THE SINGLE CHAMBER TOMB WITH STAUROGRAMS FROM THE EARLY BYZANTINE PERIOD AT JULIOPOLIS NECROPOLIS (CHAMBER TOMB OF PRESBYTER PAULOS)

Yıl 2024, Sayı: 30, 231 - 248, 27.12.2024

Durmus Gur , Deniz Demir , Tolga Çelik

https://doi.org/10.22520/tubaked.1481691

Öz

Salvage excavations were carried out and completed for the first time in 1991 in a large Necropolis area dating back to the Roman Period in Juliopolis. The works, which were resumed in 2009, continue to this day. Until 2023, 790 tombs were identified in the necropolis area, most of which were dated to the Roman Period. In 2012, a one-chambered, two-phase tomb with a staurogram (tau-rho) depiction dating to the Roman and Early Byzantine Periods was discovered in the necropolis and recorded under inventory number M392. The chamber tomb has a one-room, mixed feature (sarcophagus in the North, cline in the East, and West) and three arcosolions (arcosolium). The wall painting in the tomb was examined in the context of the decorative designs, iconography, and liturgy of the Early Byzantine Period. The single chamber tomb, which indicates the presence of a regional language and local production in Juliopolis in terms of religious, cultural, and liturgical aspects, is one of the structures dated to the Early Byzantine Period in terms of iconography and architecture. The burial chamber, dated to the Roman and Early Byzantine Periods regarding iconography, style, and architecture, is evaluated regarding funeral rites and Christian beliefs in Juliopolis. The unique inscription in the arcosolion niche in the north, the staurogram in the center of the wreath, and the staurogram on the west wall reveal essential data on the artistic conception of the period. In this study, the parallels of the tomb in Anatolia and outside Anatolia are examined, and as a consequence of the analogical evaluations, the local necropolis craftsmanship of the Early Byzantine Period in Juliopolis is determined. Number M392, M392 Chamber tomb of Maria’s son Presbyter/Pastor Paulos, which has been chronologically and systematically investigated, is distinguished from the Roman and Early Byzantine tombs in the necropolis in terms of architecture, form, style, and iconography. At the same time, it stands out with its tomb decoration, which dates to the 6th-7th centuries, and its common points in Christian rituals. The chamber tomb not only presents iconographic information but also evokes the funeral processes of Christians and the socio-economic processes between the living and the deceased.

Anahtar Kelimeler

Wall Painting, Early Byzantine, Juliopolis, Nallıhan, Roman.

JULİOPOLİS NEKROPOLÜ’NDE ERKEN BİZANS DÖNEMİ STAUROGRAM TASVİRLİ TEK ODALI MEZAR (PRESBYTER PAULOS’A AİT ODA MEZAR)

Öz

Ankara Nallıhan şehrinde yer alan Juliopolis’te Roma Dönemi’ne tarihlendirilen büyük bir Nekropol alanında ilk defa 1991 yılında kurtarma kazıları yapılmış ve sonlandırılmıştır. 2009’da tekrardan başlatılan çalışmalar günümüzde de devam etmektedir. 2023 yılına kadar nekropol alanında 790 mezar tespit edilmiş, bunların çoğu Roma Dönemi’ne tarihlendirilmiştir. Nekropolde 2012 yılında Roma ve Erken Bizans Dönemi’ne tarihlendirilen tek odalı, iki evreli, staurogram (tau-rho) tasvirli bir mezar tespit edilerek M392 envanter numarasıyla kayıt altına alınmıştır. Oda mezar, tek odalı, karma özellikli (Kuzeydeki tekneli, Doğu ve Batıdaki klineli) ve üç arkosolionludur (arcosolium). Mezardaki duvar resmi, dönemin dekoratif tasarımları, ikonografi ve liturji kapsamında incelenmiştir. Dini, kültürel ve liturjik açılardan bölgesel bir dil ile yerel üretimin varlığına işaret eden tek odalı mezar, ikonografi ve mimari açıdan Juliopolis’te Erken Bizans Dönemi’ne tarihlendirilen yapılardan biridir. İkonografi, üslup ve mimari bakımından Roma ve Erken Bizans Dönemi’ne tarihlendirilen mezar odası, cenaze törenleri ve Hristiyan inançları kapsamında Juliopolis açısından değerlendirilmiştir. Kuzeydeki arkosolion nişindeki ünik yazıt ve çelenk ortasındaki staurogram ile batı duvardaki staurogram, dönemin sanat anlayışına dair önemli veriler sunmaktadır. Bu çalışmada, mezarın Anadolu ve Anadolu dışındaki paralelleri incelenmiş ve yapılan analojik değerlendirmeler sonucunda Juliopolis’te Erken Bizans Dönemi yerel nekropol zanaatçılığının varlığı tespit edilmiştir. Kronolojik ve sistemli araştırmaların gerçekleştirildiği, M392 numaralı Maria’nın oğlu Presbyter/Papaz Paulos’a ait oda mezar; mimari, form, üslup ve ikonografi özellikleri ile nekropoldeki Roma ve Erken Bizans Dönemi mezarlarından ayrılırken, 6.-7. yüzyıllara tarihlenen mezar dekorasyonu ve Hristiyan ritüellerindeki ortak noktalarıyla öne çıkmaktadır. Oda mezar, Hristiyanların cenaze süreçlerini ve yaşayanlarla ölenler arasında devam eden sosyo-ekonomik süreçleri çağrıştırmanın yanında ikonografik bilgiler de sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Duvar Resmi, Erken Bizans, Juliopolis, Nallıhan, Roma.

Kaynakça

• Arslan, M., Metin, M., Cinemre, M. O., Çelik, T. ve Devecioğlu, Ü. (2011). Juliopolis Nekropolü 2009 yılı kurtarma kazısı. 19 Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 271-304.
• Arslan, M., Metin, M., Cinemre, M. O., Çelik, T. ve Türkmen, M. (2012). Juliopolis Nekropolü 2010 yılı kazı çalışmaları. 20 Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 169-188.
• Audlin, J. D. (Çeviren). (2022). The Staurogram reassessed-the gospel of John: The original version restored and translated. 3(8), 1-4.
• Avcu, F. (2020). Two New Milestones from the Territory of Juliopolis. GEPHYRA, 19, 165-172.
• Avcu, F. ve Doğan, Y. (2014). Epigraphic research around Juliopolis II: New Inscriptions from Nallıhan. Gephyra, 11, 85-99.
• Baghos, M. (2018). Christ, Paradise, Trees, and the cross in the Byzantine art of Italy. International Journal of Orthodox Theology, 9(2),112-155.
• Balch, D. L. (2003). The Suffering of Isis/Io and Paul’s Portrait of Christ Crucified (Gal. 3:1): Frescoes in Pompeian and Roman Houses and in the Temple of Isis in Pompeii. The Journal of Religion, 83(1). 24-55.
• Belke, K ve Restle, M. (1984). Tabula Imperii Byzantini Galatien und Lykaonien. Wien.
• Black, M. (1970). The Chi-Rho Sign Christogram and / or Staurogram?. W. Ward Gasque ve Ralph P. Martin (Ed.), Apostolic History and the Gospel: Biblical and Historical Essays presented to F. F. Bruce on his 60th Birthday(s. 319- 326)içinde. Paternoster Press.
• Blaževska, S. ve Tutkovski, M. (2012). Episcopal Basilica in Stobi. Early Christian Wall Paintings from the Episcopal Basilica in Stobi. North Macedonia: National Institution Stobi, 9-20.
• Büyükkarakaya, A. M., Alpagut, A., Çubukçu, E. ve Cavalli, F. (2018). Juliopolis (Iuliopolis) antropolojik araştırmaları: İlk çalışmalar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 6(2), 111-126.
• Champlin, J. D. (1872). The Monogram of Christ. Appletons’ Journal Literature Science, and Art, Vol. 8, 723-724.
• Cinemre, M. O. (2014). Juliopolis Nekropolü 2012 yılı kazı çalışmaları. 22 Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 407-426.
• Clark, G. (1998). Bodies and Blood: Late Antique Debate on Martyrdom, Virginity and Resurrection. D. Montserrat (Ed.), Changing Bodies, Changing Meanings: Studies on the Human Body in Antiquity (s. 99-115) içinde. Routledge.
• Dawes, E. ve Baynes, N. H. (1948). Three Byzantine Saints: Contemporary Biographies of St. Daniel the Stylite, St. Theodore of Sykeon and St. John the Almsgiver. London.
• Doğan, Y. ve Avcu, F. (2018). Nallıhan ve çevresinden yeni yazıtlar II. OLBA, XXVI, 415-429.
• Dresken-Weiland, J. (2019). The Cross, the Iconography of the Crucifixion and the Relics of the Holy Cross. H. Röckelein, G. Noga-Banai ve L. Pinchover (Ed.), Devotional Cross-Roads Practicing Love of God in Medieval Jerusalem, Gaul and Saxony (s. 11-35) içinde.Göttingen University Press.
• Ermiş, Ü. M. (2011). Son yıllarda ortaya çıkarılan mezar odaları ışığında İznik nekropolleri. TÜBA-AR, 14, 121-139.
• Evans, H. C., Holcomb, M. ve Hallman, R. (2001). The Arts of Byzantium. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 58(4), 4-68.
• Feio, J. (2018). Architectonical Representations in Early Christian Funerary Laudae in Conuentus Pacensis (Portugal). M. Şahin (Ed.), Bursa ve İlçeleri Arkeolojik Kültür Envanteri - IV Olympos Araştırmaları-II (s. 26-43) içinde. Uludağ Üniversitesi Yayın Evi.
• Fıratlı, N. (1990). La Sculpture Byzantine Figure au Musée Archéologique d’Istanbul. Maisonneuve.
• Filipova, S. (2018). Early Christian Iconography-The Role of the Cross and Variants of Crosses Present in the Art Works in Macedonia. A Stanev (Ed.), International Scientific Conference the Basilica of St. Sophia During the Transition from Paganism to Christianity Sofia (March 11–13, 2014), Vol. VII (s.494-511) içinde. Sofia.
• Frantz, M. A. (1929). The Provenance of the Open Rho in the Christian Monograms. American Journal of Archaeology, 33(1), 10-26.
• French, D. (1981). Roma Çağında Küçük Asya’daki Yollar ve Mil Taşları Fasikül I: Hacı Yolu / Roman Roads and Milestones of Asia Minor Fasc. I: The Pilgrim’s Road. British Institute of Archaeology at Ankara.
• Friday, J. S. (2019). Iota Alpha Omega Motif. Kindle Direct Publishing.
• Galanti, A. (1951). Ankara Tarihi I, Tan Matbaası.
• Garipzanov, I. (2015). The rise of graphicacy in Late Antiquity and the Early Middle Ages. Medieval and Renaissance Studies, 46(2), 1-22.
• Garipzanov, I. (2018). Graphic Signs of Authority in Late Antiquity and the Early Middle Ages, 300-900. Oxford University Press.
• Goodenough, E. R. (1965). Jewish Symbols in the Greco-Roman Period. Pantheon Books.
• Guirguis, M. N., Dewidar, K. M. Kamel, S. M. ve Iscandar Maged F. (2020). Categorization of symbolism in religious architecture; a case study of the Coptic Orthodox church architecture. Alexandria Engineering Journal, 59(1), 533-545.
• Güney, H. (2018). New Inscriptions from Northeast Phrygia: The Cult of Hosios and Dikaios. GEPHYRA, 15, 101-117.
• Habas, L. (2015). Crosses in the Mosaic Floors of Churches in Provincia Arabia and Nearby Territories, Against the Background of the Edict of Theodosius II. JMR, 8, 33-60.
• Hamlin, A. (1972). A Chi-Rho-Carved Stone at Drumaqueran, Co. Antrim. Ulster Journal of Archaeology Third Series, 35, 22-28.
• Heath, J. (2010). “Nomina Sacra” and “Sacra Memoria” Before The Monastic Age. The Journal of Theological Studies, 61(2). 516-549.
• Heid, S. (2006). Kreuz. F. J. Dölger, J.H. Waszink, H. Lietzmann, T. Klauser ve E. Dassman (Ed.), Reallexikon für Antike und Christentum Vol 21 (s. 1100-1147) içinde. Hiersemann.
• Henig, M. (1984). Religion in Roman Britain. BT Batsford, Ltd.
• Hörandner, W. ve Carr, A. W. (1991). Christogram. A. P. Kazhdan (Ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium I.(s. 441) içinde. Oxford University Press.
• Hurtado, L. W. (2006). The Staurogram in Early Christian Manuscripts: the Earliest Visual Reference to the Crucified Jesus. T. J. Kraus ve T. Niklas (Ed.), New Testament Manuscripts: Their Text and Their World (s. 207-226) içinde. Brill.
• Ivison, E. A. (2017). Funerary Archaeology. P. Niewöhner (Ed.), The Archaeology of Byzantine Anatolia, From the End of Late Antiquity until the Coming of the Turks (s. 160-175) içinde. Oxford University Press.
• Jensen, R. M. (2000). Understanding Early Christian Art. Routledge.
• Jensen, R. M. (2011). Living Water: Images, Symbols and Settings of Early Christian Baptism. Brill, Vigilae Christianae Supplementary Series.
• Kaya, T. (2020). Routes and Communications in Late Roman and Byzantine Anatolia (ca. 4th-9th Centuries A.D.) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Kazhdan, A. P. ve Bouras, L. (1991). Tomb. A. P. Kazhdan (Ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium I (s. 2092) içinde. Oxford University Press.
• Khalaf, A. M. (2021). Floral Mural Paintings of the Holy Virgin Mary Church in Dayr ElGanadla, Asyut. JAAUTH, 21(4), 1-16.
• Lamberton, C. D. (1911). The Development of Christian Symbolism as Illustrated in Roman Catacomb Painting. American Journal of Archaeology, 15(4), 507-522.
• Latimer, A. L. (2022). Decoding Symbolic Signification in Late Antiquity: An Analysis of the Adoption of the ‘Constantinian’ Monogram in the Fourth Century [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Alberta Üniversitesi.
• Le Blant, E. (1865). Inscriptions chrétiennes de la Gaule antérieures au VIIIe siècle, 1. Impr. Impériale.
• Maktal-Canko, D. (2023). Bizans Sanatında Monogram. Kültür Araştırmaları Dergisi, 18, 257-281.
• Mathews, Thomas. (1993). The Clash of Gods: A Reinterpretation of Early Christian Art. Princeton University Press.
• Mitchell, S. (1974). The Plancii in Asia Minor. The Journal of Roman Studies, 64, 27-39.
• Murray, C. (1990). Art. Kreuz. III. Alte Kirche. Theologische Realenzykopädie, XIX. 726-732.
• Nicklas, T. (2008). Das Christentum der Spätantike: Religion von “Büchern”, nicht (nur) von Texten Zu einem: Aspekt der “Materialität von Kommunikation”. TC. A Journal of Biblical Textual Criticism,13, 1-14.
• Niewöhner, P. (2011). Germia and Vicinity Western Galatia During the Roman and Byzantine Period. 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı (24 - 28 Mayıs 2010, İstanbul), 1, 47-66.
• Nikolić, E., Rogić, D. ve Grašar, J. (2018). Architectural Space in the Wall Painting of the Roman Tomb in Brestovik. M. Korac (Ed.), VIVERE MILITARE EST From Populus to Emperors - Living on the Frontie, Volume II (s.195-268) içinde. Institute of Archaeology Press.
• Norris, H. (1950). Church Vestments: Their Origin and Development. E. P. Dutton and Company.
• Onur, C. (2014b). Epigraphic Research around Juliopolis III: Roman and Byzantine Inscriptions from Doğandere and Juliopolis. GEPHYRA, 11, 101-113.
• Onur, F. (2014a). Epigraphic Research around Juliopolis I: A Historical and Geographical Overview, Gephyra, 11. 65-83.
• Petts, D. (2003). Christianity in Roman Britain. Tempus.
• Podskalsky, G. (1991). Cross. A. P. Kazhdan (Ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, I. (s. 549-550) içinde. Oxford University Press.
• Popova, V. (2022). Chrismons and Crosses on the Late Antique Mosaic Pavements from Bulgaria. JMR, 15. 267-284.
• Prokopius. (1941). The Buildings of Procopius, Vol. VII, Book V, (Çev. Henry Bronson Dewing). Loeb Classical Library.
• Ramsay, W. M. (1890). The Historical Geography of Asia Minor. London.
• Ramsay, W. M. (1960). Anadolu’nun tarihi coğrafyası. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Renaut, L. (2008). Christian cruciform symbols and magical charaktères. Communication donnée à l’occasion du colloque Polytheismus-Monotheismus: Die Pragmatik religiösen Handelns in der Antike (Erfurt, Philosophische Fakultät, 30 juin 2005) (s.1-8) içinde. Halshs Archives.
• Rousseau, Vanessa. (2019). Reflection, Ritual, and Memory in the Late Roman Painted Hypogea at Sardis. Arts, 8(103), 1-36.
• Ruge, W. (1918). Juliopolis. RE, 10(1). 102.
• Sachs, H., Badstübner, E., Helga, N. (1988). Christliche Ikonographie in Stichworten. Koehler & Amelang.
• Sağır, E., Metin, M., Cinemre, M. O. (2015). Juliopolis Nekropolü 2013 yılı kazısı. 23 Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 151-170.
• Sancaktar, H. ve Kudret, S. (2020). Son dönem araştırmaları ışığında Yozgat ve çevresindeki kaya mezarları. Cedrus, 325-349. Spitzing, G. (1989). Lexikon byzantinisch christlicher Symbole. Diederichse Verlagsbuchhandl.
• Stoll-Ba Ba, M. (2021). Painted Iconographical Programs in Late Antique and Early Medieval Churches: Continuities and Ruptures with Greco-Roman Decors (3rd century A.D. - 6th century A.D.), University of Amsterdam (Program RMA Heritage, Memory and Archaeology). Holland.
• Sulzberger, M. (1925). Le Symbole de la Croix et les Monogrammes de Jésus chez les premiers Chrétiens. Byzantion, 2, 337-448.
• Şener, M. (2016). Nallıhan. 3. Baskı. MÜ-KA Matbaacılık.
• Şenyurt, Y., Akçay, A. ve Kamış, Y. (2006). Yüceören Doğu Kilikya’da bir Helenistik-Roma Nekropolü. Ankara: Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları.
• Taş, T. ve Özcan, F. (2015). MS 4.-7. yüzyıllar arasında haç motiflerinin gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(21), 247-275.
• Toruk, F. (2014). Frig Vadisi’nde bir yerleşim: Kümbet Köyü. Arış Dergisi, 10, 72-111.
• Uz, B. ve Suata-Alpaslan, F. (2018). Kirazlıdere (Amasya) erken Bizans dönemi kazı buluntuları. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 42(1), 113-129.
• Wamser, L. (2004). Die Welt von Byzanz - Europas östliches Erbe. Glanz, Krisen und Fortleben einer tausendjährigen Kultur. Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
• Yortanoğlu, R. E. (2006). Hellenistik ve Roma dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesi kaya mezarları [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.