Hasanoğlan Köy Enstitüsü'nün Yapım Hikayesi, Ankara

Yıl 2021, Sayı: 23, 223 - 247, 14.09.2021

Esra Eken Neriman Şahin Güçhan

https://doi.org/10.22520/tubaked.2021.23.011

Öz

Köy Enstitüleri, Türkiye'nin Erken Cumhuriyet Dönemi'nde köy kalkınmasında modernleşmenin öncüsü olarak 1940-1948 yılları arasında 21 köy için tasarlanmış eğitim kompleksleridir. Mimari yarışmalarla hayata geçirilen bu projeler, teorik ve pratik eğitimin birlikteliğinin temel amaç olduğu eğitim anlayışının gerekliliğini ortaya koyan tek bir kütle yerine birçok binadan oluşan kampüsler olarak inşa edilmişlerdir.
1941 yılında Ankara'da kurulan Hasanoğlan Köy Enstitüsü (HKE), köy okullarından ziyade köy enstitülerinde çalışabilecek eğitmenlerin yetiştirilmesi için bir merkez olarak kurulmuştur. Bu nedenle diğer enstitülere göre daha geniş bir mimari programa sahiptir. Ayrıca bu enstitü, ilk binasından son binasına kadar, daha önce kurulmuş olan 14 enstitünün öğrencileri ve eğitmenleri tarafından inşa edilmiştir. Böylelikle birçok insanın kendi enstitüsündeki eğitim hayatına ek olarak HKE’nün yapım sürecine dair anıları vardır. HKE ile ilgili son zamanlarda yapılmış olan mimari çalışmalarda, HKE’nün yapım hikayesi ayrıntılı olarak ele alınmamıştır.
Literatürdeki boşluğu doldurmak amacıyla, bu çalışma HKE’nün hikayesini, eski öğrenci ve eğitmenlerin anıları üzerinden, atölye, okul, yemekhane ve müzik kompleksi binalarının planlama ve inşaat aşamalarına odaklanarak yerinde gözlemlerle tasvir etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın ilk bölümü, köy enstitü projelerinin arka planı ve HKE’nün planlama aşamalarını gösterirken, köy enstitüleri bağlamında Hasanoğlan'ın önemi ile başlamaktadır. Sonrasında, enstitü arazisindeki inşaat faaliyetleri yerel inşaat teknikleri dikkate alınarak anılar, bellek haritaları ve yerinde gözlemler aracılığıyla analiz edilmiştir. Sonuç olarak, enstitü komplekslerindeki inşaat teknolojisi ve dönemin modern inşaat sürecinin ilkeleri, HKE örneği üzerinden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hasanoğlan Köy Enstitüsü, yapım hikayesi, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, köy enstitüleri

Teşekkür

The authors wish to thank İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı, Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı, and Ankara Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Tabiat Varlıkları Daire Başkanlığı for their cooperation during the study.

Construction Story of Hasanoğlan Village Institute, Ankara

Öz

Village Institutes were educational complexes that were designed for 21 villages between 1940 and 1948, as the pioneer of modernization in village development during the Early Republican Period of Turkey. These projects were implemented through architectural competitions and constructed as a campus comprising many buildings instead of a single mass, presenting necessity of the educational understanding in which the integration of theoretical and practical education was the main intention.
Hasanoğlan Village Institute (HVI), established in 1941 in Ankara, differs from others, as it was established as a center for training the trainers who may work in village institutes rather than in village schools. Thus, it has a wider architectural program than the other institutes. Additionally, from the first building to the last, the complex was constructed by the students and trainers of 14 institutes that had been previously established. Thus, many people have memories about both the construction process of HVI, in addition to educational life. Despite recent architectural studies about HVI, this specific feature of HVI, focusing on its construction process, has not been narrated in detail.
To fill the gap in the literature, this study aimed to depict the story of HVI through the memories of former students and trainers about the planning and construction phases of its workshops, schools, dining hall, and music complex, and also on-site observations in 2020. Hence, this narrative inquiry began with the background of village institute projects and the significance of Hasanoğlan within the context of village institutes while illustrating the planning phases of the HVI. The construction activities within the institute grounds were then analyzed through memories, creating memory map, and on-site observations, considering the local building techniques. In the conclusion, the construction technology, and principles of the modern construction process of the period for institute complexes was evaluated through the example of the HVI.

Anahtar Kelimeler

Hasanoğlan, Village Institutes, construction story, Early Republican Architecture

Kaynakça

• Aladağ, A. 2019. “Conservation of village institutes as a heritage of early republican period: Ivriz Village Institute”, Master Thesis. Graduate Program in Conservation of Cultural Heritage. Middle East Technical University.
• Altunya, N., Kınacı, A. 2019. “Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü”, Ankara: Telgrafhane Yayınları.
• Apaydın, T. 2020. “Köy Enstitüsü Yılları. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Arman, H. 2016. “Piramidin tabanı Köy Enstitüleri ve Tonguç”, İzmir: Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği Yayınları.
• Atıcı, E. 2010. “Anadolu'da aydınlanma ateşini yakanlar”, Ankara: Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları.
• Aysal, N. 2005. “Anadolu’da aydınlanma hareketi’nin doğuşu: köy enstitüleri”, Ankara Üniversitesi Türk Inkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi (35–36), 267–282. Baykurt, F. (2016). Unutulmaz Köy Enstitüleri. İstanbul: Literatür Yayınları. Candan, Ü. 2008. “Sanat Eğitimi, Sanat ve Köy Enstitüleri”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (4), 37–45.
• Çakıcı, S., and Çorakbaş, F. K. 2013. “Hasanoğlan Köy Enstitüsü ve Yüksek Köy Enstitüsü yerleşkesi’nin tarihçesi ve değerleri”, Mimarlık, 369, 66–72.
• Çoban, F. 2010. “Köy enstitüsü mezunu öğretmenlerin köy enstitüsündeki öğretmen algıları ve sınıf yönetimi anlayışı”, Master Thesis. Eğtim Bilimleri. Muğla Üniversitesi.
• Çokuğraş, I., and Gençer, C. İ. 2018. “Çok yönlü bir cumhuriyet mimarı: Mualla Eyüboğlu Anhegger”, Mimarlık, 403, 55–60.
• Çorakbaş, F. K. 2014. “Mimari Koruma Perspektifinden Ortaklar Köy Enstitüsü yerleşkesi ve Mualla Eyüboğlu”, In: K Kocabaş (ed), Ortaklar Köy Enstitüsü 70 Yaşında, Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları, 105–116.
• Çorakbaş, F. K., and Atalay, B. 2017. “Beşikdüzü Köy Enstitüsü yerleşkesi: mekansal hafızanın yıkımı”, In: K. Kocabaş (ed.), Tanıklıklarla Beşikdüzü Aydınlığı, Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları, 113–128.
• Çorakbaş, F. K., and Deniz Yeşiltepe, A. “Köy enstitüleri yerleşkelerinde eğitim sistemi değişikliklerinin mekansal yansımaları: Erzurum Pulur Köy Enstitüsü yerleşkesi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 10–11, 149–165.
• Çorakbaş, F. K., and Sümertaş, F. M. 2014. “Çifteler Köy Enstitüsü yerleşkelerinin mekansal süreklilik ve dönüşümleri”, Mimarlık, 380.
• Çorakbaş, F. K. 2013. “Hasanoğlan Köy Enstitüsü ve Yüksek Köy Enstitüsü yerleşkesinin mekansal tarihi, mimari değerleri ve korunması”, In: K. Kocabaş (ed.), Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü 70 Yaşında, Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları, 322–336.
• Dönmez, R. 1945. “Hasanoğlan Köy Enstitüsü’nün kısa tarihçesi.” Köy Enstitüleri Dergisi (1), Ankara: Maarif Matbaası.
• Erbil, M. 2014. “Köy Enstitüleri ve Yurtseverlik”, Ankara: Payda Yayıncılık.
• Gazalcı, M. 2018. “Köy Enstitüleri Sistemi”, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Gurallar, N. 2017. “Mimar Mualla Eyüboğlu Anhegger: meslek ve yaşam öyküsü üzerine notlar”, Toplumsal Tarih (279), 90–96.
• Güneri, M. 2019. “Hasanoğlan Hatırası”, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Hızlı Erkılıç, N. 2011. “Çevre sistemine dayalı kırsal mimari tasarımı: Eskişehir Çifteler Köy Enstitüsü”, Çevre Tasarım Kongresi, 8–9 Aralık 2011, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Kartal, S. 2008. “Toplum kalkınmasında farklı bir eğitim kurumu: köy enstitüleri”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (4), 23–36.
• Karadeniz, E. 2019. “Erken cumhuriyet dönemi modernlik arayışının yansımaları: Beşikdüzü Köy Enstitüsü”, Master Thesis. Architecture. Karadeniz Technical University.
• Kirby, F. 1962. “Türkiye’de köy enstitüleri”, İmece Yayınları. Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı. 2003. “Köy enstitüleri 1-2”, Ankara: Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları.
• Menekşe, N. 2005. “Kapatılışlarının 58. ve kuruluşlarının 72. yılında köy enstitüleri gerçeği”, İzmir.
• Mercanoğlu, C. 2019. “Relationship between sense of belonging and social production of space: analysis of Hasanoğlan High Village Institute”, Master Thesis. City Planning in City and Regional Planning. Middle East Technical University.
• Özdemir, A. 2017. “Malatya Akçadağ Köy Enstitüsü ve kullanım durumu”, Master Thesis. Architecture. Dicle University. Özkuçur, A. 2013. “Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü”, Ankara: Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları.
• Özkuçur, A. 2016. “Köy enstitüleri destanı”, Ankara: Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları. Rating Academy. 2019. “Köy enstitüleri felsefesini geleceğe taşımak”, M Şahin and M A Başar (eds). Çanakkale: Rating Academy Yayınları.
• Şeren, M. 2008. “Köye öğretmen yetiştirme yönüyle köy enstitüleri”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi (28), 203–226.
• Tonguç, E. 1970. “Devrim açısından köy enstitüleri ve tonguç”, İstanbul: Ant Yayınları. Tonguç, İ. H. 1997. “Kitaplaşmamış yazılar (cilt 1)”, Ankara: Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları.
• Uygun, S. 2007. “Tanıkların dilinden bir dönem öğretmen okulları: ilköğretmen okulları ve köy enstitüleri”, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Varol, T. A. 2020. “Köy enstitüsü sisteminin tarihsel temelleri”, Master Thesis. Eğitim Bilimleri. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Yasa, İ. 1969. “Yirmibeş yıl sonra Hasanoğlan Köyü”, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.