Tarihî Ve Çağdaş Türk Lehçelerinde Gelecek Zaman Ekleri Üzerine Bir Deneme

Yıl 2006, Sayı: 20, 33 - 59, 01.03.2006

Yrd. Doç. Dr. Mevlüt Gültekin

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TARİHÎ VE ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİNDE GELECEK ZAMAN EKLERİ ÜZERİNE BİR DENEME

Öz

Gelecek zaman ekleri, Türk dilinde oldukça farklılık arz eden ve Türk dilinin tarihî seyri içinde sıkça değişen şekil ve zaman eklerindendir. Tarihî Türk yazı dillerinde kullanılan gelecek zaman eklerinden büyük bir kısmı bugün kullanımdan düşmüştür. Bu çalışma, Türkçenin bugünkü bilgilerimize göre ilk yazılı metinlerine sahip olduğumuz Eski Türkçe döneminden başlayarak, Orta Türkçe ve çağdaş Türk lehçelerinde gelecek zaman ifadesi için kullanılan ekleri gözden geçirmekte, bunların işlevleri ve bazılarının kökenleri, çekimlerinde kullanılan şahıs ekleri ile ilgili bilgiler vermektedir. Çalışmada tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinin gramer kitapları başlıca kaynak olarak kullanılmış, verilen örnek çekimler ve cümleler de bu kitaplardan alınmıştır. Çağdaş Türk lehçelerinin ağızları ise çalışmaya dahil edilmemiştir. Çalışma tarihî-karşılaştırmalı Türk dili araştırmalarına bir katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır

Anahtar Kelimeler

gelecek zaman ekleri, şekil ve zaman ekleri, Türk lehçeleri

Kaynakça

• Abdullaev, E, et all., 1987. Grammatika Kirgizskogo Literaturnogo Yazıka. Frunze: İzdatel’stvo “İlim”.
• Adamović, M., 1985. Konjugationsgeschichte der Türkischen Sprache. Leiden – E. J. Brill.
• Agar, M. E., 1991. Kırım Türkçesi Kılavuzu. İstanbul: Yaşayan Türk Şiveleri Dizisi.
• Ata, A., 2002. Harezm-Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araş- tırmaları Dizisi.
• ---------, 1992. Karaçay, Balkar ve Kumuk Türkçelerinin Karşılaştırmalı Ses Bilgisi. Türkoloji Dergisi, X. Cilt, Ankara: DTCF, 227-270.
• Baskakov, N.A. ,1952. Karakalpakskiy Yazık II. Fonetika i Morfologiya. Moskva: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• --------------- (redaktör), 1973. Grammatika Nogayskogo Yazıka. Çerkessk: Stavropol’skogo Knijnogo İzdatel’stvo.
• --------------- (redaktör), 1975. Grammatika Xakasskogo Yazıka. Izdatelstva “Nauka”.
• Benzing, J., 1959. Das Tschuvaschische, Philologiae Turcicae Fundamenta I (edit. Jean Deny vd.), Wiesbaden. Franz Steiner, 695-745.
• Bodrogligeti, A., 1970. Finite Forms in -ısar / -iser in Fourteenth Century Turkish Literary
• Documents, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, XXIII, 167-176.
• Buran, A. ve Alkaya, E., Çağdaş Türk Lehçeleri. Elazığ: TİSAV.
• Coşkun, V., 2000. Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: TDK
• Dırenkova, N.P., 1940. Grammatika Oyrotskogo Yazıka. Moskva - Le- ningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• ------------------ 1941. Grammatika Şorskogo Yazıka. Moskva: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• Doerfer, G., 1959. Das Krimtatarische, Philologiae Turcicae Fundamenta, I (edit. Jean
• Deny vd.), Wiesbaden. Franz Steiner, 369-390.
• ----------------- 1988. Grammatik des Chaladsch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Dmitriev, N.K., 1940. Grammatika Kumıkskogo Yazıka. Moskva: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• Eckmann, J., 1966. Chagatay Manual. (Türkçe tercümesi: Günay Karaa- ğaç, Çağatayca El Kitabı, İstanbul, 1988). Bloomington: Indiana University.
• Ercilasun, A. B., 1984. Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-. Ankara: Gazi Üni- versitesi Yayınları.
• ------------------------, 2004. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
• Ergin, M., 198412. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Habiçev, M. A., 1966. Karaçayevo- Balkarskiy Yazık, Yazıki Narodov SSSR, II,
• Tyurkskie Yazıki, 213-233. Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
• Hacıeminoğlu, N., 1996. Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
• ------------------------------ 1997. Harezm Türkçesi ve Grameri. Ankara: TDK.
• İlker, A., 1977. Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil. Ankara: TDK.
• İsxakov, F.G. ve A.A. Pal’mbax, 1961. Grammatika Tuvinskogo Yazıka. Moskva:
• İzdatel’stvo Vostoçnoy Literaturı.
• Johanson, Lars, 1998. The History of Turkic, Turkic Languages (edited by Lars Johanson and
• Éva Ágnes Csató), London and New York : Routledge, 81 – 125.
• Kara, M., 20012. Türkmence. Ankara: Akçağ.
• Karamanlıoğlu, A.F., 1994. Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
• Kasapoğlu Çengel, H., 2005. Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ.
• Kılıcoğlu, V., 1954. Şart Kipi, TD, 29, 254-258.
• Koç, K. ve Doğan, O., 2004. Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kononov, A. N., 1960. Grammatika Sovremennogo Uzbekskogo Literaturnogo Yazıka.
• Moskva, Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• Korkmaz, Z., 1995. Türkçede -acaķ / -ecek Gelecek Zaman (Futurum) Ekinin Yapısı
• Üzerine, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, I, Ankara: TDK, 3-11.
• Krueger, J.R., 1962. Yakut Manuel. Bloomington, Indiana: Indiana University.
• Kurbatov, X. R., Maxmutova, L. T. , Smolyakova, L. P. , Tenişev, E. R., 1969.
• Sovremennıy Tatarskiy Literaturnıy Yazık. Moskva: İzdatel’stvo Nauka.
• Kutalmış, M., 2002. Çağdaş Kazakça’da –Kay ve –Kay edi Formlarına dair. İlmî
• Araştırmalar, 14, İstanbul: Kerem Ofset, 113-120.
• Menges, K. H., 1968. The Turkic Languages And Peoples. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Musaev, K.M., 1964. Grammatika Karaimskogo Yazıka. Moskva: İzdatel’stvo Nauka.
• Nadzip, E. N., 1971. Modern Uigur. Moscow: “Nauka” Publishing House.
• Özkan, M., 2003. Tarihî Türkiye Türkçesi Metinlerinde İstek Eki -a / - e’nin Kullanılışı
• Üzerine, TDED, XXX, İstanbul, 359-385.
• Özkan, N., 1996. Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
• Öztürk, R., 1994. Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
• Pokrovskaya, L. A., 1964. Grammatika Gagauzskogo Yazıka. Moskva: Izdatelstva “Nauka”.
• Poppe, N., 1964. Bashkir Manual. Bloomington: Indiana University.
• Serebrennikov, B. A. ve N. Z. Gadcieva, 19862. Sravnitelno-istoriçeskaya Grammatika
• Tyurkskix Yazıkov, Moskva: İzdatel’stva “Nauka”.
• Şiraliev, M. Ş. ve E. V. Sevortyan, 1971. Grammatika Azerbaycanskogo Yazıka. Baku: Izdatelsva “Elm”.
• Tekin, T., 1954. -Isar Ekinin Türeyişi, TD, 32, 453-455.
• ---------------2000. Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dilleri Araş- tırma Dizisi.
• Tenişev, E.R., 1976 a. Stroy Salarskogo Yazıka. Moskva: Izdatelstva “Nauka”.
• --------------- 1976 b. Stroy Sarıg-yugurskogo Yazıka. Moskva: Izdatelstva “Nauka”.
• Timurtaş, F. K., 1977. Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: İstanbul Üniver- sitesi Edebiyat
• Fakültesi Yayınları.
• Toparlı, R., 1995. Harezm Türkçesi. Sivas: Seyran.
• Tulu, S., 1989. Chorasantürkische Materialien aus Kalāt bei Esfarāyen. Berlin:
• Klaus Schwarz Verlag.
• Gabain, A. V., 19743. Alttürkische Grammatik. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Yılmaz, E., 2005. Çuvaşça Çok zamanlı Morfoloji. Ankara: Grafiker.
• Yüce, N., 1988. Türk Dili, İslam Ansiklopedisi, 12/ 2. cilt, 468-471. İs- tanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.