DEVELOPMENT OF VILLAGE INSTITUTE STUDIES IN SPATIAL SCIENCES, A SYSTEMATIC ANALYSIS

Yıl 2024, Sayı: 30, 166 - 190, 27.12.2024

Seval Cömertler

https://doi.org/10.22520/tubaked.1523759

Öz

Village institute was a unique education model developed for revitalization of villages in the Early Republican Period, when the majority of population in Türkiye lived in rural, and countryside faced with inadequacies and problems in many areas from education to health, from transportation to economy. Until today, many studies have been conducted on village institutes, one of the most important applications of the modernization of the Early Republican Period in rural areas. Village institutes, which were discussed from the perspective of many different disciplines such as education, history, health sciences, political sciences, economy, and fine arts, were also examined from a spatial perspective. This article aimed to systematically analyse the development of village institute studies in spatial sciences. For this purpose, 28 studies were examined using quantitative and qualitative methods. In the analysis, historical development of village institute studies, dynamics of this development, studies’ contexts, methods, subjects, original value, importance and contribution to literature were revealed. According to the findings, in spatial sciences, village institutes literature, which has developed significantly in the last decade under the leadership of women researchers and with support of professional chambers and civil society organizations, generally focuses on campuses’ architectural and spatial characteristics, planning, contribution to rural development and cultural heritage status; and suggests that the campuses should be protected in a holistic manner with all their values and addressed within the framework of rural planning. Knowledge and suggestions presented by this literature, which consists of original studies, should be carefully evaluated. In addition, to develop campuses with their surroundings as a modern village, new approaches to rural areas should be considered, smart village institute should be established in campuses. These issues should be addressed from a multidisciplinary perspective in subsequent studies.

Anahtar Kelimeler

village institutes, village institute researches, spatial sciences, systematic analysis, conservation, rural development and planning, smart village institute

MEKAN BİLİMLERİNDE KÖY ENSTİTÜSÜ ARAŞTIRMALARININ GELİŞİMİ, SİSTEMATİK BİR ANALİZ

Öz

Köy Enstitüleri Türkiye’de nüfusun büyük bir çoğunluğunun kırsal alanlarda yaşadığı ve kırsalın eğitimden sağlığa, ulaşımdan ekonomiye pek çok alanda yetersizlikler ve sorunlarla karşı karşıya olduğu Erken Cumhuriyet Dönemi’nde, köyün canlandırılması için geliştirilmiş özgün bir eğitim modelidir. Erken Cumhuriyet Dönemi modernleşmesinin kırsaldaki en önemli uygulamalarından biri olan Köy Enstitüleri hakkında günümüze değin pek çok araştırma yapılmıştır. Eğitim, tarih, sağlık bilimleri, siyasal bilimler, ekonomi, güzel sanatlar gibi birçok farklı disiplininin bakış açısından ele alınan Köy Enstitüleri mekansal açıdan da incelenmiştir. Bu makalede mekan bilimlerinde köy enstitüsü araştırmalarının gelişimini sistematik bir şekilde analiz etmek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, niceliksel ve niteliksel yöntemler kullanılarak 28 adet çalışma incelenmiştir. Sistematik analiz kapsamında mekan bilimlerinde köy enstitüsü araştırmalarının tarihsel süreçte gelişimi, bu gelişimin dinamikleri, araştırmaların hangi bağlamlarda ve hangi yöntemlerle ele alındığı, hangi konuların incelendiği, araştırmaların özgün değeri, önemi ve literatüre katkısı ortaya konulmuştur. Araştırmanın bulgularına göre, mekan bilimlerinde, kadın araştırmacıların öncülüğünde, meslek odalarının ve sivil toplum kuruluşlarının desteğiyle önemli ölçüde son on yılda gelişen Köy Enstitüleri literatürü, genel olarak, yerleşkelerin mimari ve mekansal özelliklerine, planlamasına, kırsal kalkınmaya katkısına ve kültürel miras oluşuna odaklanmakta; yerleşkelerin tüm değerleri ile bütüncül bir şekilde korunmasını ve kırsal planlama çerçevesinde ele alınmasını önermektedir. Özgün araştırmalardan oluşan bu literatürün ortaya koyduğu bilgi birikimi ve öneriler dikkatle değerlendirilmelidir. Ayrıca, köy enstitüsü yerleşkelerinin çevreleriyle birlikte modern bir köy örneği teşkil edecek şekilde ele alınması için kırsal alanlara yönelik gelişen yeni yaklaşımlar dikkate alınmalı, yerleşkelerde akıllı köy enstitüsü kurulmalı, bu hususlar sonraki araştırmalarda çok disiplinli bir bakış açısından ele alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

köy enstitüleri, köy enstitüsü araştırmaları, mekan bilimleri, sistematik analiz, koruma, kırsal kalkınma ve planlama, akıllı köy enstitüsü

Kaynakça

• Akyüz, H. (1977). Türk eğitiminde köy enstitüleri denemesi üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Aladağ, A. (2019). Conservation of village institutes as a heritage of Early Republican Period: Ivriz Village Institute [Unpublished master’s thesis]. Middle East Technical University.
• Altunya, N. (2002). Köy enstitüleri. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, 3(26), 2-11.
• Altunya, N. (2012). Köy enstitülerine toplu bakış. Ankara: Eğitim-İş Kültür Yayınları, 4. Baskı.
• Aydın, M. K. (2021). Akçadağ Köy Enstitüsü; kuruluşu, eğitim ve öğretim faaliyetleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(55), 134-166.
• Aysal, N. (2005). Anadolu’da aydınlanma hareketinin doğuşu: Köy enstitüleri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 35-36, 267-282. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000047
• Baysal, E. (2006). Erken Cumhuriyet Döneminde köy mekanına bakış ve köy enstitülerinde mekansal deneyimler [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Baysal, E. (2012). Köy enstitülerinde mekan kurgusu ve mimari yapılanma. E. Işın (Ed.), Düşünen tohum konuşan toprak Cumhuriyet’in köy enstitüleri 1940-1954 içinde (136-158). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Bilir, M. (2003). Köy enstitüleri sisteminde toplum kalkınması süreci. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 1-14.
• Cömertler, S. (2024). Kırsal alanlara yönelik gelişmekte olan akıllı paradigmalar. Urban 21 Journal, 2(2), 96-112.
• Çağlar, S. K. ve Koç, C. (2023). Köy enstitülerinin Türkiye’de kırsal alan kalkınmasında ve planlamasındaki yeri ve önemi. Kent Akademisi Dergisi, 16(3), 1620-1638. https://doi.org/10.35674/kent.1095398
• Çakıcı, S. ve Kıvılcım Çorakbaş, F. (2013). Hasanoğlan Köy Enstitüsü ve Yüksek Köy Enstitüsü yerleşkesinin tarihçesi ve değerleri. Mimarlık, 369. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=383&RecID=3034
• Çalışkan, H. E. (2020). Türkiye’nin toplumsal hafızasını köy enstitüleri fotoğrafları üzerinden okumak: Hasanoğlan Köy Enstitüsü ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü örneği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Başkent Üniversitesi.
• Çetin, S. ve Kahya, A. (2017). Kırda bir modernleşme projesi olarak köy enstitüleri: Aksu ve Gönen örnekleri üzerinden yeni bir anlamlandırma denemesi. METU JFA, 34(1), 133-162. http://dx.doi.org/10.4305/metu.jfa.2017.1.3
• Çetin, S. ve Kıran, G. (2019). Ortaklar Köy Enstitüsünde modern mimarlığın izleri. Journal of Arts, 2(3), 169-180. https://doi.org/10.31566/arts.2.012
• Dağtekin, E. E. ve Özdemir, A. (2020). Toplumsal hafızada yok olan kültürel ve mimari miras: Malatya Akçadağ Köy Enstitüsü. Mimarlık, 411, 65-70.
• Eken, E. ve Güçhan, N. Ş. (2021). Construction story of Hasanoğlan Village Institute, Ankara. TÜBA-KED, 23, 223-247. https://doi.org/10.22520/tubaked.2021.23.011
• Gül, S. S., ve Alican, A. (2014). Cumhuriyet modernleşmesinin Anadolu ateşi: Köy enstitüleri. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 10-11, 12-27.
• Gündoğdu, S. ve Kıvılcım Çorakbaş, F. (2024). Formation and transformation of critical modern rural architecture: The case of the Göl Village Institute Campus in Kastamonu, Türkiye. Planning Perspectives, 1-26. https://doi.org/10.1080/02665433.2024.2334823
• Hızlı, N. (2011). Çevre sistemine dayalı kırsal mimari tasarım: Eskişehir Çifteler Köy Enstitüsü. Çevre- Tasarım Kongresi (08-09 Aralık 2011)Yıldız Teknik Üniversitesi 100. Yıl Etkinlikleri (s. 425-436) içinde. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Hovardaoğlu, S. Ç. (2014). Pazarören Köy Enstitüsü’nün sosyo-mekansal etkilerinin değerlendirilmesi üzerine bir kırsal tarih araştırması (1938-1954). Journal of History School, 7(XIX), 581-599. http://dx.doi.org/10.14225/Joh600
• Hovardaoğlu, S. Ç. (2021). Pazarören Köy Enstitüsü (1940-1954). Sonçağ Akademi & Kültür Yayınları.
• İmren, A. K. (2024). Bauhaus’dan köy enstitülerine ekolojik eğitim ve zanaatkarlık. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gebze Teknik Üniversitesi.
• İmren A. K. ve Arıdağ. L. (2022). Bauhaus ve köy enstitülerinde eğitim deneyimleri. Türkiye’de Mühendislik ve Mimarlığın 250. yılı Sempozyumu (19-21 Mayıs 2022) içinde. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Kaplan, E. (2017). Cumhuriyet Döneminde kırsal kalkınma politikaları, örnek bir model: Köy enstitüleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Kapluhan, E. (2012). Atatürk Dönemi eğitim seferberliği ve köy enstitüleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 26, 172-194.
• Karadeniz, E. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi modernlik arayışının yansımaları: Beşikdüzü Köy Enstitüsü [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Kartal, S. (2008). Toplum kalkınmasında farklı bir eğitim kurumu: Köy enstitüleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 23-36.
• Keskin, Y. (1998). Cumhuriyetin 75. yıldönümünde devrim mimarisi olarak köy enstitülerine resmi geçiş. Mimarlık, 284, 8-15.
• Keskin, Y. (2012). Köy enstitüleri için açılan mimari proje yarışması ve sonrası. E. Işın (Ed.), Düşünen tohum konuşan toprak Cumhuriyet’in köy enstitüleri 1940-1954 (s. 110-135) içinde. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. (2013a). The use of mud brick in Village Institutes: A modern interpretation of a traditional material in 1940s. Kerpic’13 - New Generation Earthen Architecture: Learning from Heritage International Conference, 11-14 September 2013 (s. 207) içinde. Istanbul.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. (2013b). Hasanoğlan Köy Enstitüsü ve Yüksek Köy Enstitüsü yerleşkesinin mekansal tarihi, mimari değerleri ve korunması. K. Kocabaş (Ed.), Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü 70 yaşında (s.322-336) içinde. Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. (2014). Mimari koruma perspektifinden Ortaklar Köy Enstitüsü yerleşkesi ve Mualla Eyüboğlu. K. Kocabaş (Ed.), Ortaklar Köy Enstitüsü 70 yaşında (105-116) içinde, Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği Yayınları.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. (2019). Köy enstitüleri. Ekinci, S. E. ve Altan, T. E. (Hzr.), İnci Aslanoğlu için bir mimarlık tarihi dizimi içinde (1-6), ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. (2014). Mimari koruma perspektifinden Ortaklar Köy Enstitüsü yerleşkesi ve Mualla Eyüboğlu. K. Kocabaş (Ed.), Ortaklar Köy Enstitüsü 70 yaşında (s. 105-116) içinde. Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği Yayınları.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. (2021). Pamukpınar Köy Enstitüsü yerleşkesinin kültürel miras olarak kullanılması. K. Kocabaş (Ed.), Tanıklıklarla köy enstitüsünden ilköğretmen okuluna Pamukpınar aydınlığı (s. 106-122) içinde. Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği Yayınları.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. (2022). Köy enstitüleri mimarisi. K. Kocabaş, (Hzr.), B. Ulus (Ed.), Köy enstitüleri içinde (448-481), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. (2023). Köy enstitülerinde yerleşke seçimi ve yapım işleri. F. Gümüşoğlu (Ed.) Sorularla köy enstitüleri (s. 113-118) içinde. Cumhuriyet Kitapları.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. ve Atalay, B. (2017). Beşikdüzü Köy Enstitüsü yerleşkesi: Mekansal hafızanın yıkımı. K. Kocabaş (Ed.), Tanıklıklarıyla Beşikdüzü aydınlığı (s. 113-128) içinde. Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. ve Sümertaş, F. M. (2012). Köy enstitüleri projesinin ilk tohumu: Çifteler Köy Enstitüsü. Eskiyeni, 49, 18-23.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. ve Sümertaş, F. M. (2014). Çifteler Köy Enstitüsü yerleşkelerinin mekansal süreklilik ve dönüşümleri. Mimarlık, 380, 78-82.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. ve Yeşiltepe, A. D. (2015). Köy enstitüsü yerleşkelerinde eğitim sistemi değişikliklerinin mekansal yansımaları: Erzurum Pulur Köy Enstitüsü yerleşkesi. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 10-11, 149-165.
• Kıvılcım Çorakbaş, F. ve Yeşiltepe, A. D. (2016). Köy enstitüleri, Bauhaus ve eğitimin mekanı. K. Kocabaş (Ed.), Eğitimde yeni arayışlar (s.123-138) içinde. Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları.
• Kirby, F. (1960). The Village Institute Movement of Turkey: An educational mobilization for social change [DoktoraTezi]. Columbia Üniversitesi.
• Kirby, F. (1962). Türkiye’de köy enstitüleri. İmece Yayınları.
• Köy Enstitüleri Kanunu (1940). Resmi Gazete. Sayı:4491, 22 Nisan. Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology. Thousand Oaks, Sage.
• Kuloğlu, N. ve Asasoğlu, A. O. (2021). Village institutes as a design approach. Journal of Design for Resilience in Architecture and Planning, 2(2), 250-265. https://doi.org/10.47818/DRArch.2021.v2i2023
• Küçükcan, İ. (2008). Köy enstitüleri ve Çifteler (Ç.K.E) örneği. TMMOB Eskişehir Kent Sempozyumu (s.219-224) içinde. Eskişehir.
• Kürkçüoğlu, E., Argın, G., Tepeli, Ö. ve Hamurcu, A.U. (2019). Planlamada görsel iletişim araç ve teknikleri. T. K. Koramaz (Ed.), Kentsel planlamada anlatım teknikleri (s. 57-77) içinde. Ninova Yayıncılık.
• Mercanoğlu, C. (2019). Relationship between sense of belonging and social production of space: Analysis of Hasanoğlan High Village Institute [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Mukul, İ. (2010). Mekanın yeniden kullanımı bağlamında köy enstitüleri. Kuruluşunun 70. Yılında Bir Toplumsal Değişim Projesi Olarak Köy Enstitüleri Sempozyumu, 14-17 Nisan 2010 (s. 794-804) içinde. Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu.
• Öğdül, H. (2019). Kırsal alanların değişimi ve kırsal planlama çerçevesinde bir değerlendirme. Mimarist, 66, 41-49.
• Öz, D. Ş. (2022). Kırklareli Kepirtepe Köy Enstitüsü yerleşkesinin belgelenmesi ve koruma yaklaşımı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Özdemir, A. (2017). Malatya Akçadağ Köy Enstitüsü koruma ve kullanım durumu [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Pain, A. ve Hansen, K. (2019). Rural development. Routledge.
• Patnaik, S., Sen, S. ve Mahmoud, M.S. (Eds.). (2020). Smart village technology: Concepts and developments. Springer.
• Saban, F. D., Doğan, E., Tüter , R., Delibaş, R. ve Yüceer, H. (2019). Düziçi Köy Enstitüsü yerleşkesinin yeniden değerlendirilmesi. XI. Uluslararası Sinan Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 199-208) içinde. Trakya Üniversitesi.
• Saban, F. D., Yüceer, H., Tüter , R., ve Delibaş, R. (2017). Village institutes as witnesses of the fading past: The case of Düziçi Village Institute. Internatıonal Conference on Conservatıon of Architectural Heritage and Urban History (s. 130-138) içinde. İstanbul.
• Salman, A. (2000). Kayseri-Pazarören Köy Enstitüsü. Mimarlık, 292, 48-50.
• Savaş, H. (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi mimari mirasının korunması, yorumu ve sunumu: Arifiye Köy Enstitüsü yerleşkesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Savaş Okumuş, H. ve Kıvılcım Çorakbaş, F. (2023). Understanding, interpreting and presenting heritage sites that lack integrity: The case of the old Arifiye Village Institute Campus. METU Journal of the Faculty of Architecture, 40(1), 175-204. https://doi.org/10.4305/METU.JFA.2023.1.8
• Scott, M., Gallent, N. ve Gkartzios, M. (2019). Planning rural futures. M. Scott, N. Gallent ve M. Gkartzios (Ed.), The Routledge companion to rural planning (s.633-644) içinde. Routledge.
• Şimşek, G. ve Mercanoğlu, C. (2018). Bir planlama örneği olarak köy enstitüleri deneyimi. Planlama, 28(3), 261-281. https://doi.org/10.14744/planlama.2018.32548
• Şimşek, G., Mercanoğlu, C. ve Küçükoğlu, H. (2023). Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nün kuruluşundan günümüze yerleşke bazında mekansal analizi. Planlama, 33(2), 266-287. https://doi.org/10.14744/planlama.2023.24482
• Tonguç, İ. H. (1998). Eğitim yoluyla canlandırılacak köy. Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları.
• Türkoğlu, P. (1993). Dünden bugüne eğitimimiz ve köy enstitüleri. Abece, 80, 23-25.
• URL1: https://www.yok.gov.tr/universiteler/universitelerimiz
• Yeşiltepe, A. D. (2022). Modernleşmenin kırsaldaki izleri: Köy enstitüleri yerleşkelerinin miras değerleri ve korunmaları üzerine bir çalışma [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Eskişehir Teknik Üniversitesi.
• Yeşiltepe, A. D. ve Kıvılcım Çorakbaş, F. (2022). Kırda modernin izini sürmek: Mualla Eyüboğlu Anhegger’in Pulur ve Ortaklar yerleşkeleri. Mimarlık, 428, 62-71.
• Yıldırım, M. Z. S. ve Ökten, H. (2020). Köy enstitülerinin ilk mezunları ve onların okulları: Milas-Kapıkırı İlkokulu. Megaron, 15(3), 384-398. https://doi.org/10.14744/MEGARON.2020.15921
• Yılmaz, N. Y., Esen, S. ve Akandere, O. (2023). Türkiye’de köy enstitülerine yönelik çalışmaların sistematik incelemesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(3), 941-958. https://doi.org/10.38151/akef.2023.93