Osmanlı Ülkesinde Görülen İsyan ve Eşkıyalık Olayları Karşısında Alınan Bazı Tedbirler Hakkında Bir Değerlendirme

Yıl 2009, Sayı: 25, 185 - 214, 01.08.2009

Yrd. Doç. Dr. Efkan Uzun

Öz

Anahtar Kelimeler

-

OSMANLI ÜLKESİNDE GÖRÜLEN İSYAN VE EŞKIYALIK OLAYLARI KARŞISINDA ALINAN BAZI TEDBİRLER HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Bu çalışmamızda, XVI. Yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı ülkesinin çeşitli bölgelerinde yaygın bir şekilde görülmeye başlayan ve daha sonraki yüzyıllarda da aralıklarla devam eden, özellikle Anadolu topraklarında yoğunlaşan isyan ve eşkıyalık hareketleri karşısında alınan çeşitli tedbirler konu edilecektir. Bu tedbirlerden bir kısmı devleti yönetenlerin bilinçli olarak, doğrudan isyan ve eşkıyalık karşısında aldıkları tedbirler olup, dolaylı yollardan bu hadiselerin önlenmesinde faydası olan çeşitli uygulamalar da konumuz çerçevesinde ele alınmıştır. Uygulanan veya uygulanması düşünülen bazı önlemler sınıflandırılırken; devleti yönetenler tarafından, merkezi idareye ve taşraya ait olmak üzere ele alınan tedbirler ile halkın taşrada idarecilerle beraber tasarladıkları çeşitli pratik çözüm yolları incelenmiştir. Bu iki ana hat üzerinde alt başlıklar kullanılarak konu detaylandırılmıştır

Anahtar Kelimeler

İsyan, Eşkıyalık, Merkezi Yönetim, İdari Tedbirler, Taşra İdaresi, Mali Düzenlemeler, Yerleşim Birimlerinin Savunması

Kaynakça

• ARŞİV BELGELERİ
• A.Ş.S. 25: 145/881, 284/1130-1131
• A.Ş.S. 36: 91/267, 121/341.
• A.Ş.S. 37: 165/416-417, 169/423-424.
• A.Ş.S. 39: 183/550-551, 185/565. A.Ş.S. 41: 189/492.
• Kay.Ş.S. 51: 243/645.
• Kay. Ş.S. 57: 232/585.
• Kay.Ş.S. 59: 72/207.
• Kay. Ş.S. 66: 9/20, 107/225-226, 128/336. Kon.Ş.S. 6: 83/2. BOA, MD 78: 854. BOA, MD 84: 18. BOA, MD 85: 116. BOA, MD 87: 74/146.
• BOA, MD 89: 13, 23, 48, 89.
• BOA, MZ, 8: 6, 78, 82, 92, 168, 171, 235, 252, 269, 272, 376, 419, 422, 424, 427, 447, 456. KAYNAK ESERLER
• ABDÜLKADİR (KADRİ) EFENDİ, (2002-2003), Topçular Katibi Abdülkadir (Kadri) Efendi Tarihi, I-II, (hzl. Ziya Yılmazer), TTK Yay., Ankara.
• AHMET NAZİF EFENDİ, (1987), Mir’at-ı Kayseriyye (Kayseri Tarihi), (hzl. Mehmet Palamutoğlu), Kayseri Özel İdare Birliği ve Kayseri Belediyesi Birliği Yay., Kayseri.
• EVLİYA ÇELEBİ, (1999), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, (hzl. Zekeriya Kurşun- Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı), I-VI. Kitaplar, İstanbul, YKY. (Top- kapı Sarayı, Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyon – Dizin)
• KÂTİP ÇELEBİ, (1286-1287), Fezleke, I-II, İstanbul.
• MEHMED SÜREYYÂ, (1996), Sicill-i Osmanî, I-V, (Haz. Ali Aktan vd.), Sebil Yay., İstanbul.
• NAİMA MUSTAFA EFENDİ, (1280), Tarih-i Naima, C. I-VI, İstanbul.
• SOLAKZADE MEHMED HEMDEMİ, (1298), Solakzade Tarihi, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul.
• ZEYREK, Yunus, (1999), IV. Sultan Murad’ın Revan ve Tebriz Seferi Ruz- nâmesi, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara. TETKİK ESERLER
• AKDAĞ, Mustafa, (1958), “Celali Fetreti”, DTCFD, XVI/1-2, s.53-107, Ankara.
• AKDAĞ, Mustafa,(1999), Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Celali İsyanları, 2.b., Barış Yay, Ankara,
• ANDREASYAN, Hrand D., (1963), “Bir Ermeni Kaynağına Göre Celali İsyan- ları”, İÜEFTD, XIII/17-18, s.27-42.
• ANDREASYAN, Hrand D., (1968), “Abaza Mehmed Paşa”, İÜEFTD, XVII/22, s.131-142. (Mart 1967), İstanbul.
• BARKAN, Ömer Lütfi, (1986), “Avârız”, İA, C.2, s.13-19.
• BARKEY, Karen (1999), Eşkıyalar ve Devlet, (çev. Zeynep Altok), TVYY, İstanbul.
• DANİŞMEND, İ. H., (1972), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. I-V, 2.b., Türkiye Yayınevi, İstanbul.
• ERGENÇ, Özer, (1980), “XVII. Yüzyılın Başlarında Ankara’nın Yerleşim Du- rumu Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları, (JOS), S.I, s.85-108, İstanbul.
• ERGENÇ, Özer, (1982), “Osmanlı Klasik Dönemindeki Eşraf ve Ayan Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları, (JOS), S.III, s.105-118, İstanbul.
• ERGENÇ, Özer, (1984), “Osmanlı Şehrindeki ‘Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, (JOS), IV, İstanbul, s. 69-78.
• ERGENÇ, Özer, (1995), XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vak- fı yay., Ankara
• FAROQHI, Suraiya, (1975), “16. 18. Yüzyıllarda Orta Anadolu’da Şeyh Ailele- ri”, TİTS, Metinler Tartışmalar, s.197-229, (Ed. Osman Okyar ve Ünal Nalbantoğlu), 8-10 Haziran 1973, Hacettepe Ünv. Yay., Ankara.
• FAROQHI, Suraiya, (2000), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (Çev. N.Kalaycıoğlu), (1.b. 1993), 3.b, TVYY, İstanbul.
• FAROQHI, Suraiya, (2004),“Krizler ve Değişim 1590-1699”, Osmanlı İmpara- torluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.2, (Ed. H. İnalcık-D. Quataert), (çev. Ayşe Berktay vd.) Eren Yay., İstanbul.
• GOFFMAN, Daniel, (2004), Osmanlı Dünyası ve Avrupa 1300-1700, (çev.Ülkün Tansel), TVYY, İstanbul.
• GÖYÜNÇ, Nejat, (1967), “Onaltıncı Yüzyılda Ankara”, BTTD, I, s.71-75.
• GÖYÜNÇ, Nejat, (1979), “Hâne Deyimi Hakkında”, Tarih Dergisi, S.XXXII, s.331-348, İstanbul, İÜEF Basımevi.
• HAMMER, Osmanlı Tarihi, C.5, İstanbul.
• HÜSEYİN HÜSAMEDDİN (AMASYALI ABDİZÂDE), (1330), Amasya Tari- hi, C.I-IV, İstanbul.
• İLGÜREL, Mücteba, (1976), Abaza Hasan Paşa İsyânı, İÜEF, Basılmamış Do- çentlik Tezi, İstanbul.
• İLGÜREL, Mücteba, (1979), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ateşli Silahların Yayılışı”, İÜEFTD, S. 32, s.303-307.
• İLGÜREL, Mücteba, (1993), “Celali İsyanları”, TDVİA, C.VII, s.252-257.
• İNALCIK, Halil, (1975), “The Sociopolitical Effects of the Diffusion of Fi- rearms in the Middle East”, War, Technology and Society in the Middle East, (Ed. V.J. Parry-M.E. Yapp), London.
• İNALCIK, Halil, 1980), “Military and Fiscal Transformation in the Otoman Empire, 1600-1700”, Archivum Ottomanicum, VI, s.283-337.
• İNALCIK, Halil, (2003), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çev. Ruşen Sezer), YKY, İstanbul.
• İNBAŞI, Mehmet, (2001) “Kayseri Kalesi”, OTAM, S.11, s.825-848, Ankara Üni. yay., Ankara.
• KOÇU, Reşad Ekrem, (2003), Dağ Padişahları, 4.b., Doğan Kitap, İstanbul.
• KUNT, İ. Metin, (1983), The Sultan’s Servants, New York.
• MURPHEY, Rhoads, (1991), “The Historical Setting”, The Intimate Life of an Ottoman Statesman Melek Ahmed Pahsa (1588-1622), (Çev. R. Dankoff), N.York.
• OĞUZOĞLU, Yusuf, (1980), 17. Yüzyılda Konya Şehir Müesseseleri ve Sosyo- Ekonomik Yapısı Üzerinde Araştırma, (Basılmamış Dr. Tezi), Ankara.
• ORHONLU, Cengiz, (1990), Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilatı, 2.b., Eren Yay., İstanbul.
• OSMANLI TARİHİ, (2007), Osman Gazi’den Sultan Vahîdüddîn Han’a Osman- lı Tarihi, C.3, Çamlıca Yay., İstanbul.
• ÖZVAR, Erol, (2002), “XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Eyaletinde Hazine Defterdarlığından Tokat Voyvodalığına Geçiş”, XIII. TTKB, (4-8 Ekim 1999), Osmanlı’nın 700. Yılı, III/3, TTK Yay., Ankara.
• PIERCE, Leslie P., (1996), Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nda Hü- kümranlık ve Kadınlar, TVYY, (4.b 2002), İstanbul.
• SERTOĞLU, Midhat, (1958), Resimli Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi, İnkılap ve Aka Kitabevi, İstanbul.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut, (1992), “Abaza Mehmed Paşa’nın Ankara Kuşatması”, Ankara Dergisi, I/3, s.5-11, ABB Yay., Ankara.
• TABAKOĞLU, Ahmet, (1985), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliye- si, Dergah Yay. İstanbul.
• TAŞ, Hülya, (2006), XVII. Yüzyılda Ankara, TTK Yay., Ankara.
• TURAN, Şerafeddin, (1961), Kanuni’nin Oğlu Şehzade Bayezid Vak’ası, Anka- ra.
• TURAN, Şerafeddin, (1997) Kanuni Süleyman Dönemi Taht Kavgaları, Bilgi Yayınevi, (genişletilmiş 2.b), Ankara.
• ULUÇAY, M. Çağatay, (1944), XVII. Asırda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul, CHP Manisa Halkevleri Yayını.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, (1988b), Osmanlı Tarihi, III. Cilt, I. Kısım, (4b) An- kara, TTK Yay.
• ÜNVER, A. Süheyl, (1953), “Dördüncü Sultan Murad’ın Revan Seferi Kronolo- jisi”, Belleten, XVI/64, (Ekim 1952), s.548-551, Ankara, TTK.
• YÜCEL, Yaşar, (1974), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Desantralizasyona (Adem- i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, XXXVIII/152, s.657-708, TTK.