ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ POSTA PULLARINDAKİ KENTSEL VE MİMARİ İMGELERİN DEVLET İDEOLOJİSİ BAĞLAMINDA GÖSTERGEBİLİMSEL ÇÖZÜMLENMESİ

Yıl 2023, Sayı: 27, 179 - 202, 14.07.2023

Selin Karaibrahimoğlu

https://doi.org/10.22520/tubaked.956900

Öz

Bu çalışma Erken Cumhuriyet Dönemi posta pullarında yer alan kente, kent mekânına ve mimariye ilişkin figürleri, dönemin ideolojik arka planı ve modernizm algısı üzerinden irdelemeyi, figürlerin ardındaki sembolik anlamları açığa çıkarmayı amaçlamaktadır. Posta pulları bir ödenti belgesi olmasının yanı sıra kendi ülkelerinin ideolojisinin, kültürünün, milli geleneklerinin propagandasını yapma ve aynı zamanda da devletin çağdaş simgelerinden biri olma işlevleri ile tasarlanırlar. Bu nedenle tarihsel sembollerden kültürel eserlere, milli kimlik unsurlarından, mimari eserlere çok çeşitli unsurlar pullara konu edilebilmektedir. Dolayısıyla Cumhuriyetin ilanı ve sonrasında yaşanan kökten, kapsamlı ve bütüncül değişim dönemini de pullar üzerinden takip etmek, ideolojik arka planını ve devletin kendini anlatma çabasını pullarda kullanılan görsel temsiller üzerinden okuyabilmek mümkündür. Devlet yönetimi tarafından reformların köktenci ve bütüncül bir içerikle gerçekleştirilmesi kadar, reformların sonucunda ortaya çıkan mekânsal ve toplumsal değişimin kendi halkına ve dünyaya tanıtılmasının da aynı derecede önemsendiği ancak sınırlı kitle iletişim araçları, ekonomik sıkıntılar ve ulaşım zorlukları nedeniyle tanıtım faaliyetlerinin oldukça kısıtlı bir içerikle sürdürüldüğü Erken Cumhuriyet döneminde; metin ve görüntünün bir arada kullanıldığı, maliyeti düşük ancak etki alanı büyük bir iletişim aracı olan posta pulları Cumhuriyet’in başardıklarını sunmanın ve anlatmanın en etkili araçlarından biri olarak kabul edilmiştir. Bu kapsamla çalışmada Türk Pulları ve Antiyeleri Kataloğu veri olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Posta pulu, Erken Cumhuriyet Dönemi, kent mekânı, devlet ideojisi

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

THE SEMANTIC ANALYSIS OF URBAN SPACE AND STATE IDEOLOGY ON EARLY REPUBLICAN POSTAGE STAMPS

Öz

The present study aimed to examine the city, urban space, and architectural figures on the postage stamps of the Early Republican Period over the ideological background of the period and the perception of modernism, and to uncover the symbolic meanings behind the figures. Postage stamps are designed with the functions of making the propaganda of the ideology, culture, and national traditions of the countries they are issued and are among the contemporary symbols of a state as well as being a payment document. For this reason, a wide variety of elements, from historical symbols to cultural works, from national identity elements to architectural works, may be the subjects of stamps. In this respect, it is possible to see the radical, comprehensive, and holistic period of change that was faced after the proclamation of the Republic over the stamps, and to interpret the ideological background and the effort of the state to express itself via the visual representations used on stamps. During the Early Republican period, in which the reforms were performed with radical and holistic contents by the state administration, and the promotion of the spatial and social change that emerged as a result of the reforms to its people and the world was equally important but where the promotional activities were performed with very limited contents because of limited mass media, economic difficulties, and transportation difficulties, postage stamps, in which text and images were used together with low cost but a large impact area were accepted as one of the most effective means of presenting and explaining the achievements of the Republic. In this context, the Turkish Stamps and Antiquities Catalogue was used as the data of the present study, and the plain and connotative meanings expressed with the visual formations of the figures about the city on the stamps, which were published in the 1923-50 period, which is defined as the Early Republican period, were analyzed; and by doing so, an interpretation was made on how the state described its image in the context of the conditions of the period over the spaces produced by the state. As a conclusion, it was determined that the urban space was presented with a much stronger expression on postage stamps, and had become the symbol of the ideal envisaged by the state ideology.

Anahtar Kelimeler

Postage stamp, Early Republican Period, urban space, state ideology

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Ağaoğulları, M.Z. ve Papuçoğlu, M.B. (2009). İsfila Türk pulları ve antiyeleri kataloğu 1863-2008 (Cilt 1). Kaptan Ofset.
• Akoba, M. (1963). Türkiye’de pul ve pulculuk. Ceylan Yayınları.
• Aktulum, K. (2013). Halk kültürünün posta pullarında yansıtılma biçimleri folklor ve metinlerarasılık. Çizgi Kitabevi.
• Alemdar, Y. (2010). Anlatıya dayalı bir kent okuması: Kayseri Sahabiye Mahallesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(29), 283-306.
• Alsaç, Ü. (2007). İkinci Ulusal Mimarlık dönemi. R. Holod, A. Evin, S. Özkan (Ed.), Modern Türk mimarlığı (s. 99-107) içinde. Yalçın Matbaacılık.
• Anameriç, H. ve Rukancı, F. (2011). Posta pullarında başkent Ankara seçmeler (1922-2008). VEKAM.
• Arıtan, Ö. ve Sayar, Y. (2009). İzmir Sümerbank Basma Sanayi Yerleşkesi ve dönüşüm süreçleri. Ege Mimarlık, 3(70), 20-25.
• Asiliskender, B. (2009). Anadolu’da “Modern” bir yaşam kurmak: Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ve lojmanları. A. Cengizkan (Ed.), Fabrika’da barınmak (s. 111-129) içinde, Arkadaş Yayınları.
• Aslanoğlu, İ. (2010). Erken Cumhuriyet dönemi mimarlığı (1923-1938). Bilge Kültür Sanat.
• Avcı, M. (2014). Atatürk dönemi demiryolu politikası. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 54, 39-58.
• Ayhan, N. (2018). Simgesel yapılarda hegemonya ve ideolojinin inşası. Cinius Yayınları.
• Barthes, R. (1979). Göstergebilim ilkeleri. (B. Vardar ve M. Rifat, Çev.). Kültür Bakanlığı. (Orjinal eserin basım tarihi 1979, 1. Baskı).
• Bayraktar, N. (2013). Tarihe Eş Zamanlı Tanıklık: Ulus ve Kızılay meydanlarının değişim süreci. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1), 20-35.
• Bayraktar, A.N. (2016). Başkent Ankara’da cumhuriyet sonrası yaşanan büyük değişim: modern yaşam kurgusu ve modern mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 67-80.
• Batuman, B. (2019). Kentin suretleri. Dipnot Yayınları.
• Bozdoğan, S. (2008). Modernizm ve bir ulusun inşası. Metis Yayınları.
• Bozdoğan, S. (2011). Modern Türkiye’de sanat ve mimari: Cumhuriyet dönemi. R. Kasaba (Ed.), Türkiye tarihi 1839-2010 modern dünyada Türkiye (s. 451-508) içinde. Kitap Yayınları.
• Bulut, S. ve Vurmay Güzel, M. (2017). Ortadoğulu kadın gözünden Atatürk döneminde kadın hakları: “Mısır örneği”. DTCF Dergisi, 57(1), 1-49.
• Çağlar, N., Uludağ, Z. ve Aksu, A. (2013). Hürriyet Meydanı: bir kentsel mekânın yenilik ve dönüşüm öyküsü. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21 (1),1-182.
• Çetin, F.G. (2021). Tek parti döneminde başkent Ankara’nın sembolik inşası. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 30(2), 71-95.
• Çınar, A. (2016). Kentler. M. Heper ve S. Sayarı (Ed.), Dünden bugüne Türkiye tarih, politika, toplum ve kültür (s. 391-407) içinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Deans, P. ve Dobson, H. (2005). Introduction: East Asian postage stamps as socio-political artefacts. East Asia, 22 (2), 3-7.
• Dinçer, G. (2014). Ulus’tan Samanpazarı’na Anafartalar Caddesi’nin öyküsü. İdealkent, 5(11), 36-60.
• Dodd, C.H. (2016). Türkiye Cumhuriyeti. M. Heper ve S.Sayarı (Ed.), Dünden bugüne Türkiye tarih, politika, toplum ve kültür (s. 71-86) içinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Düzenli, Ş ve Kavuran, T. (2005). Cumhuriyet konulu anma serisi posta pulları katalogu (1933-1993) ve grafik çözümlemeleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 201-244.
• Düzenli, Ş. ve Kavuran, T. (2004). Görsel iletişim aracı olan pul’un tarihi gelişimi ve grafik ürün olarak önemi, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 28(2), 187-204.
• Eco, U. (2019). Mimarlık göstergebilimi (F. Erkman Akerson, Çev.). Daimon Yayınları. (Orjinal eserin basım tarihi 1989, 1. Baskı).
• Erkman A. F. (2019). Giriş. V. Atmaca (Ed.) ve F. Erkman Akerson, (Çev.). Mimarlık göstergebilimi (s.7-14) içinde. Daimon Yayınları.
• Reıd, D. M. (1984). The symbolism of postage stamps: a source for the historian. Journal of Contemporary History, 19(2), 223-249.
• Rifat, M. (1990). Dilbilim ve göstergebilimin çağdaş kuramları. Düzlem Yayınları.
• Semiz, Y. ve Toplu, G. (2019). Cumhuriyet döneminde devlet tarafından kurulan ilk sanayi kuruluşu Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası. SUTAD, 45, 29-59.
• Tankut, G. (1988). Ankara’nın başkent olma süreci. ODTÜ MFD, 8(2), 93-104.
• Tarihçe. (t.b.). İstanbul Lütfi Kırdar. https://www.icec. org/hakkimizda/tarihce/.
• Tarlakazan, B.E. (2017). Pul tasarımlarında Osmanlı’dan günümüze kadın figürü. İdil Dergisi, 7(46): 711-727.
• Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması. Y. Sey (Ed.), 75 Yılda değişen kent ve mimarlık (s.1-14) içinde. Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Topçu, A.D. (2005). Kayseri’yi okumak: göstergebilimsel bir yaklaşımla bir şehrin analizi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(18), 11-20.
• Tuna, O. (2011). Dördüncü Türk Kooperatifçilik Kongresi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 13, 1-4, https://dergipark.org.tr/en/pub/ iuifm/issue/817/8920.
• Türkiye Cumhuriyeti dönemi. (t.b.). PTT Pul Müzesi. http://www.pttpulmuzesi.org.tr/CategoryDetail. aspx?CID=3.Türkiye’nin posta tarihi ve posta pulları. (2023, 24 Şubat) In Wikipedia. https:// tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27nin_ posta_tarihi_ve_posta_pullar%C4%B1.
• Bir Başkentin Oluşumu: Avusturyalı, Alman ve İsveç Mimarların İzleri. (t.b.). Goethe-Instıtut. https:// www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/geb/mon/mon/ trindex.htm,
• Uyar, H. (2006). Yakın dönem Türk politik tarihi Atatürk dönemi iç politikası (1920- 1938). Anı Yayıncılık.
• Uz, A. ve Uz, N. (2017). Şehir ve heykel, şehirde heykel, şehirlerin sembolleri heykeller. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(12), 721-730.
• Wood-Donnelly, C. (2017). Messages on arctic policy: effective occupation in postage stamps of the United States, Canada, and Russia. Geographical Review. 107 (1), 236–257.
• Yazıcı, K. (2010). Sosyal bilgilerde eğitimsel bir araç olarak posta pullarının kullanımı. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(1), 321-346.
• Yazıcı, K. (2014). Tarih öğretiminde posta pullarının kullanılabilirliğine bir örnek ‘100 posta pulu ile Türk tarihinden bir kesit 1863-1950 yılları arası. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5(16),176-199.
• Yazıcı, K. (2016). Yeni Türk devletlerinin posta pullarında Türk kimliği ve kültürü. Bilig, 77, 83-108.
• Yılmaz, M. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi’ndeki toplumsal değişimi posta pulları üzerinden okumak. Milli Folkrol Dergisi, 31(124), 230-245.
• Zürcher, E.J. (2012). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. Y. Saner (Çev.). İletişim Yayınları. (Orjinal eserin basım tarihi 1993, 1. Baskı).