Türkiye’de jeolojik mirasın korunması üzerine analitik çerçeve

Yıl 2021, Sayı: 24, 145 - 158, 31.12.2021

Koray Özcan Hatimet Tarakcıo

https://doi.org/10.22520/tubaked2021.24.008

Öz

Bu araştırmanın amacı, Türkiye’deki jeolojik mirasın sürdürülebilir korunması ve geliştirilmesi için analitik bir çerçeve belirlenmesidir. Bu analitik çerçeve, uluslararası ve ulusal yasal metinler ve kılavuzların, bilimsel proje raporlarının ve başarılı uygulama örneklerinin incelenmesinden oluşan kavramsal ve kurumsal analizlere dayanmaktadır. Bu çalışma sonucunda beş bileşenden oluşan bir yol haritası önerilmiştir. Birincisi, jeolojik miras koruma statülerinin tanımlanması ve sınıflandırılmasıdır. İkincisi, planlama, tasarım ve uygulama çalışmaları kapsamında koruma esasları ve kullanım şartları belirlenmelidir. Üçüncüsü, geniş katılım ve işbirliğine dayalı paydaş planı hazırlanmalıdır. Dördüncüsü, jeolojik miras alanlarını ve art bölgelerini mekânsal, işlevsel ve sosyo–ekonomik bağlamda ele alan bütüncül bir alan yönetim modeli oluşturulmalıdır. Son olarak, mali ve teknik destek programlarından yararlanma olanaklarını içeren bir bütçe programı belirlenecektir. Bu araştırmanın, Türkiye'deki jeolojik miras alanlarına odaklanan planlama, uygulama ve yönetim çalışmalarını içeren koruma stratejilerine metodolojik çerçevede katkı sunabileceği beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Jeolojik miras, Jeolojik koruma, Koruma planlaması

Destekleyen Kurum

Pamukkale Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

2020FEBE005

An analytic framework on conservation of geological heritage in Turkey

Öz

The aim of this study is to determine an analytical framework for the sustainable conservation and development of geological heritage in Turkey. This analytic framework is depended on the conceptual and institutional analyses which are composed on the examination of the international and national legislative documents, guides, the scientific project reports, and successful implementation cases. As a result of this study, it is proposed a road map consists of five components. The first, it should be classified and defined the conservation status for geological heritage. Secondly, it should be determined the principles of conditions of conservation–use in the context of the planning–implementation works. Thirdly, it is to be prepared a stakeholders plan depending on broad participation and collaboration. Fourthly, it should be organized a holistic site management model which takes consideration with the geological heritage sites and its hinterland in the context of spatial, functional and socio–economic. Finally, it should be set a budget program includes financial opportunities such as the tech supports and funding programs. It is expected that this study can be contributed to conservation strategies which include to the planning, implementation and management works focused on geological heritage sites in Turkey in methodological framework.

Anahtar Kelimeler

Geological heritage, Geological conservation, Conservation planning

Proje Numarası

2020FEBE005

Kaynakça

• AK, B., 2019. “Sürdürülebilirlik çerçevesinde jeoparklar ve jeopark birliklerinin incelenmesi: Manisa Jeopark Birliği örneği”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 125 s., Manisa.
• AZMAN, N., HALIMB, S., LIU, O.P., SAIDIN, S., KOMOO, I., 2010. Public education in heritage conservation for geopark community. Procedia Social and Behavioral Sciences 7, s. 504–511.
• BOZDAĞ, E., 2015. “Nemrut Dağı (Adıyaman) ve çevresinin jeopark olma potansiyelinin araştırılması”, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 139 s., Şanlıurfa.
• BROCX, M., SEMENIUK, V., 2007. “Geoheritage and geoconservation–history, definition, scope and scale”, Journal of the Royal Society of Western Australia 90(2), s. 53–87.
• DOUCEK, J., JOSEF, Z., 2018. “New trends in geoproducts development: Železné Hory National Geopark case study”, Journal of Tourism 7(2), s. 179–195.
• DOWLING, R.K., NEWSOME, D., 2017. “Geotourism destinations–visitor impacts and site management considerations”, Czech Journal of Tourism 6(2), s. 111–129.
• DOWLING, R., 2018. “Geotourism and geoparks”, Handbook of geotoruism. (edited by Dowling, R., Newsome, D.), Edward Elgar Publishing Limited, s. 276–291, Massachusetts.
• DUARTE, A., BRAGA, V., MARGUES, C., SA, A.A., 2020. “Geotourism and territorial development: a systematic literature review and research agenda”, Geoheritage 12(65), s. 1–19.
• EDER, F.W., PATZAK, M., 2004. “Geoparks–geological attractions: a tool for public education, recreation and sustainable economic development”, Episodes 27(3), s. 162–164.
• EKİZ, E., 2015. “Jeopark potansiyeli açısından Ayazini Köyü”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 141 s., Afyonkarahisar.
• GONZALEZ–TEJADA, C., DU, Y., READ, M., GIRAULT, Y., 2017. “From nature conservation to geotourism development: examining ambivalent attitudes towards UNESCO directives with the Global Geopark Network”, International Journal of Geoheritage 5(2), s. 1–20.
• HÄRTLING, J.W., MEIER, I., 2010. “Economic effects of geotourism in Geopark TERRA.vita, Northern Germany”, Geoparks 27(1), s. 29–39.
• HENRIQUES, M., H., BRILHA, J., 2017. “UNESCO Global Geoparks: a strategy towards global understanding and sustainability”, Episodes 40(4), s. 349–355. İNAN, N., 2008.
• “Jeolojik miras ve doğa tarihi müzeleri”, Bilim ve Teknik 80, s. 80–83.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y., MERCAN, N., 2007. “Soğuksu Milli Parkı ve çevresi jeositleri (Kızılcahamam–Ankara)”, Cilt: Milli Parklarda Jeolojik Miras–1, 63 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y., MERCAN, N., 2007a. “Yedigöller Milli Parkı ve çevresi jeositleri (Kızılcahamam–Ankara)”, Cilt: Milli Parklarda Jeolojik Miras–2, 54 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y., 2008. “Başkomutan Tarihi Milli Parkı (Afyon) ve çevresi jeositleri”, Cilt: Milli Parklarda Jeolojik Miras–3, 69 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y., 2008a. “Boğazköy–Alacahöyük (Çorum) Tarihi Milli Parkı ve çevresi jeositleri”, Cilt: Milli Parklarda Jeolojik Miras–4, 50 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y., 2008b. “Yozgat Çamlığı Milli Parkı ve çevresi jeositleri”, Cilt: Milli Parklarda Jeolojik Miras–5, 45 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y., 2009. “Göreme Milli Parkı ve çevresi jeositleri (Nevşehir)”, Cilt: Milli Parklarda Jeolojik Miras–6, 96 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y. 2009a. “Küre Dağları Milli Parkı ve çevresi jeositleri (Kastamonu–Bartın)”, Cilt Milli Parklarda Jeolojik Miras–7, 121 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y., 2009b. “Ilgaz Dağı Milli Parkı ve çevresi jeositleri (Çankırı–Kastamonu)”, Cilt Milli Parklarda Jeolojik Miras–8, 70 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., SULUDERE Y., MÜLAZIMOĞLU N.S., TUZCU, S., MENGİ, H., HAKYEMEZ, H.Y. 2009c. “Beyşehir Gölü ve Kızıldağ Milli Parkları (Konya–Isparta)”, Cilt Milli Parklarda Jeolojik Miras–9, 111 s., Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü–Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., 2010. “Jeolojik koruma kavram ve terimler”, 57 s., Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.
• KAZANCI, N., ŞAROĞLU, F., SULUDERE, Y., 2015. “Jeolojik miras ve Türkiye jeositleri çatı listesi”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi 153, s. 263–272.
• KÖRBALTA, H. 2018. “Kula Volkanik Jeoparkı yönetim planı için öneriler”, Jeoloji Mühendisliği Dergisi 42, s. 191–214.
• MARTINI, G., ZOUROS, N., 2001. “European geoparks: geological heritage and European identity–cooperation for a common future”, European Geoparks Magazine 1, s. 4.
• MCKEEVER, P., ZOUROS, N., 2005. “Geoparks: celebrating earth heritage, sustaining local communities”, Episodes 28(4), s. 274–278.
• MCKEEVER, P.J., ZOUROS, N.C., PATZAK, M., 2010. “The UNESCO Global Network of national geoparks”, The George Wright Forum 27(1), s. 14–18.
• NEWSOME, D., DOWLING, R., 2006. “The scope and nature of geotourism”, Geotourism, (edited: Newsome, D., Dowling, R.), Routledge, London, s.31–53.
• NEWSOME, D., DOWLING, R., 2018. “Geoheritage and geotourism”, Geoheritage: assessment, Protection and Management, (edited by Reynard, E, Brilha, J.), Candice Janco Press, Amsterdam, s. 305–321.
• NIKOLOVA, V., SINNYOVSKY, D., 2019. “Geoparks in the legal framework of the EU countries”, Tourism Management Perspectives 29, s. 141–147.
• OKUYUCU, S., 2016. “Kazdağı Milli Parkı ve yakın çevresinin UNESCO kriterlerine göre jeopark potansiyelinin belirlenmesi ve eğitim amaçlı kullanımı”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 116 s., Balıkesir.
• ÓLAFSDÓTTIR, R., TVERIJONAITE, E., 2018. “Geotourism: a systematic literature review”, Geoscience 8(7), s. 1–16.
• ORHAN, T., 2019. “Tortum Çayı vadisinin (Uzundere–su kavuşumu arası) jeopark potansiyelinin belirlenmesi”, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 316 s., Erzurum.
• PATZAK, M., 2009. “UNESCO and the Global Geoparks Network-geological heritage and sustainable development world wide”, New Challenges with Geotourism Proceedings of The VIII European Geoparks Conference, Proceeding Book, s. 36–38, Idanha–a–Nova.
• PRIETO, J.L.P., 2013. “Geositios, geomorfositios y geoparques: importancia, situacion actualy y perspectivas en Mexico”, Investigaciones Geográficas, Boletín del Instituto de Geografía 82, s. 24–37.
• RODRIGUES, J., DE CARVALHO, C. N., RAMOS, M., RAMOS, R., VINAGRE, A., VINAGRE, H., 2020. “Geoproducts–Innovative development strategies in UNESCO Geoparks: concept, implementation methodology, and case studies from Naturtejo Global Geopark, Portugal”, International Journal of Geoheritage and Parks 9(1), s. 108–128.
• RUBAN, D.A,. 2015. “Geotourism–a geographical review of the literature”, Tourism Management Perspectives 15, s. 1–15.
• RUBAN, D.A., ERMOLAEV, V.A., 2020. “Unique geology and climbing: a literature review”, Geosciences 10(7), s. 1–21.
• SELÇUK, G.Ö., 2019. “Nemrut Kalderası’nın jeopark olma potansiyelinin incelenmesi”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 101 s., Van.
• SUZUKI, D.A., TAKAGI, H., 2018. “Evaluation of geosite for sustainable planning and management in geotourism”, Geoheritage 10, s. 123–135.
• TARAKCIO, H., 2020. “Türkiye'de jeolojik mirasın korunması üzerine analitik bir çerçeve”, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 111 s., Denizli.
• TORNEY, D., 2019. “New approaches to communication and education throuh geoheritage”, International Journal of Geoheritage and Parks 7(4), s. 192–198.
• YILDIZ, T., 2017. “Jeopark ve jeoturizm kapsamında Mahkemeağcin Yeraltı Şehri ve Sey Hamamı jeositlerinin (Kızılcahamam–Çamlıdere) peyzaj planlama ve peyzaj tasarımı yönünden değerlendirilmesi”, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 122 s., Bartın.
• ZOUROS, N., VALIAKOS, I., 2010. “Geoparks management and assessment”, Bulletin of the Geological Society of Greece 43(2), s. 965–975.