Sunakata (Sıgnak) Oykoniminin Geçmişi, Bugünü ve Kökeni Üzerine

Yıl 2009, Sayı: 25, 159 - 172, 01.08.2009

Dr. İbrahim Şahin

Öz

Anahtar Kelimeler

-

SUNAKATA (SIGNAK) OYKONİMİNİN GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE KÖKENİ ÜZERİNE

Öz

Başta Dîvânü Lūgati’t-Türk olmak üzere bazı Orta Çağ kaynaklarında Sirderya’nın orta kesimlerinde anılan ve farklı yazılışları sebebiyle araştırmacılar tarafından “Sıgnak”, “Sugnak”, “Suğnâk”, “Siknak”, vb. şekillerde okunan oykonim (yerleşim birimi adı) üzerine farklı etimolojik görüşler ileri sürülmüştür. Bu çalışmada, oykonimin bir Kıpçak boyu olan “Sıgınak” ile ilgili olup söz konusu etnonimin ise bir tür geyik adı olan “sıgın” patroniminden (hayvan adı) geldiği sonucuna ulaşılmıştır. {+Ak} eki özellikle hayvan adlarında çok görülen ve üzerine geldiği kelimeye küçültme, sevimlilik anlamı kazandıran bir ektir. Türk etnonimlerinde sıkça görüldüğü gibi sıgınak (“geyik yavrusu”), Sıgınak etnosunun ongunu olmalıdır. Şehrin sonraki dönemlerdeki adı olan “Sunakata”, oykonimin ilk şekli olduğunu tahmin ettiğimiz “Sıgınak” sözcüğünden gelişmiş olmalıdır. Oykonimin kuruluşunda görülen “ata” sözcüğü ise, sanıldığı gibi o bölgede yaşamış önemli bir kişinin adıyla değil, İslâm öncesi Türklerde var olan “hayvan ata” inanışıyla ilgili olmalıdır

Anahtar Kelimeler

sıgın, sıgınak, ongun (totem), etnotoponim, etimoloji, hayvan ata, oykonim, Sunakata, Kazakistan

Kaynakça

• ABDRAHMANOV A. A., (1975), Toponimika Jene Etimologiya. Almatı: Gılım.
• ABULDAYEV E. , İSAYEV D., (1969), Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü, Mektep, Furunze.
• ABDULVALİYEV İ., (2003), Kırgız Tili (Morfologiya Boyunça Lektsiyalar), Ayat, Bişkek.
• AGACANOV S. G., (2003), Oğuzlar, (çev: E. Necef/A. Annaberdiyev). İkinci Baskı, Selenge Yayınları, İstanbul.
• AKA İsmail, (1994), Mirza Şahruh ve Zamanı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ALYILMAZ Cengiz, (2005), Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Karam, Ankara.
• ALYILMAZ Cengiz, (2007), (Kök)türk Harfli Yazıtların İzinde, Karam, Ankara.
• AMANCALOV A. C., (2003), İstoriya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pisma, İzdatelstvo Mektep, Almatı.
• ATALAY B., (1991-1992), Divan-ü Lügât-it-Türk Tercümesi. C. I-IV., Türk Dil Kurumu, Ankara.
• ARAT R. R., (1999), Kutadgu Bilig. 4. Baskı, Türk Dil Kurumu, Ankara.
• BARTHOLD V. V., (1965), Soçineniya, C. III (Rabotı po istoriçeskoy geografii), Nauka, Moskova.
• BARTHOLD V. V., (1990), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (hzl: H. D. Yıldız), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• BAYPAKOV K. M., (1998), Srednevekovıe Goroda Kazaxstana na Velikom Şelkovom Puti, Gılım, Almatı.
• DANKOFF R., (1985), Compendium of the Turkic Dialects (Diwān Lugāt at- Turk). Printed at Harvard University Office of the University Publisher.
• ERJANOV C. E., (1996), Sunak Cene Sunak Kalası, Gılım, Almatı.
• EREN Hasan, (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2. Baskı, Bizim Büro Ba- sım Evi, Ankara.
• GABAIN A. Von, (2000), Eski Türkçenin Grameri, (çev: M. Akalın), Türk Dili Kurumu, Ankara.
• GÜLENSOY Tuncer, (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C. II, Türk Dili Kurumu, Ankara.
• HAYIT Baymirza, (1995), Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara:.
• İNAN Abdülkadir, (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm. 5. Baskı, Türk Tarih Ku- rumu, Ankara.
• KARAYEV K., (1985), “Drevnetyurkskiye Toponimı Sredney Azii”. Sovyetskaya Türkologiya, Nauka 23-28, Baku:.
• KIRZIOĞLU Fahrettin, (1992), Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• KİNAYATULI Z., “Sıganak Algaşkı Kazak Memleketi - Ak Ordanıng Astanası” http: //www. massagan. com/files/17/seriev.doc (07. 02. 2009).
• KLYASHTORNY S. G. , SULTANOV T. İ., (2003), Türkün Üç Bin Yılı (Kazakis- tan), (çev: D. A. Batur), Selenge, İstanbul.
• KONIRATBAYEV Tınısbek, (1996), Ertedegi Eskertkişter, Öner, Almatı.
• KONIRATBAYEV Euelbek, (1967), “Sunak Jene Sunak-Ata Degenimiz Ne?, Kommunizm Jolı, 7 Kazan 1967”, Ertedegi Eskertişter, Almatı, 1996: Öner.
• KORKMAZ Zeynep, (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dili Kurumu, Ankara.
• MAHPİROV V. U., (1997), İmena Dalekih Predkov. Almatı: Akademiya Nauk Pespubliki Kazakstan.
• MİNORSKİY V., (1970), Hudūd al-‘ālam ‘The Regıons of The World’ A Persian Geography, London.
• MOLÇANOVA O. T., (1982), Strukturnıye Tipi Türkskih Toponimov Gornogo Altaya. İzdatelstvo Saratovskogo Universiteta, Gornıy-Altay.
• ONDAR B. K., (2004), Toponimiçeskiy Slovar’ Tuvı. Tıvinskiy Gosudarstvennıy Universitet, Abakan.
• ÖGEL Bahaeddin, (2003), İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. 5. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ÖGEL Bahaeddin, (1998), Türk Mitolojisi, C. I, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ÖZTÜRK Mürsel, (1999), Tarih-i Cihan Güşa, 2. Baskı, Kültür Bakanlığı, Anka- ra.
• RADLOV V. V., (1911), Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy, C. IV/1, Akademi Nauk, S. Peterburg:.
• SÜMER Faruk, (1999), Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanla- rı, 5. Baskı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• ŞAABDURAHMANOV Ş. ; ASKAROVA, M. ; HACİYEV, A. ; RASULOV, İ. ; DANİYEROV H., (1980), Hazirgi Özbek Adabiy Tili, C. I, Okıtuvçi Taş- kent.
• TÜRKMEN Fikret, (2001), “Kırgızistan’da Ata Kültü ve Kutsal Yerler”, Uluslar arası Türk Dünyası İnançlar Kongresi, 23-28 Ekim, Ankara.
• YAKUBOVSKİY A. YU., (1992), Altın Ordu ve Çöküşü, (çev: H. Eren), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• http: //janyzak. narod. ru/tehir/tehir. htm (05. 02. 2009).