DISCUSSIONS ON THE ADAPTIVE REUSE PROCESS THROUGH THE INDUSTRIAL HERITAGE GRANTED THE NATIONAL ARCHITECTURE AWARD IN TÜRKİYE

Yıl 2023, Sayı: 28, 87 - 103, 31.12.2023

Özgün Özçakır

https://doi.org/10.22520/tubaked.1351030

Öz

Historic buildings have both socio-cultural and economic values and are important documents of the period in which they were built. However, historic buildings might lose their original functions due to the changes in society’s lifestyle and production techniques over the years. Adaptive reuse is a strategic intervention approach aimed at preserving the values of historical buildings and revealing their economic potential in cases where historical buildings lose their original functions. Adaptive reuse refers to the intervention process for the transformation of historic buildings into new and contemporary uses. It is a field that has become the focus of attention due to sustainability discussions coming to the fore today. There is a wealth of experience in adaptive reuse in Türkiye. Buildings in various parts of the country dating to different periods and having different functions are conserved by gaining new functions with the proposition of various intervention approaches and design strategies. However, as diverse examples in Türkiye have shown, the process of adaptive reuse comes with various challenges. The article, which aims to discuss adaptive reuse processes (project development, implementation, utilisation) considering the examples from Türkiye, examines three buildings awarded within the scope of the “National Architecture Awards” under the Buildings – Conservation category: Kasımpaşa Salt Warehouse – DDB Salt Warehouse, Terkos Pumping Station – Istanbul Water Civilizations Museum, Hasanpaşa Gasworks – MüzeGazhane. The transformation of three buildings is evaluated based on the following criteria: design, participation and use. In the light of the evaluations, the necessity of a holistic approach in the adaptive reuse process is emphasized.

Anahtar Kelimeler

adaptive reuse, national architecture awards, industrial heritage, sustainability, transformation

TARIHI YAPILARIN YENIDEN İŞLEVLENDIRME SÜRECINI ULUSAL MIMARLIK ÖDÜLLÜ ENDÜSTRI MIRASI ÜZERINDEN TARTIŞMAK

Öz

Kültürel miras öğesi olan tarihi yapılar, hem sosyo-kültürel hem de ekonomik değerlere sahip olup inşa edildikleri döneme ait önemli belgelerdir. Ancak tarihi yapılar, yıllar içinde toplumsal ihtiyaçların ve üretim teknolojilerinin değişim nedeniyle özgün işlevlerini kaybedebilmektedirler. Tarihi yapıların özgün işlevlerini kaybettikleri durumda “yeniden işlevlendirme”, tarihi yapıların sahip olduğu değerleri korumak ve ekonomik potansiyellerini ortaya çıkarmak için stratejik bir müdahale yaklaşımı olarak ortaya çıkmaktadır. Yeniden işlevlendirme, tarihi yapıların yeni ve çağdaş işlevler kazanarak dönüştürülmesi için gördüğü müdahale sürecini ifade etmekte olup, sürdürülebilirlik tartışmalarının günümüzde ön plana çıkması nedeniyle ilgi odağı haline gelmiş bir araştırma ve uygulama alanıdır. Türkiye’de yeniden işlevlendirme proje ve uygulamalarına bakıldığında zengin bir deneyim söz konusudur. Türkiye’nin farklı şehirlerindeki farklı tiplere sahip ve farklı dönemlere tarihlenen yapılar; farklı müdahale yaklaşımları ve tasarım stratejileri ile yeni işlevler kazanarak korunmuşlardır. Ancak, Türkiye’deki farklı örneklerin bize göstermeye çalıştığı gibi, tarihi binaların yeniden işlevlendirilmesi süreci çeşitli zorlukları da beraberinde getirir. Yeniden işlevlendirme süreçlerini (projelendirme, uygulama, kullanma) Türkiye’den örnekler üzerinden tartışmayı amaçlayan makale, vaka analizi kapsamında “Yapı Dalı” altında Koruma-Yaşatma kategorisinde “Ulusal Mimarlık Ödülü” alan üç yapıyı belirlemiştir: Kasımpaşa Tuz Ambarı – DDB Tuz Ambarı, Terkos Pompa İstasyonu – İstanbul Su Medeniyetleri Müzesi, Hasanpaşa Gazhanesi – MüzeGazhane. Söz konusu üç yapının dönüşümü; tasarım, katılım, kullanım kriterleri üzerinden değerlendirilmiş ve yapılan değerlendirmeler ışığında yeniden işlevlendirme sürecinde bütüncül bir yaklaşımın gerekliliğini vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

yeniden işlevlendirme, ulusal mimarlık ödülleri, endüstriyel miras, sürdürülebilirlik, dönüşüm

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2009). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. Yem Yayınları.
• Arfa, F. H., Zijlstra, H., Lubelli, B. ve Quist, W. (2022). Adaptive reuse of heritage buildings: From a literature review to a model of practice. The Historic Environment: Policy & Practice, 13(2), 148-170.
• Akın, E. S., Ercan, A. K., Mumcuoğlu, S. S., ve Başaran, E. Y. (2018). Yeniden işlevlendirilen bir geleneksel konut; Tokat Vasfi Süsoy Evi. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (17), 119-139.
• Avrupa Konseyi (2005). Faro Sözleşmesi.
• Bağbancı, Ö. K., Aksoy, F., ve Aksoy, H. (2015). Bursa Gümüştepe’de Misi Köyü Bulunan Geleneksel Kırsal Ahşap Yapının Korunması ve Yeniden İşlevlendirilmesi. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (13), 83-99.
• Brooker, G. ve Stone, S. (2004). Re-readings: Interior Architecture and the Design Principles of Remodelling Existing Buildings. RIBA Enterprises: London.
• Büyükarslan, B. ve Güney, E. D. (2015). Endüstriyel Miras Yapılarının Yeniden İşlevlendirilme Süreci ve İstanbul Tuz Ambarı Örneği. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 6(2), 31-57.
• Cramer, J. ve Breitling, S. (2007). Architecture in existing fabric. Birkhäuser.
• Coşkun, B. S. (2019). Katmanlar Arasında Geçişler: Müze Salon ve Süitler. Mimarlık, 410, 36-41.
• Çinko, M. A. ve Zeynep, E. (2021). Kars’ta Bir Rus Dönemi Yapısının Cumhuriyet Döneminde Endüstri Yapısına Dönüşümü: Süt Tozu Fabrikası ve Korunmasına Yönelik Öneriler. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (24), 47-68.
• Durmaz, N. (2009). Awarding architecture in Turkey: National architecture exhibition and awards program [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Güner, H. E. (2017). Liseden müzeye, eğitimden tüketime; Kayseri Lisesi’nin Millî Mücadele Müzesi’ne dönüşümü. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (16), 13-34.
• Güngör, S. ve Gökçen, Ş. (2022). Endüstriyel Miras Alanlarının Yeniden İşlevlendirilmesi: İzmir Yeni Kent Merkezi Özelinde Fırsatlar, Sorunlar ve Öneriler. EKSEN Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 3(2) , 58-71 . DOI: 10.58317/eksen.1172898
• ICOMOS Australia (2013). The Burra Charter: The Australia ICOMOS charter for places of cultural significance.
• Iglesias, L. M. P., ve Bernardo, G. (2022). The industrial heritage as text and pretext for contemporary architecture. Journal of Architectural Conservation, 28(2), 102-114.
• Jäger, F. (2010). Old ve New. design Manual for Revitalizing Existing Buildings. Birkhäuser.
• Karaata Külekci, Ç. ve Sarıman Özen, E. (2022). Anadolu’da Yolcu Hanından Konaklama Yapısına Hışvahan: Kültürel Mirasın Korunmasına Yönelik Bir Yaklaşım. İDEALKENT, 13(38) , 2762-2792. DOI: 10.31198/idealkent.1098872
• Karadağ, Ö. (2021). Temporary Interventions as an Alternative Adaptive Reuse Tool [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yaşar Üniversitesi.
• Karaibrahimoğlu, S., ve Usta, A. (2020). Ulusal Mimarlık Sergisi Üzerinden Türkiye Mimarlığını Dönemsel Olarak Değerlendiren Bir Yöntem Önerisi. Megaron, 15(1), 43-54.
• Kariptaş, F. ve Kariptaş, F. (2020) Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesinde Çelik Strüktürlerin Kullanımı: Kasımpaşa Tuz Ambarı Örneği. Haliç Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 3(1), 73-84.
• Kayın, E. (2013). Endüstri mirasına yönelik koruma müdahalelerini değerlendirme ölçütleri ve Terkos Pompa İstasyonu. Mimarlık, 370, 43-49.
• Keskin, A. (2023). Osmanlı menzil kervansaraylarındaki yeniden işlevlendirme tasarımları ve restorasyon uygulamaları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Kıraç, A. B. (2023). Hasanpaşa’da Öncü Koruma Mücadelesi: Müze Gazhane. Mimarlık, 430, 56-64.
• Kısaer Koca, E. M., Gökçınar Balkan, P., Aykaç, P., Yıldırım Esen, S., ve Şahin Güçhan, N. (2023, September 7). Self-Organized Actions for the ‘Slow and Incremental Adaptation’ of Heritage Places: Learning from Pilavoglu Han in Ankara, Turkey [Konferans Sunumu]. As Found: Experiments in Conservation International Colloquium on Adaptive Reuse.
• Kona, S. (2015). Paşalimanı Un Fabrikası ve yeniden işlevlendirme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Köksal, G. (2005). İstanbul’daki Endüstri Mirası için Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Köksal, T. G., ve Ahunbay, Z. (2010). İstanbul’daki endüstri mirası için koruma ve yeniden kullanım önerileri. İtüdergisi/a, 5(2), 125-136.
• Lanz, F., ve Pendlebury, J. (2022). Adaptive reuse: a critical review. The Journal of Architecture, 27(2- 3), 441-462.
• Martin, T. J., ve Gamzon, M. A. (1976). Adaptive Reuse Gives Life to Old Buildings. Real Estate Review, 6(3), 28-33.
• Mısırlısoy, D., ve Günçe, K. (2016). Adaptive reuse strategies for heritage buildings: A holistic approach. Sustainable cities and society, 26, 91-98.
• Özçakır, Ö., Bilgin Altınöz, A. G. ve Mignosa, A. (2022). Public decision-making in living multilayered cities: Hacı Bayram District of Ankara, Turkey. M S. de Waal, I. Rosetti, M. de Groot ve U. Jinadasa (Ed.), Living (World) Heritage Cities (51- 66) içinde. Sidestone Press.
• Özçakır, Ö., Gerritsen, F., ve Arslan, A. (2022). Teaching sustainable transformation of industrial heritage places: insights from the NIT Urban Heritage Lab. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 25, 97-116.
• Öztürk, G. B. , Sayıl Onaran, B. ve Hersek, C. M. (2022). Yeniden İşlevlendirme Kapsamında Tarihi Merinos İstasyonu. Sanat ve Tasarım Dergisi , 29, 247-263.
• Pérez de Arce, R. (1978). Urban Transformations & The Architecture of Additions, Journal of Architectural Design, 4, 237-266.
• Plevoets, B. ve Van Cleempoel, K. (2011). Adaptive reuse as a strategy towards conservation of cultural heritage: a literature review. Structural studies, repairs and maintenance of heritage architecture XII, 118(12), 155-163.
• Plevoets, B. ve Van Cleempoel, K. (2019). Adaptive reuse of the built heritage: Concepts and cases of an emerging discipline. Routledge.
• Plevoets, B. (2022). Heritage in fragments: on spolia and other forms of preservation of architectural fragments through reuse. Journal of Architectural Conservation, 28(3), 145-159.
• Semiz, N. (2021). Art Nouveau Mimaride Bir Yapıt: Mısır Arap Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu Binası ve Restorasyonu Üzerine. Mimarlık, 419, 40- 46.
• Şen, A. (2020). Ankara-Ulus Sümerbank genel müdürlük binasının yeniden işlevlendirme sürecinin 20. yüzyıl mimarlık mirasının korunması bağlamında incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çankaya Üniversitesi.
• Tanyeli, G., ve İkiz Kaya, D. (2009). İstanbul’da Bir Endüstriyel Miras Örneği: Bomonti Bira Fabrikası. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 7, 109-121.
• Toraman, E. B. (2014). Dalyan Maraş Mahallesi Maraş Caddesi çevirgen geleneksel konutunun restorasyon ve yeniden işlevlendirme önerisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• UNESCO (2011) UNESCO Recommendation for Historic Urban Landscape.
• Uslu, Ş. (2021). Kayseri/Gesi/Bahçeli (Efkere) surp stepanos Ermeni kilisesi koruma yaklaşımı ve yeniden işlevlendirme önerileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Vance, M. (1979). Adaptive reuse—Barns. Architecture Series: Bibliography. Vance Bibliographies.
• Wong, L. (2016). Adaptive reuse: extending the lives of buildings. Birkhäuser.
• Yılmaz Erkovan, N. (2022). Geleneksel Yapıda Sürdürülebilirlik Bağlamında Uyarlamalı Yeniden Kullanım Önerisi: Antalya/Gazipaşa Gümrük Binası. İDEALKENT, 13(38) , 2870-2897. https:// doi.org/10.31198/idealkent.1070307
• URL-1: http://www.mo.org.tr/ulusalsergi/
• URL-2: https://www.kureselamaclar.org/
• URL-3: https://rockproject.eu/project
• URL-4: https://www.clicproject.eu
• URL-5: https://openheritage.eu
• U R L - 6 : h t t p s : / / w w w. s b b . g o v. t r / w p - c o n t e n t / u p l o a d s / 2 0 2 2 / 0 7 / O n _ B i r i n c i _ K a l k i n m a _ Plani-2019-2023.pdf
• U R L - 7 : h t t p : / / m o . o r g . t r / u l u s a l s e r g i / i n d e x . cfm?sayfa=YD-DBDTUZ
• URL-8: https://kulturenvanteri.com/tr/yer/kasimpasatuz- ambari/#16/41.029762/28.968426
• URL-9:https://www.arkiv.com.tr/proje/ddb-tuzambari/ 1455
• URL-10: https://www.arkitera.com/haber/tuz-ambarinaek- kat-mi-geliyor/
• U R L - 11 : h t t p : / / m o . o r g . t r / u l u s a l s e r g i / i n d e x . cfm?sayfa=YDK_TERKOS
• URL-12: https://kulturenvanteri.com/en/yer/terkos-supompa- istasyonu/#16/41.300804/28.673327
• URL-13: https://www.arkitera.com/haber/orada-bir-sumedeniyetleri- muzesi-var-acilmadan-eskiyor/
• URL-14: http://mo.org.tr/ulusalsergi/index. cfm?sayfa=YDK_G
• URL-15: https://kulturenvanteri.com/tr/yer/hasanpasagazhanesi/# 16/40.997139/29.0434
• URL-16: https://www.arkitera.com/haber/hasanpasagazhanesinin- bilinemeyen-gelecegi/
• URL-17: http://mo.org.tr/ulusalsergi/index. cfm?sayfa=YD-KOC-UNIVERSITESI