MARDİN MÜZESİ VE SAKIP SABANCI MARDİN KENT MÜZESİ’NDE YER ALAN MADENİ İBRİKLER

Yıl 2024, Sayı: 30, 39 - 66, 27.12.2024

Fırat Allak

https://doi.org/10.22520/tubaked.1453835

Öz

El sanatları içerisinde önemli bir grubu oluşturan madeni eserler; kullanılan malzemenin yanında kap türü, form ve süsleme açısından çeşitlilik göstermektedir. Bu çeşitlenmelerden biri de çoğunlukla temizlik maksadıyla kullanılan ibrikler olarak karşımıza çıkar. Maden sanatının güzel örnekleri arasında yer alan ibrikler, temizlenme ihtiyacı, su taşıma ve sıvı maddeleri muhafaza etmek gibi kullanımlarının yanında, bazı dini ritüelleri yerine getirmek için de tarih boyunca farklı medeniyetler tarafından kullanılmıştır. Bu çalışmada; Mardin Müzesi ile Sakıp Sabancı Kent Müzesi’nde yer alan madeni ibrikler incelenmiştir**. Çalışmadaki amaç; sözü edilen her iki müzede yer alan ibrik kaplarının form, süsleme ve tasarım özelliklerini Sanat Tarihi disiplini içerisinde tanıtıp değerlendirmektir. Müzelerden alınan izinlerden sonra teşhir salonu ve depolarda yer alan ibrikler üzerinde yapılan detaylı incelemeler sonucunda bunların farklı formlara sahip olduğu, dövme yapım tekniğinin uygulandığı ve bakır malzemeden üretildikleri tespit edilmiştir. İbriklerin süslenmesinde çoğunlukla kazıma tekniği uygulandığı, bunun yanında kabartma tekniğinin de görüldüğü örnekler mevcuttur. Ele alınan ibriklerin süsleme konuları ise, bitkisel, geometrik, yazı ve figür olmak üzere dört çeşit bezeme türünün kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

El Sanatları, Mardin, Müze, Maden Sanatı, İbrik

METAL EWERS AND MARDİN MUSEUM AND SAKIP SABANCI MARDİN CITY MUSEUM

Öz

Metal works, which constitute an important group among handicrafts; In addition to the material used, they vary in terms of vessel type, form and decoration. One of these variations is ewers, which are mostly used for cleaning purposes. Ewers, which are among the beautiful examples of mining art, have been used by different civilizations throughout history to perform some religious rituals, as well as for cleaning purposes, carrying water and preserving liquid substances. In this study; Metal ewers in Mardin Museum and Sakıp Sabancı City Museum were examined. The purpose of the study; The aim is to introduce and evaluate the form, decoration and design features of the ewer vessels in both museums within the discipline of Art History. As a result of the detailed examinations made on the ewers in the exhibition and warehouses after the permissions received from the museums, it was determined that they had different forms, forging technique was applied and they were produced from copper material. While the engraving technique was mostly used to decorate the pitchers, there are also examples where the embossing technique is seen. As for the decoration of the ewers discussed, it is understood that four types of decoration were used: herbal, geometric, text and figure.

Anahtar Kelimeler

Handıcrafts, Mardin, Museum, Metalwork, Ewer

Kaynakça

• Akdeniz, F. (2021). Van Müzesi’nde Bulunan Osmanlı Dönemine Ait Madeni Mutfak Eşyaları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Altıer, S. (2019). Osmanlı Sanatında İbrik Tasvirleri ve İkonografisi. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi, 26, 149-202.
• Allak, F. (2021). Mardin Müzesi’nde Bulunan Son Dönem Madeni Hamayilleri (Muskalıklar). Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 35-45.
• Allak, F. (2023). İstanbul Türbeler Müzesi’nde Bulunan Madeni Eserler [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Allak, F. (2024). Mardin Müzesi’nde Bulunan Osmanlı Dönemine Ait Bir Grup Şamdan. Kent Akademisi Dergisi, 17(2), 514-528.
• Allak, F. ve Öztemel, M. (2024). Geleneksel Bir Giysi Türü: Cepkenler (Mardin Müzesi Örnekleri). Turkish Studies, 19(2), 429-446.
• Atıl, E., Chase W.T. ve Jett, P. (1985). Islamic Metalwork in The Freer Gallery of Art. Smithsonian Institution.
• Arseven, C. E. (1983). İbrik, Sanat Ansiklopedisi, II, 797-768. Milli Eğitim Basımevi.
• Aytekin, O. ve Özbek, G. (2019). Anıtsal Kültür Varlıklarının Müze Olarak Kullanılması Çerçevesinde Mardin Müzesi ve Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi. G. Yılmaz, R. Çavuşoğlu ve M. Kulaz (Ed.), Arkeoloji ve Sanat Tarihi Araştırmaları (s. 205-239) içinde. Hiper Yayınevi.
• Başak, O. (2021). Diyarbakır Arkeoloji ve Cahit Sıtkı Tarancı Müzesinde Bulunan Bir Grup Madeni Eser Eşliğinde: Neolitikten Osmanlıya Anadolu’ya Maden Sanatının Gelişimi. Gece Kitaplığı.
• Baer, E. (2004). Ibrīḳ. Encyclopaedia Islamica. Band 12 (Ergänzungsband). Brill.
• Baş, G. ve Bekmez, A. (2022). Kopenhag David Koleksiyonu’ndan Bir Şamdanın Orta Çağ Av Kültürüne İlişkin Bezeme Programı Üzerine Düşünceler. Art-Sanat, 18, 59–86.
• Bayhan, A. Ali (2007). Gümüşhane / Kelkit’ten İki Madeni İbrik. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Dergisi, 1-10.
• Barışta, Ö. (1998). Türk El Sanatları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Belli, O. ve Kayaoğlu, İ. G. (1993). Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeler. Sandoz Yayınları.
• Belli, O. (2006). Mardin’de Geleneksel Üretim Yapan Bakır ve Bronz Atölyeleri. İ. Özcoşar ve H. H. Güneş (Ed.), I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 26-28 Mayıs 2006, (s. 183-210) içinde. Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi.
• Bozkurt, N. ve Kalfazade, S. (2000). İbrik, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (XXI, 372-376). İSAM – İslam Araştırmaları Merkezi.
• Bodur, F. (1987). Türk Maden Sanatı. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.
• Çerezci, O, J.Ö. (2022). Türk Sanatında Ejder ve Su Birlikteliği. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (202), 207-227.
• Çoruhlu, Y. (2015). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Kabalcı Yayınevi.
• Çınar, S. (2014). Erzurum Arkeoloji Müzesi Deposunda Bulunan Kaçar Dönemine Ait Bir Grup İbrik. Art Sanat Dergisi, 2, 163-182.
• Çalış, E. (2020). Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi Dilek Sabancı Sanat Galerisi’nde Bulunan Kapıların Tamamlayıcı Metal Öğelerinden Örnekler. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 44-57.
• Çetin, Y. ve Özaydın, M. (2018). Kars Müzesinde Bulunan II. Gıyaseddin Keyhüsrev Sikkeleri. Social Sciences Studies Journal, 4(23), 4607-4614.
• Çiftçi, S. (2023). Mardin Müzesi’nde Bulunan Madeni Mutfak Eşyaları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, Erişim Tarihi:08.12.2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/N%C3%BBr-suresi/2832/41-ayet-tefsiri
• Esin, E. (1976). Türk Sanatında Atlı Doğancı İkonografisi Hakkında. Sanat Tarihi Yıllığı, 6, 441-452.
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erk, A. (2021). Cizre İsmail Ebul-İz El-Cezeri Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Madeni İbrik. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 293- 312. Eruz, F. (1993). Konuşan Maden Tombak ve Gümüş Madeni Eserler Koleksiyonu. Yapı Kredi Yayınları.
• Gündağ K. (1985). Maden İşçiliğinin Dünü, Bugünü ve Yarını. Türkiye’de Sanatın Bugünü ve Yarını I. Ulusal Sempozyumu Tebliğleri, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.
• İşcan, A. (2013). Anadolu Şehrinin, Günlük Hayatında Su Kültürü. ASKİ Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Karpuz, E. (2005). Konya’da Bulunan Hayvan Figürlü İşleme Örnekleri. 8. El Sanatları Sempozyumu (s. 234-249) içinde. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Karabacak, Ö. (2011). Elazığ’da Bakır Sanatı. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Kulaz, M. ve Bodakçi, A. (2019). Kültürel Mirasın Korunması Bağlamında Mardin Müzesindeki Osmanlı Mezar Taşları. G. Yılmaz, R. Çavuşoğlu ve M. Kulaz (Ed.), Arkeoloji ve Sanat Tarihi Araştırmaları (s. 95-106) içinde. Hiper Yayınevi.
• Kuşoğlu, M. Z. (2006). Resimli Ansiklopedik Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü. Ötüken Neşriyat.
• Merçil, E. (2009). Selçuklular, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (XXXVI, 389-392). İSAM – İslam Araştırmaları Merkezi.
• Öney, G. (1969). Anadolu Selçuk Mimarisinde Arslan Figürü. Anadolu Dergisi, 13, 1-64.
• Öztürker Demir, H. C. (2022). Hasankeyf Müzesinde Bulunan Artuklu Devrine Ait Bir Grup Madeni Eser. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(3), 1243-1255.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi.
• Rachel, W. (1993). Islamic Metalwork. British Museum Press.
• Sivri, M. ve Akbaba, C. (2018). Dünya Mitlerinde Yılan. Folklor Edebiyat Dergisi, 24(96), 53-64.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2014). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. Remzi Kitapevi.
• Subaşı, E. (2016). Sivas Maden Sanatına Ait Örneklerden Bir Grup İbrik. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30, 307-323.
• Tunçel, G. (2006), Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki İbrikler. Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, 15(45-46-47), 195-212.
• Turan, H. (2017). Şîr ü Hûrşîd Tasvirinin Kökeni ve İçeriğine Daire Düşüncüler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(51), 445-475.
• Türkoğlu, S. (1987). Traditional Turkish Arts: Metalwork and Jewellery, Woodwork. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ünal, H. İ., Tuncel. S., Yücel, B. M., Yoleri, B. ve Arslan. M. (2016). Türkiye ve Dünyada Bakır. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Yariş, S. (2016). Elazığ Etnografya ve Arkeoloji Müzesi Depoda Bulunan Bir Grup Madeni İbrik, Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Sakarya 2016.
• Yeşilbaş, E. (2018). Mardin Müzesi’nde Bulunan 17.-19. Yüzyıl Gümüş Bilezik Örnekleri, Turkish Studies, 13(2), 798-808.
• Yeşil, E. ve Bayraktar, M. S. (2022). Bafra Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde Bulunan İbrik ve Güğümler. Sanat Tarihi Dergisi, 31(1), 209-241.