Türk Destanlarında Hapsedilme Motifi

Yıl 2006, Sayı: 19, 383 - 400, 01.02.2006

Yrd. Doç. Dr. Şahin Köktürk

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TÜRK DESTANLARINDA HAPSEDİLME MOTİFİ

Öz

Destanlar halk anlatılarının ilk örneklerindendir. Tarihe
kaynaklık eden destanlar, ait olduğu milletin sosyal ve beşerî yapı-
sıyla ilgili bilgileri barındırır.
Geniş bir coğrafî sahada teşekkül eden Türk destanlarının varyant
ve versiyonları sayıca oldukça kabarıktır. Bu çalışmada, Türkiye’de
yayınlanmış olan ve epik-mitolojik karakterdeki belli başlı
Türk destanları (Yaratılış, Alp Er Tunga, Oğuz Kağan, Ergenekon,
Türeyiş, Manas, Alıp Manaş, Alpamış, Kozı Körpeş-Bayan
Sulu, Maaday Kara, Edigey, Köroğlu) “hapsedilme” motifi açı-
sından ele alınmış; “hapis sebebi, hapis mekanı (zindan), bu mekandan
kurtulma yolu” olmak üzere üç ana başlık ve çeşitli alt başlıklar
çerçevesinde incelenmiştir.
Mitolojik yönü ağır basan destanlarda hapis mekanı daha çok
“kuyu” ve bazen “sandık” iken, medenî çizgilerin belirginleştiği
destanlarda çoğunlukla “zindan” olarak karşımıza çıkmaktadır. Hapis
sebebi ve kurtulma yolları ise birbirinden farklılıklar göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Destanları, kahramanın hapsedilmesi motifi, hapis sebebi, hapis mekanı, hapisten kurtulma

Kaynakça

• AÇA, Mehmet (1998). Kozı Körpeş-Bayan Sulu Destanı, İnceleme-Metin C.I-II, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Konya.
• AKSU, Şener (2005). “Otorite-Yaşamalanı İlişkisinde Hapishanenin Yeri”, Ha- pishane Kitabı, İstanbul.
• BEKKİ, Selahattin (2001). Altay-Türk Destanı Maaday-Kara, İnceleme- Metin, Atatürk Üniversitesi, Sos. Bil. Enst. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Er- zurum, VII+531 s.
• BORATAV, Pertev Naili (1984). Köroğlu Dastanı, Adam Yayınları, İstanbul.
• Büyük Türk Klasikleri, (1985). C.1, İstanbul.
• DUYMAZ, Ali (2001). Kerem İle Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araş- tırma, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• EKİCİ, Metin (2002). “Destan Araştırma ve İncelemelerinde Kullanılan Bazı Te- rimler Hakkında I, II” Milli Folklor Dergisi, Sayı; 53, 54, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (1980). Dede Korkut Kitabı, İstanbul.
• ERGUN, Metin-İBRAHİMOV, Gaynislam (1996). Başkurt Halk Destanı Ural Batır, Türksoy Yayınları No:5, Ankara.
• ERGUN, Metin (1998). Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• FİRDEVSÎ, (1994). Şehnâme, C.I,II,III,IV, (Çeviren: Necati LÜGAL), M.E.B.Yayınları, İstanbul.
• FOUCAULT, Michel (2000). Hapishanenin Doğuşu, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), İmge Kitabevi, Ankara.
• Hapishane Kitabı (2005). (Editörler: Emine GÜRSOY NASKALİ-Hilal OYTUN ALTUN), Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• İNAN, Abdülkâdir (1987, 1991). Makaleler ve İncelemeler, C.I-II, TTK Yayın- ları, Ankara.
• KAPLAN, Mehmet-AKALIN, Mehmet- BALİ, Muhan (1973). Köroğlu (Anla- tan: Behcet MAHİR), Ankara.
• KARADAVUT, Zekeriya (2002). Köroğlunun Ortaya Çıkışı, Bişkek (Kırgızis- tan).
• KÖPRÜLÜ, M. Fuat (1980). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul.
• NASKALİ, Emine Gürsoy (1999). Maaday Kara Destanı, YKY, İstanbul.
• ……… (1995). Manas Destanı, Türksoy Yayınları No:1, Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin (1998-1995). Türk Mitolojisi, C.I-II, TTK. Yayınları, Ankara.
• REICHL, Karl (2002), Türk Boylarının Destanları (Çeviren Metin EKİCİ), TDK, Ankara.
• SAKAOĞLU, Saim-DUYMAZ, Ali (2002). İslamiyet Öncesi Türk Destanları, Ötüken, İstanbul.
• SULTİ, Rüstem, (1998). Edigey Destanı, Türksoy Yayınları No:10, Ankara.
• THOMPSON, Stith, Motif İndex of Folk-Literature, 6. C., Indiana University, USA 1955-1958.
• TOGAN, Zeki Velidi (1982). Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• YOLDAŞOĞLU, Fazıl (2000). Alpamış Destanı, Atatürk Kültür Merkezi Yayın- ları, Ankara.