Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ’sı

Yıl 2012, Sayı: 31, 129 - 168, 01.05.2012

Burcu Karakaya

Öz

Anahtar Kelimeler

-

GARÎB’İN YÛSUF U ZÜLEYHÂ’SI

Öz

Konusunu kutsal kitaplardan, tefsirlerden ve bazı
rivayetlerden alan mesneviler içerisinde Yûsuf u Züleyhâ’ların önemli bir
yeri vardır. Edebiyatımızda bu mesnevilerin bilhassa Kur’an-ı Kerim’de
“ahsenü’l-kasas” olarak adlandırılan Yûsuf kıssası esas alınarak bir hayli
örneği verilmiştir. Bu konuyu işleyen eserlerden Eski Anadolu Türkçesi
döneminde yazılanlar arasında Şeyyâd Hamza, Süle Fakih ve Erzurumlu
Darîr’in Yûsuf u Züleyhâ’ları bilinmektedir. Makalemize konu olan
Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ mesnevisi de aynı dönemde kaleme alınmıştır.
Bu makalede Arap, Fars ve Türk edebiyatında manzum ve mensur
olarak ele alınmış Yûsuf u Züleyhâ hikâyelerinden kısaca bahsedildikten
sonra Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ mesnevisinin tanıtılması amaçlanmıştır.
Kim olduğu hakkında hiçbir bilgimiz bulunmayan Garîb’in, XIV.
yüzyılda kaleme aldığını düşündüğümüz bu eseri, günümüze değin
yapılan çalışmalarda ya elde nüshası bulunmayan bir mesnevi olarak
takdim edilmiş ya da başka şairlere mal edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mesnevi, Eski Anadolu Türkçesi, Garîb, Yûsuf u Züleyhâ.

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa (2000), Kısas-ı Enbiyâ, 6 Cilt, Hzl. Mahir İz, Kültür Bakan- lığı Yayınları, Ankara.
• AKAR, Metin (1987), “Şeyyâd Hamza Hakkında Yeni Bilgiler-I”, MÜFEF Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 2, s. 1-14.
• AKÇA, Hakan (2011), “Ankara İli Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Varyant- ları”, Turkish Studies, Volume 6/1, s. 597-605.
• AKIŞ, İbrahim (1993), Kul Gali ve Yûsuf Züleyhâ Kıssası, Yayımlanmamış Yük- sek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, Kayseri.
• AKIŞ, Öznur Tuba (2003), Köprülüzade Esad Paşa’nın Terceme-i Yusuf u Züleyha Adlı Eserinin Bilimsel Yayını İle Eserin Şekil ve Muhteva Bakı- mından İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi SBE, İstanbul.
• AKSOYAK, İ. Hakkı (2007), “Manastırlı Celâl’in Hüsn ü Yûsuf’u”, Edebiyat ve Dil Yazıları, Ankara, s. 7-16.
• AKTAŞ, Hasan (2006), Abdurrahman Gubârî, Yûsuf u Züleyhâ (İnceleme- Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE,
• ATA, Aysu (1997), Nâsırü’d-dîn Bin Burhânü’d-dîn Rabgûzî, Kısasü’l-Enbiyâ (Peygamber Kıssaları), 2 Cilt, TDK Yayınları, Ankara.
• AYAN, Gönül (2003), “Gubari ve Yusuf u Züleyha Mesnevisi”, I. Akşehir Sem- pozyumu/Bildiri, Konya.
• AYAN, Gönül (2007), “Nurmuhammed Andelip ve Yusuf Kıssası”, Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Uluslar Arası Sempozyu- mu/Bildiri.
• AYAN, Hüseyin (1983), “Hamidî-zâde Celîlî”, Türk Kültürü Araştırmaları Der- gisi, C. 17-21, S. 1-2, Ankara, s. 15-45.
• AZAMAT, Nihat (1988), “Yeni Bir Ahmedî ve İki Eseri: Yusuf u Zeliha, Esrar- nâme Tercümesi”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. VII-VIII, s. 347- 364.
• BAYRAKTAR, Nesrin (1996), Kısas-ı Enbiyâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• Bursalı Mehmed Tahir; Osmânlı Müellifleri, 3 Cilt, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1333-1342.
• CİN, Ali (2010), “Karışık Dilli Eserlerden Ali’nin Yûsuf u Züleyhâ Hikâyesi”, Turkish Studies, Volume 5/1, s. 139-176.
• CİN, Ali (2010), “Rabguzi’nin Kısasü’l Enbiyasının Tahran Nüshası”, Turkish Studies, Volume 5/1, s. 237-245.
• CİN, Ali (2004), Ali, Kıssa-i Yûsuf (H. 630 / M. 1233) Metin-İnceleme-Dizin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (1979), Yahya Bey, Yusuf ve Zeliha, İÜEF Yay., İstan- bul.
• ÇELEBİOĞLU, Amil (1999), Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy.’a kadar), Kitabevi Yay., İstanbul.
• ÇERİ, Ahmet (2010), Tebrizli Ahmedî’nin Yûsuf u Zelîhâ İsimli Eseri (vr. 35b- 70b) (İnceleme-Metin-Dizin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• ÇİFTOĞLU, Arzu (2006), Muhammed b. Muhammed Altıparmak’ın Mensur Yusuf ve Zeliha’sı, Transkripsiyonlu Metin-İnceleme-Sözlük, Yayımlan- mamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ensti- tüsü, İstanbul.
• DEMİR, Recep (2006), Hatâyî-i Tebrizî ve Mollâ Câmî’nin Yûsuf u Züleyhâ Mesnevîleri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme (İnceleme-Metin), Ya- yımlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE, Van.
• DEMİREL, Mustafa (1979), Kemalpaşa-zâde’nin Yûsuf ve Zelîhâ’sı ve Dil Hu- susiyetleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul.
• DENİZ, Rasim (1998), Halil Oğlu Ali’nin Yusuf ve Zeliha Kıssası, Yayımlan- mamış Doktora Tezi, Elazığ.
• DİLÇİN, Cem (2009), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yay., Ankara.
• DİLÇİN, Dehri (1946), Şeyyad Hamza, Yusuf ve Zeliha, İstanbul.
• Diyarbakırlı Ahmedî (2009), Yûsuf u Züleyhâ (İnceleme-Metin-Dizin-Sözlük), Hzl. İdris Kadıoğlu, www.kulturturizm.gov.tr, Ankara.
• Diyarbekirli Ahmedî (2005), Yûsuf u Züleyhâ İnceleme, Metin, Dizin, Sözlük, Hzl. İdris Kadıoğlu, Malatya.
• DOĞAN, Ramadan (2005), Ahmedî-i Âmidî’nin Yûsuf u Züleyhâ’sı (Metin ve İnceleme), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• DOLU, Halide C. (1952), “‘Yûsuf Hikâyesi’ Hakkında Birkaç Söz ve Bazı Türkçe Nüshalar”, İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. IV, Mayıs, s. 419-445.
• DOLU, Halide C. (1953), Menşe’inden Beri Yusuf Hikâyesi ve Türk Edebiyatın- daki Versiyonları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• EMİNOĞLU, Emin (2008), Şeyyâd Hamza, Destân-ı Yûsuf, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• ERDAĞI, Binnur (1993), Kısas-ı Enbiyâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet (1960), Yusuf ile Züleyha, İÜEF Yay., İstanbul.
• FURAT, Ahmed Suphi (1997), “Yûsuf”, İslâm Ansiklopedisi, C. 13, MEB Yay., Eskişehir, s. 441-443.
• GEMALMAZ, Efrasiyap (1991), “Yunus Emre’nin Şiirlerindeki Dil Özellikle- ri”, Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, (15-16 Ekim Erzurum), Erzu- rum, s. 61-77.
• GÖRE, Zehra (2009), Bilâl, Kıssa-i Yûsuf (İnceleme-Metin), Öncü Kitap Yay., Ankara.
• GÜL, Bülent (1998), Kısas-ı Enbiyâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ha- cettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• HACIYEVA, Naile (1994), “Rabguzi’nin Kısasü’l Enbiya Eserinin Bakü Yaz- ması”, Türk Dili, S. 514, s. 292-296.
• HALICI, Şefika Füsun (2001), Kısas-ı Enbiyâ (Yazı Çevrimi, Dilbilgisi İncele- mesi, Sözlük-Dizin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• HAYYAMPUR, Abdurresul Tahbazzade (1945), Türk ve İran Edebiyatlarında Yûsuf ve Züleyhâ Mesnevileri, Türkiyat Enstitüsü Doktora Tezi, Tez Nr: 209, İstanbul.
• İbn Kemal Ahmed b. Şemseddin Kemalpaşazade (1983), Yusuf u Züleyha, Seç- meler, Hzl. Mustafa Demirel, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara.
• İPEKTEN, Haluk (2004), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, Dergâh Yay., İstanbul.
• KADIOĞLU, İdris (2009), “Kıssadan Hisse: Diyarbekirli Ahmedî’nin Yûsuf ile Züleyhâ Hikâyesi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, S. 2, Diyarbakır, s. 104-115.
• KALAY, Özlem Özdeş (1992), Kısas-ı Enbiyâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• KARAHAN, Leyla (1994), Erzurumlu Darîr, Kıssa-i Yûsuf / Yûsuf u Züleyhâ, TDK Yay., Ankara.
• KARATAY, Fehmi Edhem (1961), Topkapı Sarayı Müzesi Kitaplığı Türkçe Yazmalar Kataloğu, C. II, İstanbul.
• KAŞKAYA, Mehtap (2004), Yûsuf u Zelîhâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi SBE, Sivas.
• KAVCAR, Cahit (1968), “Hamdullah Hamdi’nin Yusuf ve Zeliha’sı”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 157-172.
• KAVCAR, Cahit (1969), “Kemal Paşazade’nin Şairliği ve Yusuf u Züleyha’sı”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 227-249.
• KAYIK, Salih (2007), Tebrizli Ahmedî, Yûsuf u Zelîhâ (1B-35B İnceleme-Metin- Dizin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Tür- kiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• KAZAN, Şevkiye (2007), “Hâmidî-Zâde Celilî ve Gazelleri”, Turkish Studies, Volume 2/4, s. 466- 494.
• Kemal Paşa-zâde Şemseddin Ahmed b. Süleymân (2004), Yûsuf u Zelihâ, Hzl. Mustafa Demirel, Harvard University: The Department of Near Eastern and Civilations.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1994), Dukagîn-zâde Yahyâ Bey, Yusuf ile Zeliha, İstanbul.
• KORKMAZ, Şenol-Ümit Özgür DEMİRCİ (2008), Şeyyâd Hamza, Yûsuf u Zelîhâ, Kaknüs Yayıncılık, İstanbul.
• KÖKSAL, M. Fatih (2008), “Metin Tamiri (Usul ve Esaslar, Uygulamalar ve Bazı Teklifler)”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 1, İstanbul, s. 169-190.
• KÖKSAL, M. Fatih (2009), “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 3, İstan- bul, s.63-86.
• KÖKTEKİN, Kazım (1996), “Bir Yusuf ve Zeliha Şairi Süle Fakih ve Eseri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 4, Erzu- rum, s. 173-179.
• KÖKTEKİN, Kazım (1994), Süle Fakih’in Yusuf ve Zeliha’sı (İnceleme-Metin- Dizin), 2 Cilt, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum.
• KÖKTÜRK, Şahin (2007), “Halil Oğlu Ali’nin Yusuf ile Zeliha Hikâyesi”, Turkish Studies, Volume 2/4, s. 555-617.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli (2009), Hzl. Hayrettin Karaman vd., Türki- ye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• KUT, Günay (2005), “British Museum’daki Bazı Önemli Türkçe Yazmalar ve Tevâ’if-i ‘Aşere’den Tâ’ife-i Bektaşiyân”, Yazmalar Arasında: Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları I, Simurg Yay., İstanbul, s. 49-70.
• Kutsal Kitap (2009),Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul.
• KUZUBAŞ, Muhammet (2010), Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ, Oflu Bilâl Efendi, Kara- deniz Dergisi Yayınları, İstanbul.
• KÜLTÜRAL, Zuhal (2001), Şerîfî, Yûsuf u Züleyhâ, Bayrak Basımevi, İstanbul.
• KÜLTÜRAL, Zuhal (2009), “Şerifi’nin Yûsuf u Zelîhâ Hikâyesi ve Dil Özellik- leri”, Turkish Studies, Volume 4/7, s. 424-437.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1967), “Divan Edebiyatında Hikâye”, Türk Dili Araştır- maları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 71-117.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1968), “Hamdi’nin Yusuf u Züleyha’sı”, Türk Dili Araş- tırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 173-211.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1969), “Kemal Paşa-zade’nin Yusuf u Züleyha’sı”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 251-281.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1973), Türk Edebiyatı Tarihi, I. Cilt, TTK Yay., Ankara.
• MAZIOĞLU, Hasibe (1999), “Yûsuf u Züleyhâ Yazarı Sulı Fakîh’in Adı Soru- nu”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, C. I-II, S. 42, Ankara, s. 169-176.
• MUŞ, Züleyha (2000), Arap ve Türk Edebiyatlarında “Yûsuf u Züleyhâ” Hikâ- yelerinin Mukayesesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul.
• ONUR, M. Naci (1982), Akşemseddinzâde Hamdullah Hamdî, Yûsuf u Züleyhâ, İnceleme-Metin, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum.
• ONUR, M. Naci (1991), Yusuf u Züleyhâ, Hamdî, Akçağ Yay., Ankara.
• OYARKILIÇGİL, Arzu (1994), Kısas-ı Enbiyâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• ÖKTEN, Meriç (2000), Sa’lebi’nin Kısasu’l-enbiya’sının XIV. Yüzyılda Türkçe Tercümesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, İs- tanbul.
• ÖZÇAM, Çimen (1993), Şeyyâd Hamza’nın “Yûsuf u Züleyhâ” Adlı Eserinin Dil Özellikleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi SBE, Elazığ.
• ÖZDEDE, Sebiha Taştekin (2006), Kısas-ı Enbiyâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• ÖZER, Sündüz (2010), Kısas-ı Enbiyâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• ÖZKAN, Abdurrahman (2009), Şirvanlı Mahmud Tarih-i İbn-i Kesîr Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara.
• ÖZTÜRK, Zehra (1999), “Akşemseddinzade Hamdullah Hamdi ve Yusuf ve Zeliha Mesnevisi”, İslami Edebiyat, S. 28, s. 39-42.
• ÖZTÜRK, Zehra (2001), Hamdullah Hamdi’s Mesnevi, Yûsuf ve Zelîhâ
• ndroduction, Text, Analysis and Facsimile, Harvard Universty.
• SOLMAZ, Ali Osman (2007), Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev Adlı Eseri (İnceleme- Metin-Dizin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE,
• SUNGUR, Yüksel (1963), Müellifi Meçhul Dâsitân-ı Yûsuf Aleyhi’s-selâm Mes- nevisi Üzerine Bir İnceleme, Bitirme Tezi, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul.
• ŞANLI, İsmet (2010), “Molla Câmî’nin Yûsuf u Züleyhâ’sının Bilinmeyen İki Türkçe Şerhi”, Turkish Studies, Volume 5/1, s. 1328-1345.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ-Ahmet KARTAL (2006), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yay., İstanbul.
• TAŞ, İbrahim (2008), Şeyyâd Hamza, Yusuf ve Zeliha, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 42, İstanbul.
• TEKİN, Talat (1981), 13. Asır Anadolu Şairlerinden Şeyyâd Hamza’nın Destan-ı Yûsuf Mesnevisi Üzerinde Dil Tetkikleri, Türkiyat Enstitüsü, Tez nr: 367, İstanbul.
• TEZCAN, Semih (1994), “Anadolu Türk Yazınının Başlangıç Döneminde Bir Yazar ve Çarh-name’nin Tarihlendirilmesi Üzerine”, Türk Dilleri Araş- tırmaları, C. 4, Ankara, s. 75-88.
• TİMURTAŞ, Faruk K. (1977), Eski Türkiye Türkçesi (XV. Yüzyıl, Gramer- Metin-Sözlük), İÜEF Yay., İstanbul.
• TURAN, Selami-Kamile ÇETİN (2010), “Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ’sının Tunus Nüshası”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, S. 11, s. 197-206.
• TÜRKDOĞAN, Melike Gökcan (2008), Klasik Türk Edebiyatında Yusuf u Züleyha Mesnevileri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma, Doktora Tezi, Ata- türk Üniversitesi SBE, Erzurum.
• ULUHAN, Çoban Hıdır (2007), Muhammed Nevruzi, Yusuf u Züleyha, İnceleme- Metin, 2 Cilt, TDK Yay., Ankara.
• UYGUR, Sinan (2003), Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’u, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum.
• ÜNLÜ, Osman (2005), “Abdurrahman Gubârî Efendi ve Kıssa-i Yûsuf’u”, Erci- yes, S. 333, s.16-20.
• ÜNVER, İsmail (1986), “Mesnevi”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415-416-417, s. 430-463.
• ÜNVER, İsmail (2001), “Sulı, Suli, Sula, Sule, Süle ve Süli Fakih Rivayetleri Üzerine”, Türkoloji Dergisi, C. 14, S. 1, Ankara, s. 15-20.
• ÜST, Sibel (2007), “Nahîfî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi”, Turkish Studies, Volume 2/4, s. 823-957.
• YAPICI, Ali İhsan (2006), Ahmedî’nin Yusuf u Züleyha’sı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi SBE, Aydın.
• YELTEN, Muhammet (1998), Şirvanlı Mahmud Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), TDK Yayınları, Ankara.
• Yeni Tarama Sözlüğü (2009), Düzenleyen: Cem Dilçin, TDK Yay., Ankara.
• YILDIZ, Osman (2008), Yusuf u Züleyha, Akçağ Yay., Ankara.
• YILMAZ, Emine-Nurettin DEMİR (2009), “æāèlebì’nin Kitābu èarāéisi’l- mecālis fì şıãasi’l-enbiyā’sının Anadolu Sahasında Yapılmış Çevirileri”, Journal of Turkish Studies, Volume 33/II, Festschrift in Honor of Cem Dilçin, Guest ed. Zehra Toska, Harvard University, s. 357-370.
• YILMAZ, Emine-Nurettin DEMİR (2005), “Bir Sa’lebi Çevirisi: Kısas-ı Enbi- ya”, International Journal of Central Asian Studies, Volume 10/1, Musta- fa Canpolat Armağanı, s. 1-8. www.kultur.gov.tr www.yazmalar.gov.tr
• www.turkishstudies.net www.yok.gov.tr