Yıl 2014,
Sayı: 36, 369 - 388, 01.06.2015
Öz
In this article, delbekçi women in the regionwhich extended along the Mediterranean sea in southwest of Turkey, between the Gulf of Antalya and the Gulf of Fethiye and named as Teke Region have been discussed based on Turkish culture’s development, conversion, transformation and creating new compositions function. In the study, delbek culture which is formed especially in the districts of Muğla and Fethiye, Teke Region and performers of this culture have been analyzed with respect to origin, performing environment, performance, status, tradition, conversion and transformation. Almost sixty years ago the analogy between Kam mothers and delbekçi women had been touched upon from time to time in terms of their own diagnostic and treatment methods, presage about the future and exorcizing functions. Parallel to the changes and the developments in social, cultural and economic life it has been determined the fact that these women who were perceived in the past with a dilemma consisting of respect and awe just like Kam mothers, nowadays loosing their reputation mentioned above, give way to delbekçi women outstanding with their musicianship feature
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- A) YAZILI KAYNAKLAR
- AÇA, Mehmet, Aça, Mustafa (2009), “Hacivat ile Karagöz’ü Belli Bir Döneme Tarihsel Kişilikler Olarak Konumlandırma Çabalarına Sinemadan Bir Ör- nek: ‘Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?’ Filmi”, Türklük Bilimi Araş- tırmaları, Güz, S. 26, s. 9-20.
- AGİŞEV, İ. M., Biişev, E. Ğ., Zeynullina, G. D., vd. (1993), Başkort Tiliniñ Hüzligi, C. I, Moskova.
- AKABİROV, S. F., Alikulov, T. A., İbrohimov, S. İ., vd. (1981), Özbek Tilining İzahli Lügati, C. I, Moskova.
- ALEKSEYEV, N. A. (2013), Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi (Çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları, Konya.
- ALTAYLI, Seyfettin (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, C. I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
- ANOHİN, A. V. (2006), Altay Şamanlığına Ait Materyaller (Çev. Zekeriya Karadavut – Jannet Meyermanova), Kömen Yayınları, Konya.
- ARAZ, Rıfat (1991), Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, An- kara.
- BAPAEVA, Janyl Myrza (2013), Tuva Şamanizmi, Kömen Yayınları, Konya.
- BAYAT, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Neşriyat, İstan- bul.
- BAYAT, Fuzuli (2010), “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadın Şamanlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 3, S. 13, s. 44-51.
- BAYAT, Fuzuli (2012), Türk Kültüründe Kadın Şaman, Ötüken Neşriyat, İstan- bul.
- BİYZAKOV, S., B. Kayımova, vd. (1978), Kazak Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi, C. III, Almatı.
- Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. XIII, Milliyet Gazetecilik AŞ, İs- tanbul, 1986.
- ÇELİK, Altan (2010), “Fethiye’de Delbek Kültürü”, Arodergi, Antalya Rehber- ler Odası Dergisi, Ekim-Aralık, S. 2, s. 22.
- ÇEVİK, A. Emsal, Kaltakçı, M. Yaşar (2011), “Türk Musiki Geleneğinde Kadın ve Kadın Bestekârlar”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar, S. 29, s. 609-638.
- ÇORUHLU, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İs- tanbul.
- ÇÜRÜK, Gamzegül (2012), Fethiye Yöresi Kadın Müzisyenleri ve Delbek Gele- neği, Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, Ankara.
- DURDU, Aydın, Durdu, Bircan Kalaycı (2011), “Muğla Düğünlerinde Unutul- maya Yüz Tutmuş Bir Çalgı Kültürü: Delbekçilik”, VIII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (21-24 Kasım 2011), Kültür ve Turizm Ba- kanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Özdere / İzmir.
- DRURY, Nevill (2005), Şamanizm (Çev. Erkan Şimşek), Okyanus Yayıncılık, İstanbul.
- EKİCİ, Metin (2008), “Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlen- dirme”, Milli Folklor, Kış, S. 80, s. 33-38.
- ELİADE, Mircea (2006), Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri (Çev. İsmet Birkan), İmge Kitabevi, Ankara.
- ERGUN, Pervin (2004), Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
- ERSOY, Ruhi (2007), “Kadın Kamlar’dan Göçerevli Türkmenler’de ‘Ebelik’ Kurumu’na Dönüşüm”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, Bahar, S. 13, s. 60-71.
- GÖKALP, Ziya (2007), Türk Medeniyet Tarihi, Elips Kitap Yayınları, Ankara.
- GÜNAY, Ünver, Güngör, Harun (1998), Türk Din Tarihi, Laçin Yayınları, Kay- seri.
- GÜZEL, Abdurrahman (2004), Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara.
- HAVİLAND, A. William (2002), Kültürel Antropoloji (Çev. Hüsamettin İnaç - Seda Çiftçi), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
- İNAN, Abdülkadir (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- KAPLAN, Mehmet (2000), “Kültür, Millet ve Ordu”, Kültür ve Dil, Dergah Ya- yınları, İstanbul, s. 18-29.
- Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Anka- ra, 1991.
- KLEBE, Dorit (1995), “Güneybatı Türkiye’de Delbekçi Kadınların (Düğünler- deki Kadın Okuyucular) Def Çalma Teknikleri”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı Ve Folklor Kongresi Bildirileri (9-11 Ekim 1995, Konya), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 170-175.
- KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004), “Türklerde İlk Şiirler ve Şâirler”, Edebiyat Araş- tırmaları, C. I, Akçağ Yayınları, Ankara, s. 71-83.
- MAHMUTOVA, L., T., Mehemmediyev, M., G., vd. (1977), Tatar Tilinin An- latmalı Sözligi, C. I, Tatarstan Kitap Neşriyatı, Kazan.
- MUSTAFAYEV, E. M. - E., Şçerbinin, V. G. (1995), Büyük Rusça-Türkçe Söz- lük, Tıpkıbasım, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul.
- ÖGEL, Bahaeddin (2000), Türk Kültür Tarihine Giriş Türk Halk Musikisi Aletleri (Uygur Devleti’nden Osmanlılara), C. IX, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- ÖGEL, Bahaeddin (2001), Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
- ÖRNEK, Sedat, Veyis (1988), 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
- ÖZGÜN, E. Şirin (2007), “Anadolu ve Çevresinde Tefçi Kadınlar Geleneği”, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Haziran, S. 3, s. 54-76.
- PERRİN, Michel (2013), Şamanizm (Çev. Bülent Arıbaş), İletişim Yayınları, İs- tanbul.
- RADLOFF, Wilhelm (1994), “Sibirya’dan” (Çev. Ahmet Temir), C. III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
- ŞENER, Cemal (2003), Şamanizm Türkler’in İslamiyet’ten Önceki Dini, Etik Yayınları, İstanbul.
- Tarama Sözlüğü, C.II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
- TEKİN, T., Ölmez M., Ceylan, E., vd. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, Ankara.
- Türkçe Sözlük, Onuncu Baskıdan Yapılan Tıpkıbasım, Türk Dil Kurumu Yayın- ları, Ankara, 2009.
- Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C. II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009a.
- Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C. III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009b.
- Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C. IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009c.
- YILDIRIM, Dursun (2000), “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik <Osmanlı Hane- danlığı Dönemi’nden Cumhuriyete>”, Türkbilig, 2000/1, s. 32-45.
- B)SÖZLÜ KAYNAKLAR 1)
- Demir, Türkan, 1931, Günlükbaşı / Fethiye / Muğla, Delbekçi. 2)
- Avcı, Nurten, 1957, Günlükbaşı / Fethiye / Muğla, Delbekçi. 3)
- Eryılmaz (a), Gül Ayşe, 1944, Günlükbaşı / Fethiye / Muğla, Delbekçi. 4)
- Eryılmaz (b), Sevgi, 1950, Günlükbaşı / Fethiye / Muğla, Delbekçi. 5)
- Büyükokutan, Durdu, 1956, Dalaman / Muğla, Emekli hemşire. 6)
- Yılmaz, Teslime, 1950, Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 7)
- Eraslan, Ahmet, 1960, Burdur, Emekli astsubay.
Yıl 2014,
Sayı: 36, 369 - 388, 01.06.2015
Öz
Bu yazıda, Türkiye’nin güneybatısında Antalya Körfezi ile Fethiye Körfezi arasında Akdeniz’e doğru uzanan ve Teke Yöresi olarak adlandırılan bölgedeki delbekçi kadınlar, Türk kültürünün gelişim, değişim, dönüşüm ve yeni terkipler oluşturabilme işlevinden hareketle tartışılmıştır. Çalışmada, başta Muğla’nın Fethiye ilçesi olmak üzere, Teke Yöresi’nde çalınan delbek adlı vurmalı çalgı etrafında oluşan delbek kültürü ve bu kültürün icracıları; köken, icra ortamı, icra, statü, gelenek, değişim, dönüşüm gibi hususlar açısından değerlendirilmiştir. Yaklaşık altmış yıl önce, kimi zaman kendilerine özgü teşhis ve tedavi yöntemleri, kimi zaman gelecek hakkında kehanetlerde bulunma, kimi zaman da kötü ruhları uzaklaştırma işlevleri açısından delbekçi kadınlar ile Kam analar arasındaki paralelliklere de değinilmiştir. Sosyal, kültürel ve ekonomik hayattaki gelişme ve değişime paralel olarak, bir zamanlar tıpkı Kam analar gibi saygı ve korku karışımı bir ikilemle algılanan bu kadınların, bugün söz konusu konumlarını yitirerek, daha çok müzisyenlik işleviyle öne çıkan delbekçi kadınlara dönüştüğü tespit edilmiştir.
Kaynakça
- A) YAZILI KAYNAKLAR
- AÇA, Mehmet, Aça, Mustafa (2009), “Hacivat ile Karagöz’ü Belli Bir Döneme Tarihsel Kişilikler Olarak Konumlandırma Çabalarına Sinemadan Bir Ör- nek: ‘Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?’ Filmi”, Türklük Bilimi Araş- tırmaları, Güz, S. 26, s. 9-20.
- AGİŞEV, İ. M., Biişev, E. Ğ., Zeynullina, G. D., vd. (1993), Başkort Tiliniñ Hüzligi, C. I, Moskova.
- AKABİROV, S. F., Alikulov, T. A., İbrohimov, S. İ., vd. (1981), Özbek Tilining İzahli Lügati, C. I, Moskova.
- ALEKSEYEV, N. A. (2013), Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi (Çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları, Konya.
- ALTAYLI, Seyfettin (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, C. I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
- ANOHİN, A. V. (2006), Altay Şamanlığına Ait Materyaller (Çev. Zekeriya Karadavut – Jannet Meyermanova), Kömen Yayınları, Konya.
- ARAZ, Rıfat (1991), Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, An- kara.
- BAPAEVA, Janyl Myrza (2013), Tuva Şamanizmi, Kömen Yayınları, Konya.
- BAYAT, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Neşriyat, İstan- bul.
- BAYAT, Fuzuli (2010), “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadın Şamanlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 3, S. 13, s. 44-51.
- BAYAT, Fuzuli (2012), Türk Kültüründe Kadın Şaman, Ötüken Neşriyat, İstan- bul.
- BİYZAKOV, S., B. Kayımova, vd. (1978), Kazak Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi, C. III, Almatı.
- Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, C. XIII, Milliyet Gazetecilik AŞ, İs- tanbul, 1986.
- ÇELİK, Altan (2010), “Fethiye’de Delbek Kültürü”, Arodergi, Antalya Rehber- ler Odası Dergisi, Ekim-Aralık, S. 2, s. 22.
- ÇEVİK, A. Emsal, Kaltakçı, M. Yaşar (2011), “Türk Musiki Geleneğinde Kadın ve Kadın Bestekârlar”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar, S. 29, s. 609-638.
- ÇORUHLU, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İs- tanbul.
- ÇÜRÜK, Gamzegül (2012), Fethiye Yöresi Kadın Müzisyenleri ve Delbek Gele- neği, Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, Ankara.
- DURDU, Aydın, Durdu, Bircan Kalaycı (2011), “Muğla Düğünlerinde Unutul- maya Yüz Tutmuş Bir Çalgı Kültürü: Delbekçilik”, VIII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (21-24 Kasım 2011), Kültür ve Turizm Ba- kanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Özdere / İzmir.
- DRURY, Nevill (2005), Şamanizm (Çev. Erkan Şimşek), Okyanus Yayıncılık, İstanbul.
- EKİCİ, Metin (2008), “Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlen- dirme”, Milli Folklor, Kış, S. 80, s. 33-38.
- ELİADE, Mircea (2006), Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri (Çev. İsmet Birkan), İmge Kitabevi, Ankara.
- ERGUN, Pervin (2004), Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
- ERSOY, Ruhi (2007), “Kadın Kamlar’dan Göçerevli Türkmenler’de ‘Ebelik’ Kurumu’na Dönüşüm”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, Bahar, S. 13, s. 60-71.
- GÖKALP, Ziya (2007), Türk Medeniyet Tarihi, Elips Kitap Yayınları, Ankara.
- GÜNAY, Ünver, Güngör, Harun (1998), Türk Din Tarihi, Laçin Yayınları, Kay- seri.
- GÜZEL, Abdurrahman (2004), Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara.
- HAVİLAND, A. William (2002), Kültürel Antropoloji (Çev. Hüsamettin İnaç - Seda Çiftçi), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
- İNAN, Abdülkadir (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- KAPLAN, Mehmet (2000), “Kültür, Millet ve Ordu”, Kültür ve Dil, Dergah Ya- yınları, İstanbul, s. 18-29.
- Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Anka- ra, 1991.
- KLEBE, Dorit (1995), “Güneybatı Türkiye’de Delbekçi Kadınların (Düğünler- deki Kadın Okuyucular) Def Çalma Teknikleri”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı Ve Folklor Kongresi Bildirileri (9-11 Ekim 1995, Konya), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 170-175.
- KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004), “Türklerde İlk Şiirler ve Şâirler”, Edebiyat Araş- tırmaları, C. I, Akçağ Yayınları, Ankara, s. 71-83.
- MAHMUTOVA, L., T., Mehemmediyev, M., G., vd. (1977), Tatar Tilinin An- latmalı Sözligi, C. I, Tatarstan Kitap Neşriyatı, Kazan.
- MUSTAFAYEV, E. M. - E., Şçerbinin, V. G. (1995), Büyük Rusça-Türkçe Söz- lük, Tıpkıbasım, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul.
- ÖGEL, Bahaeddin (2000), Türk Kültür Tarihine Giriş Türk Halk Musikisi Aletleri (Uygur Devleti’nden Osmanlılara), C. IX, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- ÖGEL, Bahaeddin (2001), Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
- ÖRNEK, Sedat, Veyis (1988), 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
- ÖZGÜN, E. Şirin (2007), “Anadolu ve Çevresinde Tefçi Kadınlar Geleneği”, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Haziran, S. 3, s. 54-76.
- PERRİN, Michel (2013), Şamanizm (Çev. Bülent Arıbaş), İletişim Yayınları, İs- tanbul.
- RADLOFF, Wilhelm (1994), “Sibirya’dan” (Çev. Ahmet Temir), C. III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
- ŞENER, Cemal (2003), Şamanizm Türkler’in İslamiyet’ten Önceki Dini, Etik Yayınları, İstanbul.
- Tarama Sözlüğü, C.II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
- TEKİN, T., Ölmez M., Ceylan, E., vd. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, Ankara.
- Türkçe Sözlük, Onuncu Baskıdan Yapılan Tıpkıbasım, Türk Dil Kurumu Yayın- ları, Ankara, 2009.
- Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C. II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009a.
- Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C. III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009b.
- Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C. IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009c.
- YILDIRIM, Dursun (2000), “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik <Osmanlı Hane- danlığı Dönemi’nden Cumhuriyete>”, Türkbilig, 2000/1, s. 32-45.
- B)SÖZLÜ KAYNAKLAR 1)
- Demir, Türkan, 1931, Günlükbaşı / Fethiye / Muğla, Delbekçi. 2)
- Avcı, Nurten, 1957, Günlükbaşı / Fethiye / Muğla, Delbekçi. 3)
- Eryılmaz (a), Gül Ayşe, 1944, Günlükbaşı / Fethiye / Muğla, Delbekçi. 4)
- Eryılmaz (b), Sevgi, 1950, Günlükbaşı / Fethiye / Muğla, Delbekçi. 5)
- Büyükokutan, Durdu, 1956, Dalaman / Muğla, Emekli hemşire. 6)
- Yılmaz, Teslime, 1950, Dalaman / Muğla, Ev hanımı. 7)
- Eraslan, Ahmet, 1960, Burdur, Emekli astsubay.
Toplam 57 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Haziran 2015 |
| Gönderilme Tarihi | 1 Haziran 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Sayı: 36 |