-Kandıra-Yağbolu Meter-Kybele Mağara Kutsal Alanı-

Yıl 2022, Sayı: 26, 167 - 184, 15.12.2022

Günay Karahan Serkan Gedük Ayşin Konak

https://doi.org/10.22520/tubaked2022.26.009

Öz

Ana Tanrıça her toplumda farklı isimlerle anılmıştır. Hitit uygarlığında Hepat, Geç Hitit döneminde Kubaba, Phryg uygarlığında Matar-Kybele, Hellen uygarlığında ise Kybele olarak karşımıza çıkmaktadır. Etimolojik olarak incelendiğinde ise Kybele ismi ile ilk olarak MÖ 7. yüzyılda Phryg yazıtlarında karşılaşılmaktadır.
Kybele Kült pratiğinde kutsal alanlar genellikle ana yollardan uzak, su kenarlarında ya da dağların yamaçlarında karşılaşılmaktadır. Bu durum Anadolu kökenine işaret etmektedir. Makalenin konusunu oluşturan Kandıra Kybelesi’nin bulunduğu mağaranın ağzı, vadi tabanından ortalama 20 m, deniz seviyesinden 100 m yüksekliktedir. Yaklaşık 300 m yüksekliğe sahip olan Balıkbayırı Tepe’nin kuzeye bakan yamacına açılmaktadır. Bölgede yer alan diğer kutsal alanlar gibi konum olarak Yağbolu mağarası da Kybele kült alanlarının tanımına uymaktadır. Mağaranın çevresi çam ağaçları ile sarılmıştır. Su kaynakları Kybele kutsal alanları için oldukça önemlidir. Mağara, Sarısu Çayı havzası içinde, havzanın batı akaçlama ağı içinde Koca Dere’nin batı yamacında yer almaktadır. Mağaradan çıkan su, Koca Dere ile birleşmektedir.
Kandıra’nın yerel sarı kumtaşından yapılmış Kybele kabartmalı sunak yerel bir ustanın elinden çıkmıştır. Bölgeye özgü yerel heykeltıraşlığın üslubunda üretilmiş olan sunağın Naumann’ın terimlendirdiği ‘Bithynik Tip’ ile örtüştüğü görülmektedir. Stilistik özellikleri ve mağaradan çıkan diğer eserler göz önünde bulundurulduğunda sunağın Roma Dönemi’ne ait olduğu gözlemlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kandıra Kybelesi, Kybele, Mağara, Roma Dönemi, Kült, Kybele-Attis

-Cave Sanctuary of Meter-Kybele in Kandıra-Yağbolu-

Öz

The Mother Goddess has been called by different names in every society. Hepat in the Hittite civilization, Kubaba in the Late Hittite period, Matar-Kybele in the Phryg civilization, and Kybele in the Hellen civilization. When examined etymologically, the name Kybele is first encountered in Phryg inscriptions in the 7th century BC.
In the Kybele Cult practice, sacred areas are often encountered, away from main roads, on the water's edge, or the mountains' slopes. This situation points to its Anatolian origin. The cave's mouth, where the Kandıra Kybelesi, the article's subject, is located, is approximately 20 m above the valley floor and 100 m above sea level. It opens to the north-facing slope of Balıkbayırı Tepe, which has a height of about 300 m. Like the other sacred areas in the region, Yağbolu cave fits the definition of the Kybele cult areas. The cave is surrounded by pine trees. The cave is located in the Sarısu Stream basin, on the western slope of the Koca Dere, within the western drainage network of the basin. The water coming out of the cave joins with Koca Stream.
The Kybele relief altar made of Kandira's local yellow sandstone was handcrafted by a local master. It is seen that the altar, produced in the style of local sculpting specific to the region, coincides with the "Bithynic Type" termed by Naumann. Considering its stylistic features and other artifacts from the cave, it is observed that the altar belongs to the Roman Period.

Anahtar Kelimeler

Cybele of Kandıra, Cybele, Cave, Roman Period, Cult, Cybele-Attis

Kaynakça

• ALVAR, J. 2008. Romanising Oriental Gods: Myth, Salvation, and Ethics in the Cults of Cybele, Isis, and Mthras. çev. R. Gordon. Leiden-Boston: Brill.
• AVERSANO, J. S. 2019. “The Mother of Gods from Right Here: The Goddess Meter in her Central Anatolian Context”, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Ankara.)
• BREMMER, J. N. 2004. “Attis A Greek God in Anatolian Pessinous and Catullan Rome”, Mnemosynes, 57: 534-573.
• BREMMER, J. N. 2008. Greek Religion and Culture the Bible and the Ancient Near East, Lieden-Boston: Brill.
• ÇELEBİ, Dağhan, Nezihi KÖPRÜBAŞI, 2007. “Kefken-Kerpe Dolaylarında (Kocaeli) Yüzeyleyen Volkanik Kayaçların Jeokimyasal Karakteristikleri”, Türkiye Jeoloji Bülteni, 50/1: 17-26.
• DAĞLI İ. 2011. Nympheler ve Lykia’dan Nymphelere Adanmış Kabartmalar, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi: İstanbul üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, İstanbul.)
• DER KLEINE PAULY. 1964-1975. Lexion Der Antike 1-5 ciltler. Stuttgart: Alfred Druckenmüller Verlag.
• ERTEK A. T. 1995. Kocaeli Yarımadasının Kuzeydoğu Kesiminin Jeomorfolojisi, İstanbul: Çantay Kitabevi.
• FRAZER J. G. 2009. The Golden Bough A Study of Magic and Religion. Auckland: The Floating Press.
• KEDAR Yafit, Gil KEDAR, Ran BARKAI. 2021. “Hypoxia in Paleolithic Decorated Caves: The Use of Artificial Light in Deep Caves Reduces Oxygen Concentration and Induces Altered States of Consciousness”, Time and Mind: The Journal of Archaeology Consciousness and Culture, 14/1: 1-36.
• KOFLER S. V. 2018. “Kybele in Griechland – Ankunft und Aufnahme der Göttermutter in der griechischen Welt”, Historia Schribere, 10: 379-399.
• MERİÇ R. 2003. Metropolis Ana Tanrıça Kenti. İstanbul: Philip Morris/Sabancı.
• NAUMANN F. 1983 Die Ikonographie der Kybele in der Phrygischen und der Griechischen Kunst, IstMitt, Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth. OY H. 2018. “İçbatı Anadolu’da Kutsal Bir Dağ Murat Dağı (Dindymos)”, SEFAD, 40: 283-296.
• ÖZKAYA V. 1996. “Cybele and the Waterside Shrines Some Observations on the Phrygian Spring Cult and Its Origin”, Arkeoloji Dergisi, IV:97-107.
• ÖZMEN S. S. 2016 “Anadolu’da Ana Tanrıça Kybele Kültü”, Humanitas, 4/7: 381-397.
• Pausanias 2002 Pausanias’da Anadolu Seçmeler, çev. Bilge Umar. İstanbul: T.C. Yeditepe Üniversitesi Yayınları, 9.
• REIN M. J. 1996. “Phrygian Matar: Emergence of an Iconographic Type”, editör: E. N. Lane, Cybele Attis and Related Cults, Essay in Memory of M. J. Vermaseren, 223-238, Lieden: Brill.
• ROLLER L. E. 2004. Ana Tanruça’nın İzinde Anadolu Kybele Kültü. çev. Betül Avunç, İstanbul: Homer Kitabevi.
• STESICHORUS, IBYCUS, SIMONIDES. 1991. Greek Lyric, III, Stesichorus, Ibycus, Simonides and others Loeb Classical Library. çev. David A. Campbell, Cambridge: Harvard University Press.
• STRABON. 2009. Antik Anadolu Coğrafyası Kitap: XII-XIII-XIV. çev. Adnan Pekman, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• TOPRAK M. 2017. Sarısu Havzası’nın Doğal Ortam Koşullarının Arazi Kullanımına Etkisi, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.)
• USTINOVA Y. 2009. “Cave Experiences and Ancient Greek Oracles”, Time and Mind: The Journal of Archaeology, Consciousness and Culture, 2/3: 265-286.
• UZUN A. 2017. “Bir Açık Alan Dersliği, Kandıra Kıyıları (Kocaeli, Türkiye)”, Türkiye Jeoloji Bülteni, 60/1: 117-127.
• VERMASEREN M. J. 1987. Corpus Cultus Cybelae Attidisque (CCCA) I. Asia Minor, Lieden: Brill.
• WELCH K. 1996. “A Statue Head of the “Great Mother” Discovered in Samothrace”. Hesperia: The Journal of the American School of Classical, 65/4: 467-473
• XAGORARI-GLEIßNER M. 2008. Meter Theon: Die Göttermutter bei den Griechen (Peleus: Studien zur Archaologie und Geschichte Griechlands und Zyperns), 40, Mannheim: Mainz-Ruhpolding.
• ZGUSTA L. 1982 “Weiteres zum Namen der Kybele”, Die Sprache, 28: 171-172.