RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ

Yıl 2012, Sayı: 10, 21 - 30, 01.09.2012

Ayça Tiryaki

Öz

Rhodiapolis antik kenti, Antalya'nın Kumluca ilçesinde, Likya Bölgesi'nin güneydoğusunda yer alır. Dokuzuncu yüzyıla kadar piskoposluk listelerinde ismi geçen kentin akropolisinde piskoposluk kilisesi bulunur. Üç nefli bazilika planlı kilise, mimari özellikleri ve mimari plastik eserleri gözönüne alındığında 5.-6.yüzyıllara tarihlenmektedir. Bu makalede kilisenin sonraki bir evresine ait orta nefte yapılan mimari düzenlemeler incelenmiş, Bizans dini mimari envanteri içinde nadir görülen bu mimari özelliklerin ne amaçla yapılmış olabileceği tartışılmıştır. Bunlardan ilki kilisenin nef ayrımında yüksek bariyerlerin kullanılmasıdır. Naosu üçe ayıran güney ve kuzey stylobatlar üzerinde, sütun kaideleri arasında moloz duvarlar ortaya çıkarılmıştır. Bu duvarların hemen önünde, yan nefler boyunca kaliteli işçilikle yapılmış iki yüzü bezekli çok sayıda levha parçaları, iki kenarı levha oluklu payeler ve levha üstü parçalan bulunmuştur. Özellikle güney nefte ortaya çıkarılan levhaların bulunuş şekli ve nef zeminine düşme pozisyonundan her biri farklı süslemelere sahip bu mimari plastik eserlerin orta nef boyunca bu moloz duvarlann üzerinde, sütunlann arasında kullanılmış oldukları tespit edilmiştir. Nef ayırımındaki bu yüksek bariyerin zeminden yüksekliğinin en az 1.75 m olduğu tahmin edilmektedir. Erken Bizans kiliselerinde pek görülmeyen bu tipte bir mimari düzenleme, yan neflerden orta nefe geçişi engellediği gibi orta nefin görülmesini de engellemektedir. Yüksek bariyer kullanımı, nadir olmakla birlikte farklı coğrafyalarda Anadolu, Makedonya, Kuzey Afrika görülmektedir. Bu yapılar arasında ortak bir özellik bulunmamaktadır. Bu mimari düzenlemenin katekümenler için yapılmış olabileceği düşünülse bile, neden bazı kiliselerde uygulanıp diğerlerinde uygulanmadığı cevaplanması gereken bir sorudur.Kilisenin alışılmamış özelliklerinden bir diğeri de, yapının orta nefinde oturma yerlerinin bulunmuş olmasıdır. Kuzey stylobatm batı kısmında duvara bitişik olarak inşa edilmiş 4.20 m uzunluğunda bir oturma sekisi ortaya çıkarılmıştır. Aynı şekilde güney stylobatm hemen önünde başka bir oturma sekisine ait in-situ halde dikine yerleştirilmiş kaplama parçalarına ve mozaik üzerinde bıraktıkları izlere rastlanmıştır. Dolayısıyla kilisenin sonraki evresine ait 11 m. uzun­lukta oldukları anlaşılan bu oturma sekilerinin, orta nefîn hem kuzeyinde hem de güneyinde karşılıklı olarak yapılmış oldukları tespit edilmiştir. Ayinin yapıldığı orta nef içinde oturma yeri olarak yapılmış sıraların yer alması, Bizans mimari envanteri içinde nadir rastlanan bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaklaşık 40 kişilik bir kapasitesi olan bu oturma sıralarının cemaat içinde, ayinde ayakta durmakta zorlanan belirli bir kesim için yapılmış oldukları tahmin edilebilir. Bu uygulamanın da bazı kiliselerde olup da diğerlerinde olmaması cevaplanması gereken bir diğer sorudur. Oturma sıralarının korunduğu az sayıdaki örnek ve kilise envanterleri göz önünde bulundurulduğunda za­man içerisinde kolaylıkla deforme olabilen ya da ortadan kalkabilen bir malzemeyle yapılmış olması akla gelebilir.

Anahtar Kelimeler

Rhodiapolis, Likya, Kilise, Yüksek Bariyerler, Oturma sekileri.

PROBLEMATIC ARCHITECTURAL ARRANGEMENTS OF THE EPISCOPAL CHURCH OF RHODIAPOLIS: HIGH BARRIERS AND BENCHES

Öz

The ancient city of Rhodiapolis is located to the southeastern Lycia, at Kumluca, Antalya. The name of the city can be found on the episcopal lists until the 9th century. An early Byzantine episcopal church is situated in the acropolis of the city. The church was excavated and completely uncovered between 2007-2012, however the adjacent buildings to the north of the church have not been excavated yet. Having basilica plan with two aisles and a nave, the episcopal church can be dated to 5th and 6th centuries based on its architectural features and decoration. The architectural arrangement of the nave made in the later phase of the building is analyzed and the purpose of these arrangements, which are rarely seen in the Byzantine ecclesiastical architecture inventory, are discussed in this article. The first of these unusual arrangements is the high barriers constructed at intercolumniations. On the south and north stylobates of the nave, the poorly constructed rubble walls were uncovered between the column bases. Large number of well decorated slabs, piers and upper elements of the slabs were found along the side walls. The location of the slabs unearthed in the south aisle indicates that these well decorated slabs were placed on the rubble walls between the columns facing the nave. The height of the intercolumnation is estimated to be at least 1.75 m. This type of architectural arrangement, which is unusual in other early Byzantine churches, prevents both accessing to and visibility of the nave. The use of high barriers along the nave is rarely seen in other regions. Anatolia, Macedonia, North Africa There are no common features between these churches. The architectural arrangement with the use of high barriers is considered to be made for the catechumens. However, the question of why this arrangement was made in only some churches remains unknown. Another unusual feature of the Rhodiapolis church is the placement of benches along the nave on both sides. A bench adjacent to the wall on the north stylobate was uncovered during the excavations. Also belonging to another bench, there are some in-situ revetments placed in upright position and some traces of the bench on the mosaic floor found in front of the south stylobate. Thereby it is understood that the benches of about 11 m. in length were constructed during the later phase of the building along the north and south sides of the nave. The placement of benches in the nave in which the liturgical ceremony was performed, is not common in early By¬ zantine architectural inventory. In some early examples the benches were constructed along the lateral walls of the churches, contrary to Rhodiapolis. These benches having a capacity of approximately 40 people, are estimated to be designed for the elderly people who could barely stand during the liturgy. Limited number of the benches in other churches may imply that the benches were made of perishable material such as wood which is dificult to survive in most cases.

Anahtar Kelimeler

Rhodiapolis, Lycia, Church, High Barriers, Benches

Kaynakça

• Darrouzes, J., 1981. Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Geographie Ecclesiastique de l'empire Byzantine 1. Par¬ is: Institut Français d'etudes Byzantines.
• Fedalto, Giorgio, 1988. Hierarchia Ecclesiastica Orientalis I : Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum Orientalium. Padova: Edizioni Messeggero.
• Gibson, Margaret Dunlop (çev.), 1903. The Didascalia Apostolorum in English (Horae Semiticae No.II), London: C.J. Clay.
• Grossmann, Peter ve Hans-Georg Severin, 2003. Frühchristliche und byzantinische Bauten im südöstlichen Lykien: Ergebnisse zweier Surveys ( Istanbuler Forschungen 46), Tübingen: Ernst Wasmuth Verlag.
• Hoddinott, R.F., 1963. Early Byzantine Churches in Macedonia and Southern Serbia. A Study of the Origins and the Development of East Christian Art, London: Macmillan and Co Ltd.
• Horner, G., 1904. The Statutes of the Apostles or Canones Ecclesiastici. London: Williams and Norgate.
• Krautheimer, Richard, 1986. Early Christian and Byzantine Architecture. New Haven and London: Yale University Press.
• Le Quin, Michaelis, 1958. Oriens Christianus I. Graz: Akademische druck-U. Verlagsenstalt.
• Lemerle, Paul, 1945. Philippes et la Macedoine orientale â l'epoque chretienne et Byzantine (Bibliotheque des Ecoles Françaises d'Athenes et de Rome 158), Paris : E. D. Boccard.
• Mathews, Thomas F., 1971. The Early Churches of Constantinople: Architecture and Liturgy. University Park and London: The Pennsylvania State University Press.
• Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Sodini, J.P. ve K. Kolokotsas 1980. Aliki II: La Basilique Double, (Etudes Thasiennes X), Paris: Boccard.
• Taft, Robert, 1993. The Liturgy of the Hours in East and West. Collegeville-Minnesota: The Liturgical Press.
• Teteriatnikov, Natalie B., 1996. The Liturgical Planning of Byzantine Churches in Cappadocia, (Orientalia Christiana Analecta 252), Roma: Pontiicio Istituto Orientale.
• Thierry, Nicole, 1983. Haut Moyen-Âge en Cappadoce. Les eglises de la region de Cavusin. Cilt 1. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
• Vööbus, Arthur (çev.), 1979. The Didascalia Apostolorum in Syriac. (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 408 - Scriptores Syri 180), Louvain: Secretariat du CorpusSCO. Westphalen, Stephan, 1998.
• Wortley, John (çev.), 1992. The Spiritual Meadow (Pratum Spirituale). Michigan: Cistercian Publications.