SAMSUN’DA BİR PAUL BONATZ ESERİ: SAMSUN ERKEK SANAT ENSTİTÜSÜ BATILILAŞMA ETKİSİNDEKİ MESLEKİ EĞİTİMİN MİMARI DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2024, Sayı: 30, 11 - 38, 27.12.2024

Saadet Gündoğdu

https://doi.org/10.22520/tubaked.1363692

Öz

Sanayinin gelişimi kültürel dönüşümün dinamiklerini hızlandırmıştır. Modernleşme ve endüstrileşmeye paralel olarak mesleki eğitime duyulan ihtiyaç, çeşitliliğin artmasına ve yeni okulların açılmasına sebep olmuştur. Kentlerimizdeki hızlı değişime paralel olarak yakın geçmişte kullanılan yapıları, mekânları ve bunların oluşturduğu çevreyi toplumsal hafızada saklamak, onarmak modern mirasın korunması adına kaçınılmaz bir sorumluluktur. Bu mekânlar hatıralarımızı biçimlendirir ve zamanın ruhunu şahsiyetimize yansıtır. Çalışmamıza konu edilen Erkek Sanat Enstitüleri de bu mekânlar arasındadır. Samsun Erkek Sanat Enstitüsü 1943- 1944 öğretim yılında geçici olarak 30 Ağustos İlk Öğretim Okulu binasında mesleki eğitim kapsamında Marangoz, Demir ve Tesviye Bölümü ile öğretime başlamış 1945 yılından itibaren İstiklal Mahallesi’ndeki bugünki konumuna geçmiştir. Zamanla değişen eğitim müfretadı ve ihtiyaçlar doğrultusunda yerleşkede yeni yapılar inşa edilmiştir. Okulun bugünki adı Şehit İlhan Hamlı Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’dir ve eğitim-öğretim sürdürülmektedir. Eski Samsun Erkek Sanat Enstitüsü (atölyeler ve derslikler bölümü) okul projesi Alman mimar Paul Bonatz’ın yönetici olduğu Teknik Eğitim Müsteşarlığı Ofisi tarafından tip proje olarak hazırlanmıştır. Günümüzde bu yerleşkedeki bazı yapılarda güçlendirme çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmayla Samsun’da hızla yok edilen Cumhuriyet sonrası modern yapı stokunun bir örneği üzerinden modern mirasın ve mesleki eğitim yapılarının değeri ve belgeleme çalışması yapılarak neden korunması gerektiği ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Erkek Sanat Enstitüsü, modern miras, güçlendirme, Paul Bonatz, mesleki eğitim, sanayileşme, yerleşke, Endüstri Mirası

Teşekkür

Şehit İlhan Hamlı Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’nin müdürünün ve öğretmenlerinin uzun yazım sürecindeki bilgi, belge paylaşımları ve de teknik gezilerdeki yardımları ve anlayışları için teşekkür ederim. Bunun yanında bu metin Cumhuriyetimizin 100. Yılına armağan edilmiştir. Samsun’un Cumhuriyet’in kurulmasındaki büyük rolüne ithafen yazılmıştır.

A PAUL BONATZ WORK IN SAMSUN: SAMSUN INSTITUTE OF ARTS FOR BOYS ARCHITECTURAL EVALUATION OF VOCATIONAL EDUCATION UNDER THE INFLUENCE OF WESTERNIZATION

Öz

The development of industry accelerated the dynamics of cultural transformation. In parallel with modernization and industrialization, the need for vocational education has led to an increase in diversity and the opening of new schools. In parallel with the rapid change in our cities, it is an inevitable responsibility for the preservation of modern heritage to preserve and repair the structures, spaces and the environment created by them in the social memory. These places shape our memories and reflect the spirit of time in our personality. The Institute of Arts for Boys, which is the subject of our study, is among these places. Samsun Institute of Arts for Boys started teaching with the Carpenter, Iron and Leveling Department within the scope of vocational education in the 30 August Primary School building temporarily in the 1943-1944 academic year and moved to its current location in İstiklal Neighborhood in 1945. New buildings were built on the campus in line with the changing curriculum and needs over time. The school’s current name is Şehit İlhan Hamlı Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi and education continues. The school project of the former Samsun Institute of Arts for Boys (workshops and classrooms section) was prepared as a type project by the Undersecretariat of Technical Education Office, which was directed by German architect Paul Bonatz. Today, some of the buildings in this campus are undergoing retrofitting works. This study reveals the value of modern heritage and vocational education buildings and why they should be preserved by documenting them through an example of the post-Republican modern building stock that is rapidly being destroyed in Samsun.

Anahtar Kelimeler

Institute of Arts for Boys, modern heritage, retrofitting, Paul Bonatz, vocational education, industrialization, campus, Industrial Heritage

Kaynakça

• Ahali Gazetesi, 8 Ekim 1943 (8 Birinci Teşrin), s. 1.
• Ahali Gazetesi, 17 Ekim 1943, Sayı: 1020, Sayfa 1.
• Ahali Gazetesi, 9 Kasım (İkinci Teşrin) 1938, s. 1.
• Alkan, C., Doğan, H. ve Sezgin, İ. (1998). Mesleki ve Teknik Eğitimin Esasları. Alkım Yayınları.
• Alpagut, L. (2005). Erken Cumhuriyet Dönemi’ndeki Ankara’daki Eğitim Yapıları [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Artun, A. (2019, 27 Şubat). Bauhaus’un 100. Yılı. Skopbülten, E-Skop. Erişim tarihi:30.4.2022 https://www.e-skop.com/skopbulten/bauhausun-100-yili/4591
• Bafra Gazetesi, 14 Mayıs 1953. Hayri Güneş’in metni.
• Başgöz, İ. (1995). Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk. Başbakanlık Basımevi.
• Bütün Yönleriyle Samsun. (1978). 1. Kısım, 3. Cilt. Nüve Matbaası.
• Can Bilge, N. A. (2017). Paul Bonatz’ın Türkiye Yılları [Yayımlanmış Doktora Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Cicioğlu, H. (1985). Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk ve Ortaöğretim (Tarihi Gelişim) (2. Baskı). Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Düzenli, E. (2022). Samsun’da Modern Kentin Kuruluşu (1869-1919): Duhan Çarşısı, Reji İdaresi ve Tütün İskelesi Üzerinden Bir Değerlendirme. Mimarlık, 424, 44-49.
• Elhaman, B. (2023). Ernst Egli’nin Eğitim Yapılarındaki Tasarım Dilinin Biçim Grameri Yöntemi ile İncelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Erhan, A. (2019). Geçmişten Günümüze Fotoğraflarla Meslekî ve Teknik Eğitim 11. yy- 21. Yy. Yürütücü Mahmut Özer, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Eğitim Analiz ve Değerlendirme Raporları Serisi, No: 5, Ankara.
• Frampton, F. (2007). Modern Architecture: A Critical History (4th ed.). Thames and Hudson World of Art.
• Gaziantep/Şahinbey-Mehmet Rüştü Uzel Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi. Mehmet Rüştü Uzel Kimdir? Erişim tarihi: 21 Mart 2022. http://mrueml.meb.k12.tr
• Güner Hikmet, E. ve Güner, D. (2019). Bauhaus’u Orta Anadolu’ya Aşılamak. Mimarist Dergisi, 19(65), 88-94.
• Güner Hikmet, E. (2018). Evaluation of a Modernist Approach through Buildings in Kayseri, Turkey. Periodica Polytechnica Architecture, 49(2), 144–154. 2018. https://doi.org/10.3311/PPar.12643
• Güner Hikmet, E. ve Tuncer, F. (2018). Paul Bonatz İmzalı Tipolojik Bir Deneme: Kayseri Erkek Sanat Okulu. Mimarlık, 402, 55-60.
• Güzer, C. A. (2022). Tip Projelere Alternatif Bir Yaklaşım Modeli: İSMEP ve Silivri Ortaokulu Örneği. Mimarlık, 424, Mart- Nisan 2022.
• Hasol, D. (2012). İz Bırakan Eğitimciler. Cilt 1. Eğitim Araştırmaları Derneği.
• Karatekin, E. (1965). Rüştü Uzel. Mesleki ve Teknik Öğretim Dergisi, 145.
• Kayahan, T. (2018). Erkek Sanat Enstitülerinin Kuruluşu ve Gelişimi. GAUN JES, 2(2), 12–29.
• Kayıkçı, A. (1998). Samsun’da Kültür Sanat. Samsun.
• Kayım, E. S. (2011). Bonatz ve Söylemezoğlu: On yıllık Bir ‘Öğretmen-Öğrenci’ İlişkisi. Arredamento Mimarlık, 248, Ağustos, 71-77.
• Maarif Mesleki ve Teknik Eğitim İstatistiği, (1944). Maarif İstatistikleri Meslek, Teknik ve Yükseköğretim 1050-1951. Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• Maarif Vekaleti. (1959). Türkiye’de Mesleki ve Teknik Öğretim. İstanbul: Maarif Vekaleti Mesleki ve Teknik Öğretim İstatistik ve Yayım Müdürlüğü.
• Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı. (1961). Türkiye’de 100 Yıllık Mesleki ve Teknik Öğretim. Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Öğretim İstatistik Yayım Müdürlüğü, Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı, (1973). Cumhuriyetin 50.Yılında Milli Eğitimimiz. Milli Eğitim Basımevi.
• Oran, S. (1952). Erkek Orta Sanat Okulları ve Erkek Sanat Enstitüleri. İTÜ Yeterlik Çalışması, İTÜ Mimarlık Fakültesi, Pulhan Matbaası.
• Özal, G. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi Erkek Sanat Okulları: Niğde Erkek Sanat Okulu Örneği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karabük Üniversitesi.
• Samsun Gazetesi, 3 Eylül 1928, s.1
• Samsun Gazetesi, 6 Eylül 1928, s.3
• Samsun Gazetesi, 22 Kasım (22 İkinci Teşrin) 1935, s.3
• Samsun Gazetesi, 3 Ağustos 1945, s. 1.
• Samsun Gazetesi, 7 Eylül 1945, s. 1
• Samsun Gazetesi, 15 Aralık 1947, s. 1.
• Samsun Gazetesi, 15 Aralık 1947, s. 3.
• Samsun Gazetesi, 2 Temmuz 1948, s. 3.
• Samsun Gazetesi, 3 Ağustos 1948, s. 1.
• Samsun İl Yıllığı, 1967. Harita Genel Müdürlüğü Matbaası, 1967.
• Samsun Şehit İlhan Hamlı Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi. (2022, Şubat 12). Erişim tarihi: 12 Şubat 2022, http://samsuneml.meb.k12.tr
• Samsun Valiliği. (1998). Samsun İlinde Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitim (Haz. Osman Teber). Samsun Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğü Yayınları.
• Sarısakal, B. (2011). Samsun eğitim tarihi (İkinci Kitap, Samsun Araştırmaları:17). Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Samsun Şehit İlhan Hamlı Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022. http://samsuneml.meb.k12.tr
• Suda, B. (1996). Bonatz, Holzmeister, Taut ve Egli’nin Mimarlık Çizgileri, Türk Mimarlığı Üzerindeki Etkileri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Tarakcıoğlu, M. S. (2017). Bruno Taut Monografisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Tekinsoy, K. (2011). Kayseri’nin İmarı ve Mekansal Gelişimi. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri.
• Topçu, Ö. (2005). Atatürk ve Samsun. Erol Ofset.
• Yöney, B. N., ve Asiliskender, B. (2019). Kayseri Erkek Sanat Enstitüsü. İnci Aslanoğlu için bir mimarlık dizini tarihi (Der. Elvan Altan, Sevil Enginsoy Ekinci). ODTÜ, Kalkan Matbaacılık.
• Zafer Gazetesi, 20 Ekim 1950, s.7. Samsun Erkek Sanat Enstitüsü Müdürlüğü’ne ait inşa süreci.
• Zander, P. Y. (2011). Paul Bonatz İstanbul Teknik Üniversitesi’nde. Arredamento Mimarlık, 248, 66-70.