DOĞU ANADOLU’DA MURAT HÖYÜK’TE İLK TUNÇ ÇAĞI METALÜRJİSİ: BİR FİGÜRİNİN VE BİR METAL ALETİN ARKEOMETRİK YÖNTEMLERLE İNCELENMESİ

Yıl 2021, Sayı: 24, 11 - 22, 31.12.2021

Ümit Güder Abdulkadir Özdemir

https://doi.org/10.22520/tubaked2021.24.001

Cited By: 1

Öz

Murat Höyük, Doğu Anadolu Bölgesi, Bingöl İli Solhan İlçesi’nde, Murat Nehri kenarında yer almaktadır. Bu çalışma, Murat Höyük’te 2019 yılında yapılan Bingöl’ün ilk sistemli arkeolojik kazısı sonucunda ele geçen ünik bir metal figürinin ve bir metal aletin arkeometrik analiz sonuçlarını tanıtır. Arkeolojik kazılar sonucunda höyükte Orta Çağ, Orta ve İlk Demir Çağ ve İlk Tunç Çağ olmak üzere dört kültür tabakası tespit edilmiş olup, en erken tabaka İlk Tunç Çağı III’e (MÖ 2500-2200) tarihlenmektedir. Çalışma kapsamında incelenen metal figürin ve alet, en erken kültür tabakasında (IV), metal üretimiyle ilişkili döküm kalıbı parçaları ve kilden bir pota ile birlikte aynı kontekste ele geçmiştir. Figürinin yüzeyinde gerçekleştirilen taşınabilir XRF (p-XRF) analizleri ve bakır alette yapılan p-XRF ve metalografi analizleri, bu eserlerin üretiminde kullanılan metallerin farklı polimetalik bakır cevherlerinden elde edildiğini ortaya çıkarmıştır. Ayrıca, bu analizler sonucunda nesnelerin üretim ve şekillendirme süreçleriyle ilgili veriler elde edilmiştir. Figürin ve aletin, metal üretimi ile ilgili diğer buluntularla birlikte değerlendirilmesi, malzeme seçimi ve üretim teknolojisi açısından Yukarı Fırat Havzası ile kültürel bağlılık olduğunu göstermektedir. Murat Höyük metal buluntuları üzerine yapılan bu çalışma, Doğu Anadolu'daki İlk Tunç Çağı metalürjisine, inanç sistemlerine ve sanatına yeni bir bakış açısı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Bingöl, İlk Tunç Çağı, Figürin, Bakır Metalürjisi, Arkeometri

EARLY BRONZE AGE METALLURGY AT MURAT HÖYÜK, EASTERN ANATOLIA: ARCHAEOMETRICAL ASSESSMENTS OF A FIGURINE AND A METAL TOOL

Öz

Murat Höyük lies on the bank of the Murat River in Solhan district of Bingöl province in Eastern Anatolia. This study presents archaeometrical analyses of a unique metal figurine and a metal tool recovered in situ during the 2019 Murat Höyük Excavations, the first systematic archaeological excavation project in Bingöl. Four cultural layers (Medieval, Middle Iron, Early Iron, and Early Bronze Age) were documented at the site, where the earliest settlement is dated to the EBA III (2500-2200 BC). The metal figurine and tool were found in this earliest phase (IV), where stone mould fragments and a crucible were also found in associated contexts. Portable XRF (p-XRF) analyses performed on the figurine, and p-XRF and metallography analyses conducted on the copper tool revealed that metals used in the manufacture of these artefacts were smelted from different polymetallic copper ores. Additionally, production process of the objects was examined in this study. A holistic evaluation of finds related with metallurgy at Murat Höyük reflects cultural affiliation with the Upper Euphrates Basin in terms of material choice and production technology. The present study on Murat Höyük metal finds provide new insight into Early Bronze Age metallurgy, belief systems, and art in Eastern Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Eastern Anatolia, Bingöl, Early Bronze Age, Figurine, Copper Metallurgy, Archaeometry

Kaynakça

• ADRIAENS, A., YENER, K.A. and ADAMS, F., 1996. “Surface analysis of Early Bronze Age ceramic crucibles from Göltepe, Turkey”, (Eds.) H. J. Mathieu, B. Reihl, D. Briggs, The Proceedings of the 6th European Conference on Applications of Surface and Interface Analysis Chichester: Wiley: 123–126.
• ALTUNKAYNAK, G., 2016. Erzurum ve Kars Müzelerinde Bulunan Urartu Dönemi Öncesine Ait Metal Silahlar. Unpublished PhD thesis, Atatürk Üniversitesi.
• AYDINGÜN, Ş.G., 2005. Tunç Çağının Gizemli Kadınları - Mysterious Women of the Bronze Age. Istanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BAMYACI, A. O. and ÖZDEMİR, A., (In press). “Murat Höyük Erken Tunç Çağı Taş Kalıpları”, Anadolu Araştırmaları 24.
• BİLGİ, Ö., 2012. Anadolu'da İnsan Görüntüleri, Klasik Çağ Öncesi. Istanbul, Aygaz.
• COOKE, S.R.B. and ASCHENBRENNER, S. 1975. “The occurrence of metallic iron in ancient copper”, Journal of Field Archaeology 2.3: 251–66.
• CRADDOCK, P.T., 2009. Scientific Investigation of Copies, Fakes and Forgeries. Oxford: Butterworth-Heinemann.
• CRADDOCK, P.T., 2000. “From hearth to furnace: evidence for the earliest metal smelting technologies in the Eastern Mediterranean”, Paléorient 26.2: 151–65.
• ÇUKUR, A. and KUNÇ, S., 1989. “Analyses of Tepecik and Tülintepe metal artifacts”, Anatolian Studies 39: 113-120.
• DOLUNAY, N., 1960. “Hasanoğlan idolü”, Türk Tarih Kongresi V (1956): 80-81.
• EATON, E.R. and McKERRELL, H. 1976. “Near Eastern alloying and some textual evidence for the early use of arsenical copper”, World Archaeology 8.2: 169–91.
• EFE, T., 2007. “The theories of ‘Great Caravan Route between Cilicia and Troy: The Early Bronze Age III period in inland western Anatolia”, Anatolian Studies 57: 47-64.
• FIGUEIREDO, E., VALERIO, P., ARAUJO, M. F., SILVA, R.J.C. and SOARES, M.M. 2011. “Inclusions and metal composition of ancient copper-based artefacts: a diachronic view by micro-EDXRF and SEM-EDS”, X-Ray Spectrometry 40.5: 325–32.
• FRANGIPANE, M. 2004. In Alle Origini del Potere: Arslantepe la Collina dei Leoni. La Sapienza and Síndaco Roma: Electa.
• Di NOCERA, G.M., HAUPTMANN, A. and PALMIERI, A.M., 2004. “I metali della Tomba Reale e la metallurgia agli albori del III millenio. In Alle Origini del Potere: Arslantepe la Collina dei Leoni”, (Ed.) M. Frangipane, La Sapienza, and Síndaco Roma, Electa: 123-143.
• GÜDER, Ü., ÖZDEMİR, A., ÖZDEMİR, A. and ÖZAK, T., 2020. “Elazığ Müzesi’nden Urartu Dönemi Elazığ Kemerinin XRF Yöntemiyle Kimyasal Analizi”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi 7 (14): 85-94.
• HAUPTMANN, A., 2020. Archaeometallurgy – Materials Science Aspects. Cham: Springer.
• IŞIKLI, M. and ALTUNKAYNAK, G. 2014. “Some Observations on Relationships Between South Caucasus and North-Eastern Anatolia Based on Recent Archaeometallurgical Evidence”, (Eds.) M. Kvachadze, M. Puturidze and N. Shanshashvili, the Proceedings of Problems of Early Metal Age Archaeology of Caucaus and Anatolia. Tbilisi: 73-93.
• KOŞAY, H.Z., 1938. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı. 1936’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KOŞAY, H.Z. and AKOK, M., 1973. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı 1963-1967 Çalışmaları ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KULAÇOĞLU, B., 1992. Tanrılar ve Tanrıçalar: Anadolu Medeniyetleri Müzesi Kataloğu. Istanbul.
• KUROCHKIN, A.R., POPEL, P.S., YAGODIN, D.A., BORISENKO, A.V. and OKHAPKIN, A.V., 2013. “Density of copper-aluminium alloys at temperatures up to 1400 c determined by the gamma-ray technique”, High Temperature 51.2: 197–205.
• LEHNER, J.W. and YENER, K.A., 2014. “Organization and specialization of early mining and metal technologies in Anatolia”, (Eds.) B.W. Roberts, C.P. Thornton, Global Archaeometallurgy: Methods and Syntheses. New York, Springer: 529-57.
• LUTZ, J. and PERNICKA, E., 1996. “Energy dispersive x-ray fluorescence analysis of ancient copper alloys: empirical values for precision and accuracy”, Archaeometry 38.2: 313-323.
• MOOREY, P.R.S., 1969. “Prehistoric copper and bronze metallurgy in Western Iran (with special reference to Lūristān)”, Iran 7: 131-153.
• ÖZBAL, H., ADRIAENS, A.M. and EARL, B., 1999. “Hacinebi metal production and exchange”, Paléorient 25.1: 57-65.
• ÖZDEMİR, A., 2020. “Murat Höyük 2019 Excavation: A Preliminary Report”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 51: 272-287.
• ÖZDEMİR, A. and ÖZDEMİR, A., 2020. “Murat Höyük’ten Bir Çeç Damga Mühür”, TÜBA-KED 22: 131-139.
• ÖZDEMİR, A. and BAMYACI, A.O., (In press). “Reflections on Early Bronze Age metal figurines from Anatolia in light of a unique example from Murat Höyük, Bingöl” OLBA 30.
• ÖZDOĞAN, M., 2006. “Keban Projesi ve Türkiye’de Kurtarma Kazıları”, (Eds.) V. Tolun, T. Takaoğlu, Sevin Buluç Anı Kitabı. Çanakkale, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi: 13-19.
• ÖZDOĞAN, M., 2019a. “Keban Projesi Uygarlık Tarihine Bakışımızı Değiştirecek”, Bilim ve Ütopya 295: 43-46.
• ÖZDOĞAN, M., 2019b. “Sunuş”, (Ed.) G. Altunkaynak, Karaz’dan Büyük İskender’e Erzurum Ovası’nda Yeni Bir Keşif: Alaybeyi Höyük. Ankara: xv-xxiv.
• ÖZGÜÇ, T. and AKOK, M. 1958. Horoztepe Eski Tunç Devri Mezarlığı ve İskan Yeri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• PERNICKA, E., SCHMIDT, K. and SCHMITT-STRECKER, S., 2002. “I. Zum Metallhandwerk”, (Ed.) K. Schmidt, Norşuntepe Kleinfunde II. Verlag Philipp von Zabern, Mainz am Rhein: 115–37.
• SEELIGER, T., PERNICKA, E., WAGNER, G.A., BEGEMANN, F., SCHMITT-STRECKER, S., EIBNER, C., ÖZTUNALI, Ö. and BARANYI, I., 1985. “Archäometallurgische Untersuchungen in Nord Und Ostanatolien”, Jahrbuch Des Römisch-Germanischen Zentralmuseums 32: 597-659.
• SHUGAR, A.N. and MASS, J.L., 2012. Handheld XRF for Art and Archaeology. Leuven: Leuven University Press.
• TYLECOTE, R.F., 1991. “Recent highlights in archaeometallurgy”, (Eds.) P. Budd, B. Chapman, C. Jackson, R.C. Janaway, B. Ottaway, Archaeological science 1989. Oxbow, Oxford: 194-201.
• TYLECOTE, R.F., 1992. A History of Metallurgy. Institute of Materials, London.
• YALÇIN, Ü., 2013. “Anadolu Madenciliği”, ODTÜ Arkeometri Çalıştayı 3: 17-28.
• YALÇIN, Ü., 2019. “Derekutuğun 2017 Kazı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 40.3: 557-74.
• YALÇIN, Ü. and YALÇIN, G., 2013. “Reassessing anthropomorphic metal figurines of Alacahöyük, Anatolia”, Near Eastern Archaeology 76.1: 38-49
• ZIMMERMANN, T. and ÖZEN, L., 2016. “The Early Bronze Age figurine from Hasanoğlan, Central Turkey: new archaeometrical insights”, Anatolian Studies 66: 17-22.