find any similarities between the baths they had build? And, what kind of common and differing features can be determined between the cities selected for the construction and in-town locations of these structures? How are the tile uses of the other structures built by these two patrons? Compared with the contemporary baths, what similarities and differences in the choice of tiles occur? In this research, we sought answers to questions lik e these, and try to reveal the positions of the patrons in their periods, and the reflections of their powers to these structures

Anahtar Kelimeler

Mahperi Hatun, Rüstem Paşa, Huand Hatun Külliyesi, Yeni Kaplıca, Tile, Bath

Kaynakça

• ANONIM, 1952. Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi, III, Haz. Feridun Nâfiz Uzluk, Ankara.
• ARIK, Rüçhan, 2000. Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• ARIK, Rüçhan-Oluş Arik, 2007B. Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, Kale Grubu Kültür Yayınları, İstanbul.
• ASLANAPA, Oktay, 1949. Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayını, Üçler Basımevi, Ankara.
• BAYKAL, Kazim, 1982. Bursa ve Anıtları, Levent.
• COOPER, J. C, 1995. An Illustrated Encyclopedia of Traditonal Symbols, Leipzig, s. 98-100.
• ÇAĞLITÜTÜNCİGİL, Ersel, 2007. Azerbaycan'daki İslami Dönem Yapılarında Süsleme, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dünyası Araştırmaları Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• ÇAYIRDAĞ, Mehmet, 2001. Kayseri Tarihi Araştırmaları, Kayseri Büyükşehir Belediyesi, Kayseri.
• ELDEM, Halıl Edhem, 1982. Kayseri Şehri -Selçuklu Tarihi'nden Bir Bölüm-, (Haz. Kemal Göde), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ERDMANN, Kurt, 1961. Das anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I , Verlag Gebr Mann, Berlin.
• ERKİLETLİOĞLU, Halıt- Oğuz Güle, 1996. Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri.
• ESEMENLİ, Den, 2006. Hamam: Tarihte Yıkanma Kültürü ve Osmanlı Sarayında Hamam, İstanbul.
• EVLİYA ÇELEBİ, 1996. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, (Hazırlayan: Orhan Şaik Gökyay), c. 1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• EVLİYA ÇELEBİ, 1999. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, (Hazırlayan: Z. Kurşun, S.A. Kahraman, Y. Dağlı), c. 2, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• FETVACI, Emın, 2013. Saray'ın İmgeleri, Osmanlı Sarayı'nın Gözüyle Resimli Tarih, (Çev. Nurettin Elhüseyni), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• GRABAR, Oleg, 1988. İslam Sanatının Oluşumu, (Çev. N. Yavuz), Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• HAMMER, B. Joseph, 1983. Osmanlı Devleti Tarihi, I , (Haz. Mümin Çevik, Erol Kılıç) Üçdal Neşriyat, İstanbul.
• İBN BİBİ, 1941. Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, (Çev. M.N. GencosmanF.N. Uzluk), Uzluk Basımevi, Ankara.
• İBN BİBİ, 1996a. El Evamirü'l-Ala'iyeFi'l-Umuri'l-Ala'iye (Selçuk Name) (Çev. Mürsel Öztürk), I , Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• İBN BİBİ, 1996b. El Evamirü'l-Ala'iyeFi'l-Umuri'l-Ala'iye (Selçuk Name) (Çev. Mürsel Öztürk), II , Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• İNAN, Göker, 2011. Rüstem Paşa Tarihi (H. 699-968/M. 1299-1561), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• İSEN DURMUŞ, Tuba Işınsu, 2006. I I. Selim Dönemi Sonuna Kadar Osmanlı Edebi Hamilik Gelenegi, Bilkent Üniversitesi, Türk Edebiyatı Bölümü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.