Temettuat Defterlerine Göre 19. Yüzyılın Ortalarında Priştine

Yıl 2011, Sayı: 30, 283 - 310, 01.04.2011

Öğr. Gör. Gülin Öztürk Arş. Gör. Şenay KARAÇAM Atam

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE 19. YÜZYILIN ORTALARINDA PRİŞTİNE

Öz

19. yüzyıl Osmanlı iktisadi ve sosyal tarihinin önemli kaynaklarından biri de Temettuat Defterleridir. Vergi kaynaklarını yeniden tespit ederek halkın üzerindeki vergi yükünü hafifletmek ve vergi dağılımında yaşanan adaletsizliği önlemek amacıyla hazırlanan temettuat kayıtları sosyo-ekonomik ve demografik yapının da ortaya konulmasında önemli bilgiler sunmaktadır. Balkanlarda büyük öneme sahip olan Priştine, incelediğimiz dönemde Üsküp Eyaletinin bir kaymakamlık merkezi idi. Priştine, bu dönemde Müslümanların çoğunlukta olduğu, Hristiyan, Yahudi ve Kıptilerin birlikte yaşadığı kozmopolit bir şehir görünümündedir. Bu çalışmadan elde ettiğimiz veriler ışığında Priştine’de yaşayanların diğer gelirlerinin yanında asgari geçimlerine yetecek ölçekte tahıl üretimi yaptıkları, hayvancılıkla uğraştıkları görülmektedir. Priştine’de gayr-i menkullerin çoğunluğunu tarla, bağ, bahçe gibi araziler oluşturmakta, bunların yanı sıra dükkân, han değirmen gibi gelir getiren gayr-i menkuller de bulunmakta idi. Bu gayr-i menkullerin büyük çoğunluğunun Müslümanların denetiminde olduğu dikkat çekmektedir. Bunun dışında Priştine’de yaşayanlara bakıldığında buradaki Müslümanların gayr-i Müslim ya da Kıptilere oranla gelir düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Priştine şehrinde yaşayan Müslim ve gayr-i Müslim tebanın nüfus, meslek grupları, tarımsal faaliyetleri ve gelirleri incelenerek, buradaki Müslüman ve gayr-i Müslimler arasındaki farklılıkları ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Priştine, Temettuat Defteri, Kıpti, Balkanlar, Vergi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Maliye Nezareti Temettuat Defteri
• ML. VRD. TMT. d., Nr. 15465 Hatt-ı Humayunlar
• Nr. 339/19419; 702/33766 İradeler
• Meclis-i Vala (İ. MVL)
• Nr. 1266; 1529 Salnameler
• DS (Devlet Salnamesi), sene 1263, 1264, 1265, 1266. Kitap ve Makaleler
• ADALA, Adalet Bayramoğlu (2008), Osmanlı Şehrinde Mahalle, İstanbul.
• AĞANOĞLU, Yıldırım H. (2000), 1896 (Hicri 1314) Kosova Vilayeti Salnamesi (Üsküp, Priştine, Prizren, İpek, Yenipazar, Taşlıca), Rumeli Türkleri Kül- tür ve Dayanışma Derneği Yay., İstanbul.
• AĞANOĞLU, Yıldırım vd. (2007) Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti , İstanbul.
• ARIKBOĞA, Erbay, (1998), Yerel Yönetimler, Katılım ve Mahalle Muhtarlığı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Li- sans Tezi, İstanbul.
• ATEŞ, Ümit (2002), Bursa Kazası Alişar, Gölcük, Seç, Akça ve Anarlıdere Köy- lerinin Temettuat Defterlerinin Tahlili ve Değerlendirmesi (H.1260- 1261/M.1844-1845), Niğde, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• BARKAN, Ömer Lütfü (1953) “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi” Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul, s. 1-26.
• ÇADIRCI Musa (1970), “Türkiye'de Muhtarlık Kurulması Üzerine Bir İncele- me”,. Belleten, C. 34, S. 135, Ankara, s. 409-420.
• ÇADIRCI, Musa (1997), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara.
• DUKA, Ferit (1990), “XV.-XVIII. Yüzyıllarda Arnavut Nüfusunun İslamlaşması Süreci Üzerine Gözlemler”, OTAM, S. 2, Ankara, s. 93-71.
• ERDEM, Mustafa (1997), “Kıpti Kilisesi Üzerine Bir Araştırma”, Ankara Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 36, Ankara, s. 143-178.
• ERGENÇ, Özer (2005), “Osmanlı Şehri’nde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri”, İslam Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetim- ler, İstanbul, Cit I, s. 416-417
• FURAT, Ahmet Hamdi (2001), Temettuat Defterlerine Göre Üsküb’ün Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• GÖKMEN, Ertan (Bahar 2008) “Saruhan Sancağında Temettuat Tahriri’, Bilig, Sayı 45, s. 73-90;
• GÖYÜNÇ, Nejat (1979), “Hane Deyimi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Ede- biyat Fakültesi Tarih Dergisi, İstanbul, S. 32, s. 331-348.
• İslam Ansiklopedisi (1997), C. 6., M.E.B. Yay., Eskişehir.
• JELAVICH, Barbara (2006), Balkan Tarihi 18. Ve 19. Yüzyıllar, (Çev. İhsan Durdu), İstanbul.
• KARPAT, Kemal H., (2003), Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sos- yal Özellikleri, (Çev. Bahar Tırnakçı), İstanbul.
• KAYHAN, Mustafa Kazım (2006), Temettuat Defterlerine Göre Barla’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KAZICI, Ziya (2005), Osmalı’da Vergi Sistemi, İstanbul.
• KIZILKAN, Ayse Özdemir, (2008) “Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuat Uygu- lamaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, S. 20, Kütahya, s. 57-65.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1995), “Osmanlı Sosyal ve İktisâdi Tarihi. Kaynakla- rından Temettü Defterleri”, Belleten, C. LIX/225, Ankara, s. 396-412.
• ORTAYLI, İlber (2000), Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840- 1880), TTK, Ankara.
• ÖZÇELİK, Selahattin (2003), “Tanzimat Öncesinde Girne Kazası (Termettuat Defterlerine Göre)”, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakülte- si Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 34, s. 35-81.
• ÖZKAN, Selim Hilmi (2011) “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Alâiye Sancağı
• nın İdarî Yapısı ve Nüfus Durumu”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 29, s. 275-291.
• PAKALIN, M. Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, İstanbul.
• SAYIN, Abdurahman Vefik (1999), Tekâlif Kavaidi(Osmanlı Vergi Sistemi), Ankara.
• SERİN, Mustafa (1998), “Osmanlı Arşivinde Bulunan Temettuat Defterleri”, Başbakanlık I.Milli Arşiv Şurası, Ankara, s. 721-724.
• Şemseddin Sami (1317), Kamus-ı Türkî, İstanbul.
• TERZİ, Arzu (2006), “Priştina Şehrinde Meslekler” Balkanlar’da İslam Medeni- yeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Tiran, Arnavutluk, 4-7 Ara- lık 2003, İstanbul, s. 281-290.
• VIRMIÇA, Raif (1999), Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I, Ankara.
• YÖRÜK, Doğan (2007), “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı İmparatorlu- ğu’nda Yaşayan Gayrimüslimlerin Nüfusu” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, S. 17, Konya, s. 625-652.