Cenab Şahabeddin ve Tevfik Fikret’in Tevhîdleri

Yıl 2013, Sayı: 34, 57 - 84, 01.08.2013

Selahattin Çitçi

Öz

Tawhid (oneness of God) is a type of verse that often discussed along with the adoption of Islam firstly in Arabic and Persian Literature and later Turkish literature. The tradition of tawhid  İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü, [e-mail] until the first quarter of 20th century. Following to the Tanzimat, new poets who have been effected European poetry particularly French poetry have taken an interest in this kind of poems. In spite of western sides of Cenab Sahabeddin and Tevfik Fikret who have a great contribution to the formation of Servet Funun Literature and Modern Turkish Poetry gave successful pieces in kind of tawhid as well. Fikret’s tawhids have been penned during his pupilage in Mekteb-i Sultanî and then seeing that have not taken up his poetry books have stayed in the periodical of that era. Cenab’s tawhids have been written after Servet-i Funûn. These tawhids also shows the intellectual evolution of these poets as well. While Fikret have been changed from faith to faithless, Cenab feel the need of sanctuary to morale and mysticism with the seeking of consolation in consequence of disappointments. Their experiences, their surroundings and time has been influencial in this changing. Although tawhids of both Cenab and Fikret seem an example of classical and traditional literature. They have an important richness in Turkish poem as they have a new opinion, different artistic properties and the reflection of personal style.

Anahtar Kelimeler

Tevfik Fikret, Cenab Şahabeddin, Tawhid, poem, poet

CENAB ŞAHABEDDİN VE TEVFİK FİKRET’İN TEVHÎDLERİ

Öz

Tevhid, İslâmiyet’in kabulüyle birlikte önce Arap ve Fars edebiyatında daha sonra da Türk edebiyatında sıklıkla işlenen bir nazım şeklidir. Tevhid geleneği, 20. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar devam etmiş, Tanzimat’tan sonra Avrupa bilhassa Fransız şiirinin tesirinde kalan yeni edebiyatçılar da bu tarz şiirlere ilgi göstermişlerdir. Servet-i Fünûn edebiyatının ve modern Türk şiirinin teşekkülünde büyük katkıları olan Cenab Şahabeddin ve Tevfik Fikret bütün Batılı cephelerine rağmen “Tevhîd” türünde başarılı örnekler vermişlerdir. Tevfik Fikret’in tevhidleri Mekteb-i Sultanî’deki öğrencilik yıllarında kaleme alınmış ve daha sonra yayımlanan kitaplarına alınmadığı için devrin mecmualarında kalmıştır. Cenab Şahabeddin’in tevhidleri ise Servet-i Fünûn sonrası yazılmıştır. Bu tevhidler aynı zamanda şairlerin geçirdiği fikri değişimi de göstermektedir. Fikret, inançtan inançsızlığa doğru bir değişim yaşarken Cenab da yaşadığı bazı hayal kırıklıklarının neticesinde bir teselli arayışıyla maneviyata ve mistisizme sığınma ihtiyacı hisseder. Cenab ve Fikret’in geçirdiği bu değişimde yaşadıkları tecrübelerin, muhitin ve zamanın tesiri vardır. Cenab ve Fikret’in tevhidleri, her ne kadar geleneğin ve klasik edebiyatın birer örneği gibi görünse de yeni fikirler ihtiva etmesi, farklı sanatsal özellikler taşıması ve şairlerin şahsî üsluplarını yansıtması yönüyle Türk şiirinde önemli bir zenginliktir.

Anahtar Kelimeler

Tevfik Fikret, Cenab Şahabeddin, Tevhid, şiir, şâir

Kaynakça

• (9 Mayıs 1307), “Tebliğ”, Mirsâd, S. 9, s. 65.
• (10 Mart 1310), “Tevhîd”, Malûmât, S. 5, 33 s.
• AKAY, Hasan (1998), Cenab Şahabeddin’in Şiirleri Üzerinde Stilistik Bir Araştırma, Kitabevi, İstanbul.
• AKYÜZ, Kenan (1947), Tevfik Fikret, Sakarya Basımevi, Ankara.
• Ali Ekrem (1 Eylül 1333), “Bir Hatıra”, Muallim, Yıl:2, C. 2, S. 14, s. 449-460.
• Ali Nihâd (22 Şubat 335), “Şark Edebiyatı Nümûneleri”, Müşâhede, C. 1, S. 5, s. 235-2 ANDI, M. Fatih (1997), Servet-i Fünûn’a Kadar Yeni Türk Şiirinde Şekil Değişmeleri, Kitabevi, İstanbul.
• BİLGEGİL, M. Kaya (1970), Tevfik Fikret’in İlk Şiirleri, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum.
• BİRİNCİ, Necat (2000), Edebiyat Üzerine İncelemeler, Kitabevi, İstanbul.
• BÖLÜKBAŞI, Rıza Tevfik (2005), Tevfik Fikret, (Haz. Abdullah Uçman), Kitabevi, İstanbul.
• BRISSON Luc, & MEYERSTEIN, F. Walter (1995), Inventing The Universe, State University of New York Press, New York.
• BROWN, Edward G. (2002), A Literary History of Persia, Goodword Books, New Delhi.
• Cenab Şahabeddin (15 Mart 1927), “İsmail Habib Bey’e”, Güneş, S. 6, s. 2-6.
• Cenab Şahabeddin (1984), Cenab Şahabeddin’in Bütün Şiirleri, (Haz. Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil, Necat Birinci, Abdullah Uçman), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul.
• Cenab Şahabeddin (5 Teşrinisani 1332), “Tevhîd”, Edebiyat-ı Umumiyye Mecmuası, C. 1, S. 3.
• CHOWN, Marcus (2013), Büyük Patlamanın Işığı, (Çev. Başak Çiğdem Çevrim), Alfa Yay., İstanbul.
• ENGİNÜN, İnci (1989), Cenap Şahabettin, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• ENGİNÜN, İnci (2012), Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyete (18391923), Dergâh Yay, İstanbul.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1935), Cenab Şehabeddin Hayatı ve Seçme Şiirleri, Yeni Şark Kütüphanesi, İstanbul.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet (1965a), Fikret Malûmât’ta, Tan Gazetesi ve Matbaası, İstanbul.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet (1965b), Tevfik Fikret Mirsad’da, Tan Gazetesi ve Matbaası, İstanbul.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet (2011), Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Hatef-e Esfehânî (1962), Aşkname (Ünlü Terci-i Bend), (Çev.Rüştü Şardağ), Ege Üniversitesi Matbaası, İzmir.
• Hersekli Arif Hikmet Bey (1334), Divân, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal (1988), Son Asır Türk Şairleri, Dergah Yay., İstanbul.
• İSEN, Mustafa & MACİT, Muhsin (1992), Türk Edebiyatında Tevhidler, TDV Yay., Ankara.
• KAPLAN, Mehmet (2011), Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yay., İstanbul.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (1969), Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• KEKLİK, Nihat (1996), Türk-İslâm Felsefesi Açısından Felsefenin İlkeleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., Ankara.
• KÖKSAL, M. Asım (1993), Peygamberler Tarihi, TDV Yay., Ankara.
• Mehmet Tevfik (13 Haziran 1307), “Tevhid”, Mirsâd, S. 14, 105-106 s.
• Mithat Cemal (1990), Mehmet Âkif, Türkiye İş Bankası Yay., Ankara.
• OKAY, Orhan (1992), Servet-i Fünûn Şiiri, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay., Erzurum.
• OKAY, Orhan (2011), Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• ORTAÇ, Yusuf Ziya (1963), Portreler, Akbaba Yay., İstanbul.
• PALA, İskender (2008), Divan Edebiyatı, Kapı Yay., İstanbul.
• Rıza Tevfik (1949), Serâb-ı Ömrüm, Kenan Matbaası, İstanbul.
• Rıza Tevfik (1993), Biraz Da Ben Konuşayım, (Haz. Abdullah Uçman), İletişim Yay., İstanbul.
• Ruşen Eşref (1919), Tevfik Fikret Hayatına Dair Hatıralar, Kütüphane-i Sûdî, Hilal Matbaası, İstanbul.
• Sinan Paşa (1971), Tazarruname, (Haz. A. Mertol Tulum), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Şemseddin Sami (1322/1904, 1299/1882), Kâmûs-ı Fransevî Fransızcadan Türkçeye Lügat Kitabı Dictionnaire Turc-Français, Mihran Matbaası, İstanbul.
• TANSEL, Fevziye Abdullah (1962), Dinî Şiirler Tanzimat Devri Edebiyatı, TTK Basımevi, Ankara.
• TARLAN, Ali Nihad (1936), Divan Edebiyatında Tevhidler, Burhaneddin Matbaası, İstanbul.
• TARLAN, Ali Nihat (1944), İran Edebiyatı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• TASLAMAN, Caner (2003), Big Bang ve Tanrı, İstanbul Yay., İstanbul.
• Tevfik Fikret (1945), Halûk’un Defteri, Ahmet Sait Matbası, İstanbul.
• Tevfik Fikret (31 Mart 1326), Azizim Câhid, Tânin, S. 579, 2 s.
• UŞAKLIGİL, Halid Ziya (1987), Kırk Yıl, İnkilâp Kitabevi, İstanbul.
• YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi (1996), Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meali, Huzur Yay., İstanbul.
• YILDIRIM, Suat (2002), Kur’ân-ı Hakîm ve Açıklamalı Meali, Işık Yay., İstanbul.
• Ziya Paşa (1291/1875), Harabat, Matbaa-i Âmire, İstanbul.