The Verbal Adjectıve Affıx “–gän/-kän, -kän” In Uzbek Turkısh - gänlig/-känlig, -känlig form Broadened By Derıvatıonal Affıx And Morphemes (Fıgures) Referıng To The Uses In Turkey Turkish

Yıl 2007, Sayı: 21, 143 - 167, 01.04.2007

Yrd. Doç. Dr. Hikmet Koraş

Öz

The verbal adjective affix “–gän/-kän, kän” in Uzbek Turkish is a common affix with many functions. This affix is used as the verbal adjective affix of real simple past tense, learned/real past
tense, present tense, rarely future tense. It is also used as the form and time affix of seen and learned past tense. In addition, the verbal adjective affix, that can be used as -gänlig/-känlig, känlig in a form broadened with the derivational suffix “–lik”, is used in the function of the verbal adjective suffix “-dık” in Turkey Turkish that usually has a possessive affix. 

Anahtar Kelimeler

the verbal adjective affix –gän, the verbal adjective affix –gänlik, seen past tense verbal adjective, learned past tense verbal adjective, learned past tense affix

YAPIM EKİYLE GENİŞLEMİŞ –gänlig/-känlig, -ķänlig ŞEKLİ ve TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE KULLANIŞLARA KARŞILIK GELEN ŞEKİLLER

Öz

Özbek Türkçesinde, –gän/-kän, -ķän sıfat fiil eki çok işlevli ve yaygın olarak kullanılan bir ektir. Bu ek, görülen geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman, geniş zaman ve nadiren gelecek zaman sıfat-fiil eki olarak kullanılmasının yanısıra görülen ve öğrenilen geçmiş zaman şekil ve zaman eki olarak da kullanılmaktadır. Aynı zamanda, -lik yapım eki ile genişlemiş biçimde –gänlig/-känlig, -ķänlig şeklinde kullanılabilen sıfat-fiil eki, bu şekliyle, Türkiye Türkçesindeki, genellikle iyelik eki alarak kullanılan –DIK sıfat-fiil eki işlevinde kullanımaktadır

Anahtar Kelimeler

gän sıfat-fiil eki, -gänlik sıfat-fiil eki, görülen geçmiş zaman sıfat-fiili, öğrenilen geçmiş zaman sıfat-fiili, öğrenilen geçmiş zaman eki

Kaynakça

• ÄBDURÄHMÄNÅV, G. A.-ŞÅÄBDURÄHMÄNOV, Ş.Ş.-HÅCEYÅV, Ä.P: (1975), Özbek Tili Grammatikası I Tom Morfologiya, Özbekistan SSR Fen Neşriyati, Taşkent
• AKAR, Ali: (2003), “-Gan Sıfat-Fiil Eki” Türklük Bilimi Araştırmaları, Güz, S. 14, Niğde, s. 103-115.
• ATA, Aysu: (2002), Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:36, Kitap Matbaası, İstanbul.
• COŞKUN, Volkan: (2000), Özbek Türkçesi Grameri, TDK, Ankara.
• ECKMANN, Janos: (1988), Çağatayca El Kitabı(Çev. Günay Karağaç), Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• ECKMANN, Janos: (1996), “Harezm Türkçesi” Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (Yay. Haz. Osman Fikri Sertkaya), TDK Yayınları, Ankara
• ERASLAN ,Kemal: (1980), Eski Türkçe’de İsim-fiiller, İ.Ü. Edebiyat Fak. Yay. İstanbul.
• GABAİN, A. Von (1988), Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
• GÜLTEKİN, Mevlüt: (2006), Asiyab’dan Özbek Türkçesi Metinleri Gramer- Metinler ve Aktarmalar-Sözlük, Net-Pa. Yay. Niğde.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin: (1996), Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
• HASAN, Nadirhan (1999), Türkiyädä Yässävişunäslik, Tåşkent.
• MANSUROĞLU, Mecdut: (1988), “Karahanlıca” Tarihi Türk Şiveleri(Çev. Mehmet Akalın), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• ÖZ, Aynur, (2001): “Özbek Türkçesi Edebi Dilinde Sıfat Fiiller” Türkoloji Dergisi, C. XIV, S. 1, Ankara.
• ÖZKUL, Fatma: (1995), Özbek Türkçesinde Gramer Terimleri (Gazi Üni. Sosyal Bil. Ens. TDE Böl. Yayınlanmamış YLT), Ankara.
• ÖZTÜRK, Rıdvan: (1997), Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, TDK, Ankara.
• ÖZTÜRK, Rıdvan: (2005), Özbek Türkçesi El Kitabı, Çizgi Kitabevi, Konya.
• WURM, Stefan: (1989) “Özbekçe” Türk Dünyası Araştırmaları, S. 62, Ekim 89, İstanbul.
• TEKİN,Talat: (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara.
• YÜKSEL, Zuhal: (1997), “Kırım Tatarcasında Geniş Zaman İfadesi Veren Sıfat- fiiller” Emel, S. 222, Eylül-Ekim 1997, s. ?(www.ismailgaspirali.org 03. 03. 2007).