AYASULUK KALESİ SUR DUVARLARININ YAPISAL DAVRANIŞ ANALİZLERİ VE ONARIM/GÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI

Yıl 2021, Sayı: 23, 37 - 62, 14.09.2021

Ayhan Nuhoğlu Emre Ercan Fırat Baranaydın

https://doi.org/10.22520/tubaked.2021.23.002

Öz

İzmir İli Selçuk İlçesi Ayasuluk Kalesinde gerçekleşen restorasyon çalışmaları, doğu sur duvarlarında mevcut olan
yapısal sorunların tespit edilmesi, uygun onarım ve güçlendirme yöntemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasını
kapsamaktadır. Gerçekleştirilen deneysel ve teorik çalışmalar, tarihi yapılar ile ilgili tüzük, yasa ve ilkeleri de göz
önünde bulundurarak onarım-güçlendirme yöntemlerini belirlemiştir. Sahadan alınan numuneler üzerinde laboratuvar
ortamında gerçekleştirilen deneysel çalışmalarda yığma taşıyıcı birimlerin yapısal analizlerinde ihtiyaç duyulan
mekanik parametreler günümüzde kabul gören yaklaşımlar ile elde edilmiştir. Teorik analizlerde ise sonlu elemanlar
yöntemi makro model yaklaşımı ile idealize edilen hesap modeli kullanılmıştır. Tarihi yapılar için geliştirilmiş
modern ve teknolojik imkanlar, kısmi özgün malzemeler ile sur ve kulelerde tespit edilen bölgelerde uygun karışıma
sahip bağlayıcı harç enjekte edilmesi uygulaması belirlenmiştir. Güçlendirme uygulamalarının bir etabını oluşturacak
olan yapı içerisine enjekte edilecek bağlayıcı harç ile doğu surlarının olası elverişsiz tesirler etkisindeki stabilitesinin
sağlanması amaçlanmıştır. Antik İonia bölgesinin güneyinde bulunan Efes (Ephesos) kentinin bir bileşeni olan
Ayasuluk Tepesi Tunç Çağlarından Bizans Çağına kadar, Anadolu’nun en önemli yerleşimine ev sahipliği yapmıştır.
Bu yerleşimin ana odakları Apasas, Ephesos sonrasında Ayasuluk (Ayasoluk) olarak adlandırılmıştır. Ayasuluk Tepesi
Efes’in (Ephesos) bir parçası ve bileşenidir. Ayasuluk Tepesinde Hellenistik Dönemden itibaren bir kalenin varlığı
bilinmektedir. Günümüzde görünen kale Bizans ve Erken Osmanlı Çağına aittir. Çalışma konusu olan doğu sur
duvarlarının büyük bölümü ise 1963 ve 2000 yılı onarımları ile tamamlanmış bölümleri içermektedir. 1963 yılında
yapılan onarımlar dış ve iç cephelerde az miktarda bağlayıcı ile, dolgu kısımlarında ise bağlayıcı kullanılmadan
yapılmıştır. Bu hatalı uygulamalar zamanla yağmur ve zemin sularının da etkisi ile yapının stabilitesini sağlayamamış,
S06 numaralı sur duvarının 1999 yılında yıkılmasına neden olmuştur. S06 numaralı sur duvarı 2000 yılında tekrar
onarılarak ayağa kaldırılmıştır. 2007 ve 2015 yılları arasında doğu sur duvarlarında herhangi bir onarım yapılmamıştır.
2016 yılında İzmir Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü ile Selçuk Belediyesi idaresinde gerçekleştirilen Ayasuluk Kalesi
Restorasyonu ve Çevre Düzenlemesi I. Etap İşi kapsamında doğu sur duvarlarında esaslı onarım ve güçlendirme
uygulamaları gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ayasuluk Kalesi, Ephesos, Onarım, Yapısal Güçlendirme, Modelleme, Enjeksiyon

Kaynakça

• AKBULUT, D. E., GÖKYİĞİT ARPACI, E. Y., OKTAY, D., YÜZER, N. 2018, “Tarihi Yığma Yapıların Onarımında Kullanılan EnjeksiyonYönteminin (Grouting) ve Kireç Esaslı Enjeksiyon Malzemesinin Zaman İçerisinde Gelişimi”, Megaron 13/1: 156-168.
• ARIOĞLU, E. ARIOĞLU B. 1999 “Mimar Sinan’ın Taşıyıcı Olarak Kullandığı Küfeki Taşının Mühendislik Gizemi”, Hazır Beton Dergisi: 37-47.
• BARAN, M. 1958, “Selçuk-St. Jean Kilisesi Restorasyonu Beş Yıllık Çalışma Programı”, İzmir, Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı Arşivi.
• BARANAYDIN, F. 2019, “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı 2017 Yılı Çalışmaları Işığında Taş Eser Restorasyon ve Konservasyon Uygulamaları”, Yedi 21: 11-20.
• BUGANI, S., CAMAITI, M., MORSELLI, L., Van De CASTEELE, E. ,JANSSENS, K. 2008, “Investigating Morphological Changes in Treated vs.Untreated Stone Building Materials by X-Ray Micro-CT”, Analyticaland Bioanalytical Chemistry 391: 1343-1350.
• BÜYÜKKOLANCI, M., 2001, St. Jean Hayatı ve Anıtı, İzmir, Efes Vakfı.
• BÜYÜKKOLANCI, M., 2005, “Eski Efes Ayasuluk Tepesi” Ed. Mustafa Şahin ve İ. Hakan Mert Ramazan Özdoğan’a Armağan: 65-77. İstanbul, Ege Yayınları.
• BÜYÜKKOLANCI, M., 2009, “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı 2008 Yılı Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı: 31.3, 131-144.
• BÜYÜKKOLANCI, M., 2011, “2010 Yılı Ayasuluk Kalesi ve St. Jean Kilisesi Kazı ve Onarım Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı: 33/2, 565-585.
• BÜYÜKKOLANCI, M., YILMAZ, G., YILMAZ, F., ULUSOY, P., 2013, “2012 Yılı Ayasuluk Kalesi ve St. Jean Kilisesi Kazı ve Onarım Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı: 35/1, 486-504.
• BÜYÜKKOLANCI, M. 2014, Aziz Yuhanna, St. Jean (Aziz Yuhanna) Hac Kilisesi ve Ayasuluk Kalesi. Hitit Color, İzmir.
• BÜYÜKKOLANCI, M., BARANAYDIN, F. 2020, “Ayasuluk Kalesi Doğu Sur Duvarlarını Etkileyen Yağmur Suyunun Optimizasyonu”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi 23: 26 – 35. CALLISTER W. D., RETHWISCH D. D., 2015 Malzeme Bilimi ve Mühendisliği, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• CASOLO, S., SANJUST, C. A., 2009, “Seismic analysis and strengthening design of a masonry monument by a rigid body spring model: The “Maniace Castle” of Syracuse”, Engineering Structures, Vol.31(7), 1447-1459.
• DABANLI Ö., 2008, “Tarihi Yığma Yapıların Deprem Performansının Belirlenmesi”, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi
• DOEHNE, E and CLIFFORD, A. P., 2010, Stone Conservation, an overwiew of current research, The Getty Conservation Institute.
• DÖNMEZ, C. ve ERBERİK, M. A., 2015, “Tarihi Yapıların Deprem Davranışının İyileştirilmesi Üzerine Bir İrdeleme”, Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı: 3, 1-10.
• ERSEN, A. 2011, “Taş Korumada Son 20 Yıldaki Gelişmeler ve Yenilikler”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi 10: 3-19.
• EUROCODE 6, 1996, European Committee for Standardisation (CEN), Brussels.
• FRUNZIO, G., MONACO, M., 1998, “An approach to the structural model for masonry arch bridges; Pont Saint Martin as a case study”, Proceedings of the Second International Arch Bridge Conference.
• GATES, C. 2017, Antik Kentler, Antik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma’da Kentsel Yaşamın Arkeolojisi. İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları.
• HAWKINS, J.D. 1998, “Tarkasnawa King of Mira, ‘Tarkondemos’, Boğazköy Sealing sand Karabel”, Anatolian Studies 48: 1-31.
• JUHASOVA E, SOFRONİE R, BAİRRAO R., 2008, “Stone masonry in historical buildings—Ways to increase their resistance and durability”, Engineering Structures 30 (2008) 2194–2205
• KOÇAK A., 1999, Tarihi Yığma Yapıların Doğrusal ve Doğrusal olmayan Statik ve Dinamik Analizi: Küçük Aya Sofya Camisi, (Yayınlanmamış Doktora tezi) Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• KONAKÇI, E. 2016, “Geç Tunç Çağı’nda Ayasuluk Tepesi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Ek1): 135- 165.
• LOURENÇO P. B., 2001, “Assessment of the Stability Conditions of a Cistercian Cloister” 2nd International Congress on Studies in Ancient Structures.
• LOURENÇO, P. B. 2002, “Computations on historic masonry structures”, Progress in Structural Engineering and Materials 4: 301-331, 2002
• LOURENÇO, P. B., 2009, “Finite element modelling of deformation characteristics of historical stone masonry shear walls”, Engineering Structures 31 (2009) 1930_1943
• LLYOD, S. 2000, Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, TUBİTAK.
• MALLORDO V., MALVEZZİ R., MİLANİ E., MİLANİ G., 2008, “Seismic vulnerability of historical masonry buildings: A case study in Ferrara”, Engineering Structures 30 (2008) 2223–2241
• MORISSON, C. 2004, Bizans Dünyası, İstanbul, Alfa Yayınları.
• MONACO, M. 1998, “Structural modelling of a stone masonry arch bridge”, Proceedings of the 8th Canadian Masonry Symposium, Jasper.
• PAUSANIAS Pausanias’s Description of Greece, Cambridge, Cambridge University Press.
• PRICE, C., BRIMBLECOMBE, P. 1994. Preventing salt damage in porous materials In Preventive Conservation Practice, Theory and Research: Preprints of the Contributions to the Ottawa Congress, 90–93.
• PROCEQ 2007, DIGI-Schmidt, Model ND/LD.
• PÜLZ A. 2011, “Bizans Dönemi Ephesos’un Görünümü” Daim, F. ve Ladstatter S. (Edt.). Bizans Döneminde Ephesos. İstanbul, Arkeoloji Sanat Yayınları: 47-76
• SAP2000 V.18 2015, Structural and Earthquake Engineering Software, Computers and Structures Inc.
• SENTHIVEL R, LOURENÇO P. B., 2006, “Assessment, diagnosis and strengthening of Outeiro Church, Portugal”, Construction and Building Materials 19: 634–645
• TELCİ C. 2010, Ayasuluğ, Selçuk Belediyesi Selçuk Efes Kent Belleği Yayınları 1. ULUSAY, R., GÖKÇEOĞLU, C., BİNAL, A., 2001, “Kaya Mekaniği Laboratuar Deneyleri”, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları: 58.
• TS699 2009, Doğal Yapı Taşları- İnceleme ve Laboratuvar Deney Yöntemleri, Türk Standartlar Enstitüsü.
• VASCONCELOS G. ,1996, Experimental investigations on the mechanics of stone masonry: Characterization of granites and behaviour of ancient masonry shear walls. Ph.D. dissertation. Portugal: University of Minho; 2005 Design of masonry structures, UNE - ENV 1996-11.
• WIPLINGER, G. 2011, “Ephesos Bizans Dönemi Su Yolları” Daim, F. ve Ladstatter S. (Edt.). Bizans Döneminde Ephesos. Arkeoloji Sanat Yayınları: 95-114.