Teklik İkinci Kişi Emir Çekimlerinin Anadolu ve Azerbaycan Ağızlarındaki Değişik Örnekleri Üzerine

Yıl 2009, Sayı: 25, 145 - 157, 01.08.2009

Yrd. Doç. Dr. Mahmut Sarıkaya

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TEKLİK İKİNCİ KİŞİ EMİR ÇEKİMLERİNİN ANADOLU VE AZERBAYCAN AĞIZLARINDAKİ DEĞİŞİK ÖRNEKLERİ ÜZERİNE

Öz

Eski Türkçe döneminden beri Türkçede teklik ikinci kişi emir çekimi için yalnız Şil tabanı kullanıhnak yanında, _gıl / -gil eki de kullanıhnaktadır. Karahanlı Türkçesi döneminde —GIn biçimi ortaya çıkmış olan ekin bu biçimi Uygur ve Özbek Türkçesinde yerleşerek günümüze kadar gehniştir. Bu çekimin her ikisi önce “a, e” seslenme edatını alarak — GIlA ve —GInA, daha sonra “n” ünsüzünü alarak —GIlAn ve —GInAn biçiminde genişlemiştir. Bu çekimin değişik biçimleri Azerbaycan Türkçesi agızlarmda çok yaygın olarak kullanılmıştır ve hâlen kullanılmaktadır. Bu çekimde kullanılan ekin Anadolu’daki tek örneği, Kırşehir Dulkadirli köylerinde, Dulkadirli toplumunun dilinde yaşamakta ve bu biçimi Güney Azerbaycan Türkçesindeki —GIlAn biçimiyle uyumlu bulunmaktadır. Çalışmamızda, son veriler de dâhil edilerek, bu konu bütün boyutlarıyla anlatıhnış ve mevcut bütün biçimler ömeklendirilerek yorumlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Emir, teklik ikinci kişi, —gıl / -gil eki, Dulkadirli agzı

Kaynakça

• AKKUŞ, Muzaffer, (2004), “a/e Seslenme Edatmın İşlevleri Üzerine Bir Araş- tırma”, Uluslararası Türk Dili Kurultayı (20-26 Eylül 2004) Bildirileri I, TDK, Ankara.
• ARAT, Reşit Rahmeti, (1987), Doğu Türkçesi Metinleri, Yayına Haz. 0. F. Sertkaya, TKAE yay., Ankara.
• ASLAN, Ensar, (1975), Çıldırlı Aşık Şenlik (Hayatı, Şiirleri ve Hikâyeleri) Atatürk Üniv. Yay. Sevinç Mat., Ankara..
• BATMANOVA, İ. A., (1940), Grammatika Kirgizskogo Yazika (Kırgız Dili Grameri) III, Frunze.
• BAYATLI, Hidayet Kemal, (1996), Irak Türkmen Türkçesi, TDK yay., Ankara.
• CAFEROĞLU, Ahmet, (1989), “Türkçemizdeki —ğıl ve —gil Emir Eki”, TDAY—Belleten 1971, 2. baskı, Ankara.
• CELİLOV, Ağasıoğlu Feridun, (1988), Azerbaycan Dilinin Morfonologiyası, Bakı (çev. Mehmet Göçmez, Azerbaycan Dilinin Ses ve Şekil Bilgisi, G.Ü. Kırşehir Fen-Ed. Fak. TDE Bölümü Bitirme Tezi, Danışman: Yard. Doç. Dr. Mahmut Sarıkaya, Kırşehir 2004; alıntılar, aslıyla karşılaştırıla- rak bu çeviriden alınmıştır)
• ECKMANN, Janoş, (1988), Çağatayca El Kitabı, Haz.: Günay Karaağaç, İstanbul Üni. Ed. Fak. Yay., İstanbul.
• ECKMANN, Janos, (2003), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (hzl.: O.F. Sertkaya), TDK yay., Ankara, 2003. (Eckmann 2003).
• ERCİLASUN, A. Bican, (1983), Kars İli Ağızları, Gazi Üni. yay., Ankara.
• ERCİLASUN, A. Bican (1999), “Ağız Araştırmalarında Kullanılacak Transkrip- siyon İşaretleri”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, TDK yay, Ankara, s., 41-6 1 .
• ERGİN, Muharrem, (1981), Türk Dil Bilgisi, 6. bs. Boğaziçi Yay., İstanbul.
• ERGİN, Muharrem, (1987), Dede Korkut Kitabı Il, 3. bs., TDK, Ankara 1987.
• GABAİN A. Von, (1988), Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet Akalın), TDK yay., Ankara.
• GÖÇMEZ, Mehmet, (2004), Azerbaycan Dilinin Ses ve Şekil Bilgisi (Feridun Ağasıoğlu Celil: Azerbaycan Dilinin Morfologiyası), G.Ü. Kırşehir Fen- Ed. Fak. TDE Bölümü Bitirme Tezi (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mahmut Sarıkaya) Kırşehir (almtılar, aslıyla karşılaştırılarak buradan almmıştır).
• HACİEMİNOGLU, Necmeddin, (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK yay. Ankara.
• HAMILTON, James Russel, (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (çev. Vedat Köken), TDK yay., Ankara.
• KAFKASYALI, Ali, (1996), Mikâyıl Azaflı (Hayatı—Sanatı—Eserlerı), Eser Ofset bas., Erzurum 1996.
• KAYA, Nuran, (2001), Dulkadirli Ağıtları, (G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi Türkçe Öğ- retmenliği Bölümü Bitirme Tezi, Danışman: Ismail Kasap), Kırşehir.
• KAYA, Önal, (1996), “A_lî Şîr Nevâyî; Fevâyidü ’l — Kiber, TDK yay., Ankara 1996.
• MİRZEZADE, H., (1990), Azerbaycan Dilinin T arixî Grammatikası, 2. neşr., Azerbaycan Universiteti Neşriyatı, Bakı.
• OLCAY, Selahaddin-Ercilasun, A.Bican-Aslan, Ensar, (1976), Arpaçay Köylerinden Derlemeler, TDK yay., Ankara.
• ÖZTÜRK Rıdvan, (1997), Uygur ve Özbek T ürkçelerinde Fiil, TDK yay. Ankara.
• RÜSTEMOV, (1967), Azerbaycan Dilinin Qerb Qrupu Dialekt ve Şiveleri, Bakı.
• SAGIR, Mukim, (1995), Erzincan ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler- Sözlük), TDK yay. Ankara.
• SARIKAYA, Mahmut, (1998), Güney Azerbaycan Türkçesi, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Kayseri.
• SERTKAYA, Osman Fikri, (1996), “Bolsungıl Tep tediler”, Uluslar arası Türk Dili Kongresi 1988 (26 Eylül—3 Ekim 1988)’ e sunulmuş tebliğ, TDK yay, Ankara, s. 135—146.
• BORJAKOW, A-SARYHANOW, M-SÖYEGOW, M-HOCAYEV, B—ARNAZAROW, S, (2000), Turkmen Dılınırî Grammatıkasy—Morfologiya, Aşgabat, “Ruh” 1999, TDK tarafından armağan olarak bastırılmış, Ankara.
• ŞEHRİYAR, Mehemmed Hüseyn, (1373), Dîvân—ı Şehriyâr (Türkî), Prof. Dr. Hemid Mehmedzâde’nin Mukaddime, Redakte ve İzahları ile, 8. bas. İntisarât-ı Zerin ve İntişarât-ı Niğâh, Tehran.
• TANRIVERDİ, Ezizxan, (2002), Kitabi-Dede Qorqud ve Qerb Lehcesi, Bakı.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri, (1994), Eski Türkiye Türkçesi (XV. yüzyıl), Enderun Kitabevi, İstanbul.