Yapısal ve İşlevsel Özellikleriyle “Gelin Göçürme” (Muğla İli Örneği) “Gelin Göçürme”

Yıl 2013, Sayı: 34, 35 - 56, 01.08.2013

Aslı BÜYÜKOKUTAN Töret

Öz

Marriage is regarded as a transition period from being unofficial to official of the couples in to a social institution, establishing a new family and this change plays an important role in the lives of the human beings. It has some functions like determination of the ancesteral roots, providing socialization, division of work in between the genders, children's education and their socialization, economic production and consumption. Additionally, it is a fact that the partners also extend their society with marriage. Ceremonies bring many belief and application together while they realize the marriage which have such very important functions. In this article, “gelin göçürme”, the ceremony at the end of the wedding, which also known as “gelin alma”, “kız çıkarma”, “gelinci gitme”, have been discussed with the structural and functional properties. First, the beliefs and practices about the preparation of the son-in-law’s house on the wedding day’s morning, arrival to the daughter-in-law’s house, difficulties developed by the daughter-in-law’s house for the sonin-law’s house, determination of the person will pick up the bride, the bride’s farewell from her father’s house and to accompany to the son-inlaw’s house have been mentioned. In this way, the structual features of “gelin göçürme” have been presented, after its functional characteristics have been revealed. While analysing this ceremony, the practices which gathered from the Muğla region and woman in the main centers have been mentioned.

Anahtar Kelimeler

Gelin göçürme, woman, structure, function, Muğla.

Yapısal ve İşlevsel Özellikleriyle “Gelin Göçürme” (Muğla İli Örneği) “Gelin Göçürme”

Öz

İnsanların hayatında ve kadının hayat serüvenindeki geçiş dönemlerinden ikincisi olan evlilik, çiftler için yeni bir hayatın başladığı, yeni bir ailenin kurulduğu, ilişkinin resmîleşerek gayrimeşruluktan ayrıldığı toplumsal bir kurumdur. Soy çizgisinin belirlenmesi, toplumsallaşmanın sağlanması, cinsiyetler arasındaki iş bölümü, çocukların eğitimi ve topluma kazandırılması, ekonomik üretim ve tüketim gibi işlevlere sahiptir. Bununla birlikte evlenme yoluyla çiftlerin çevrelerini genişlettikleri de bir gerçektir. Böylesine önemli işlevlere sahip olan evlilik kurumun oluşabilmesi için gerçekleştirilen törenler birçok inanış ve uygulamayı beraberinde getirmektedir. Bu makalede, düğünün son töreni olan, “gelin alma”, “kız çıkarma”, “gelinci gitme” adlarıyla da bilinen “gelin göçürme” töreni, yapısal ve işlevsel özellikleri açısından ele alınmıştır. Öncelikle gelin alma gününün sabahında oğlan evinin hazırlıkları, gelin almaya gitme, kız evinin gelin almaya gelenlere çıkardıkları zorluklar, gelinin baba evinden uğurlanması ve oğlan evine götürülmesi sırasındaki inanış ve uygulamalardan söz edilmiştir. Bu şekilde “gelin göçürme”nin yapısal özellikleri ortaya konulmuş, ardından işlevsel boyutu ele alınmıştır. Söz konusu tören incelenirken Muğla yöresinden derlenen ve ana ekseninde kadınların bulunduğu uygulamalara yer verilmiştir. * Bu yazı, 28-29-30 Mayıs 2010 tarihleri arasında, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Balıkesir Üniversitesi ve Motif Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim Vakfı işbirliğiyle, Balıkesir Üniversitesi’nde düzenlenen Halk Kültüründe Göç Uluslararası Sempozyumu’nda sunulan bildirinin makale haline getirilmiş şeklidir. ** Balıkesir Üni. Fen-Ed. Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Böl., [e-mail]

Anahtar Kelimeler

Gelin göçürme, kadın, yapı, işlev, Muğla. “Gelin Göçürme” With its Structural and Functional Peculiarities: The Example of Muğla

Kaynakça

• A. YAZILI KAYNAKLAR AKSU, Aysu (1997), “Diyarbakır Düğünleri”, Milli Folklor, S. 34 (Yaz), s. 72
• ALİMKULOV, B.-E. Abdiramanov (2004), Küyev Keltir, Kız Uzat, Toyıñdı Kıl, “Sanat”, Almatı.
• ALTUNEL, İbrahim (1995), “Gevrekli (Seydişehir-Konya) Kasabası Düğünlerinde Gelin ve Güvey Motifi Üzerine Bazı Tespitler”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Kongresi Bildirileri, 9-11 Ekim 1995, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 80-85.
• BASCOM, William R. (2005), “Folklorun Dört İşlevi”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar C. 2, (Çev. Ferya Çalış), hzl. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gülçayır, Geleneksel Yayıncılık, Ankara, s. 125-151. (Makalenin orijinali için bk. Bascom, William, Russel (1954), “Four Functions of Folklore”, Journal of American Folklore, 67, 333-349. Ayrıca bk. The Study of Folklore. (1965). Alan Dundes (Editör), s. 279-298.
• ÇOLAK, Ali (2005), İslam’a Göre Anadolu’da Düğün Âdetleri, Kardelen Yayınları. İstanbul.
• DUYMAZ, Ali, vd. (2003), Balıkesir Üniversitesi Balıkesir Yöresi Kültürünü Uygulama ve Araştırma Merkezi Balıkesir ve Çevresi Halk Kültürü Derlemesi Araştırma Projesi, Balıkesir.
• EKER, Gülin Öğüt (2000), “Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğününün Ritüel Açıdan Değerlendirilmesi”, Milli Folklor, S. 46 (Yaz), s. 92-100.
• ELİADE, Mircea (1991), Kutsal ve Dindışı, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Gece Yayınları, Ankara.
• ER, Tülay (1997), “Ürgüp ve Çevresi Evlenme Âdetlerinde Meydana Gelen Sosyal ve Kültürel Değişmeler”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (Gelenek, Görenek, İnançlar Seksiyon Bildirileri), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 191-201.
• GÖKALP, Ziya (2007), “Dördüncü Kitap: Türk Ailesi”, Ziya Gökalp Bütün Eserleri- Bir Kitaplar I, (Haz. Şevket Beysanoğlu, Yusuf Çotuksöken, M. Fahrettin Kırzıoğlu, Mustafa Koç, M. Sabri Koz), Yapı Kedi Yayınları, İstanbul, s. 485-514.
• GÖNÜLLÜ, A. Rıza (1986), “‘Saçı’ Âdetine Dair Notlar”, Türk Folkloru, S. 89, s. 9GÜVENÇ, Bozkurt Güvenç (1999), İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, Ankara.
• İNAN, Abdülkadir (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• KALİYEV, S.-M. Orazayev-M. Smayılova (1994), Kazak Halkınıñ SaltDestürleri, “Ravan”, Almatı.
• KOLCU, Ali İhsan (1992), “Niğde Kayırlı Kasabası Evlenme Âdetleri”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 129-141.
• KORKMAZ, Kürşat M. (1999), “Elli Yıl Önceki Gaziantep’te Gelin ve Damat”, Milli Folklor, S. 42 (Yaz), s. 92-95.
• KOŞAY, Hâmit Zübeyr (1944), Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme, T.C. Maarif Vekilliği Eski Eserler ve Müzeler Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• KÖKSAL, Hasan (1995), “Türk Düğünlerinde ‘Saçı’ Geleneği, Buna Bağlı Ritler-Pratikler”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Kongresi Bildirileri, 9-11 Ekim 1995, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 176-185.
• MALINOWSKI, Bronislaw (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi, (Çev. Saadet Özkal), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• OĞUZ, M. Öcal (2002), Küreselleşme ve Uygulamalı Halkbilimi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin (1997), Türk Kültürünün Gelişme Çağları II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1995), Türk Halkbilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ÖZABACI, Nilüfer (2004), “Evlilik Öncesi İlişkiler”, Evlilik Okulu, (Ed. Haluk Yavuzer), Remzi Kitabevi, İstanbul.
• SANTUR, Meltem (1995), “İç Anadolu Bölgesinde Gelinin Kız Evinden, Oğlan Evine Getirilmesi Sırasında Uygulanan Gelenekler”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 194-207.
• SAYIN, Önal (1990), Aile Sosyolojisi - Ailenin Toplumdaki Yeri, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, Bornova-İzmir.
• SELÇUK, Ali (2004), Tahtacılar (Mersin Tahtacıları Üzerine Bir Araştırma), Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• SÖLEYMENOV, Ahmet-vd. (1995), Başkort Halık İcadı-Yola Folklorı, C. 1, “Kitap”, Öfö.
• TEZCAN, Mahmut (2008), Kültürel Antropoloji Giriş, Maya Akademi Yayın Dağıtım Eğitim Danışmanlık, Ankara.
• ÜÇER, Müjgân (1980), “Sivas’ta Evlenme Gelenekleri 9: “Gelinin Hazırlanması-Baba Evinde Yapılan Öğütler-Gelin Gitme-Gelin Alma”, Türk Folkloru, S. 9, s. 16-18.
• YILMAZ, Mehmet Ali (2005), Aladağ Halk Kültürü Araştırması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Adana. B. SÖZLÜ KAYNAKLAR 1) Avcı, Kadriye, 1949, Zeytinalanı / Köyceğiz / Muğla, Ev hanımı. 2) Bozan, Nazife, 1959, Güllük / Milas / Muğla, Emekli hemşire. 3) Çelik, Teslime, 1953, Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 4) Dibek, Saliha, 1943, Çöğmen / Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 5) Dikmentepe (a), Kamile, 1938, Karacaören / Fethiye / Muğla, Ev hanımı. 6) Dikmentepe (b), Sadike, 1955, Elcik / Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 7) Dikmentepe (c), Rafiye, 1955, Gökçeovacık / Fethiye / Muğla, Ev hanımı. 8) Gökçen, Ayşe, 1965, Menteşe / Kavaklıdere / Muğla, Ev hanımı. 9) Hancı, Kadriye, 1946, Karaçulha / Fethiye / Muğla, Ev hanımı. 10) İşli (a), Fatmana, 1955, Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 11) İşli (b), Rukiye, 1939, Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 12) Karabıyık, Zahide, 1954, Çayboyu / Kavaklıdere / Muğla, Ev hanımı. 13) Özcan (a), Raziye, 1954, Okçular / Ortaca / Muğla, Ev hanımı. 14) Özcan (b), Aydöner, 1964, Portakallık / Ula / Muğla, Ev hanımı. 15) Şahin (a), Nurten, 1940, Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 16) Şahin (b), Gülsüm, 1940, Mesudiye / Datça / Muğla, Ev hanımı. 17) Şeker, Feride, 1941, Kıyra / Ula / Muğla, Ev hanımı. 18) Türker (a), Durdu, 1929, İbecik / Gölhisar / Burdur, Ev hanımı. 19) Türker (b), Letevet, 1939, İbecik / Gölhisar / Burdur, Ev hanımı. 20) Yıldırım, Arife, 1950, Sultaniye / Köyceğiz / Muğla, Ev hanımı. 21) Yılmaz (a), Teslime, 1950, Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 22) Yılmaz (b), Adile, 1977, Dalaman / Muğla, Kuaför.