TÜRKÇEDEN SIRPÇAYA GEÇEN KELİME VE EKLERLE BU UNSURLARIN SIRPLARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDEKİ KATKISI

Yıl 2016, Sayı: 39, 239 - 259, 15.06.2016

Hakan Yalap

Öz

Türkçe ile Sırpça tarih boyunca birbiriyle
yakın ilişkide bulunmuş iki dildir. Türkler, Balkanlara yerleştikten sonra Türk kültür
ve medeniyetiyle birlikte Türkçenin kelime zenginliğini ve gramer yapısını da
bu coğrafyaya taşımıştır. 1878 Berlin Kongresi’ne kadar Osmanlı hâkimiyetinde
kalan Sırbistan coğrafyasında bir zamanlar yaklaşık dokuz bin Türkçe kökenli
sözcük bulunması, çağdaş Sırp dilinde hâlâ çok sayıda Türkçe alıntının olması,
geçmişteki kültür temaslarının yoğunluğunu gözler önüne sermektedir. Türklerle Sırpların iletişimi 378’den itibaren Balkan Yarımadasına ve Sırbistan’a inen ve
yerleşen Hun ve özellikle 558’den sonra Avar Türkleriyle başlamıştır. Osmanlı
Türkleri Balkanlara geldikleri zaman Türkçe konuşan yerlilere, Sırpçada ve
diğer Balkan dillerinde kullanılan Türkçe kelimelere rastladılar. Osmanlı Devleti sosyal yapı,
devlet düzeni, üretim, eğitim ve zengin sanat felsefesiyle bölgede ciddî bir
imâr ve kültür faaliyetlerine girişmiştir. Devlet adamlarının sanatkârlarla
olan yakın teması ve onları desteklemeleri Balkanların her bir şehrinin birer
kültür merkezi olmasını sağlamıştır. Burada özellikle Prizren, Priştine, Üsküp,
Saraybosna gibi şehirler pâyitahtın yansıması olmuştur. Böylelikle Balkan
coğrafyasında Türkçe sanat, itibar ve ihtiyaç dili hâline gelmiş; günlük yaşamın
vazgeçilmezi olarak bölgenin sanat ve bilim dili olmuştur. Yapılan araştırmalarla yabancı dillerde on iki binin
üzerinde Türkçe kelime bulunduğu, Türkçe'den en fazla kelimenin ise Sırpçaya
geçtiği belirlenmiştir. Fakat Türkçenin bu etkisi hem gramer, hem
kelime, hem de deyim ve atasözlerine varıncaya kadar Sırpça gibi hiç bir dil
üzerinde bu derece etkili olmamıştır. Sırbistan’da Türkçe bugün, bu yaygın
etkisine paralel yoğun ilgi görmektedir. Bu makalede Sırpçadaki Türkçe ekler,
kelimeler ve bu kelimelerin anadili Sırpça olanlara Türkçe öğretimindeki
faydaları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Sırpça, Türkçe Ek, Türkçe Öğretimi

The Interaction between the Affixes and the Words in Serbian – Turkish and the Benefits of this Interaction on Teaching Turkish to Serbians

Öz

Turkish
and Serbian languages are two languages which have been in close relationship
throughout the history. After the Turks settled in the Balkan’s, they
transported the Turkish culture and civilization, with Turkish’s rich
words and grammatical configuration. Until the Berlin congress in 1878 Serbia
was under the Ottoman’s sovereignty, and there were approximately nine hundred
Turkish words erstwhile. In addition to this,modern Serbian language has lots
of Turkish quotations and all of these show the intensity of cultural contact
between Turk’s and Serbian’s in the past. Communications of Turks and
Serbians have started with Hun’s staying in the Balkan Peninsula and Serbia
since 378 and especially after 558 with the Avar Turks. When the Ottoman Turks
came to the Balkans, they encountered the natives who speak Turkish words which
are used in the other Balkan languages. The Ottoman State attempted a
serious architectural and cultural activities in the region with its social
configuration, state order, production, education and rich artistic
philosophy. The close contact of politics and their support made each city
of Balkan’s a culture centre. The cities like Prishtine,
Skopje, Prizren and Sarajevo became a reflection of Ottoman.
Thus, Turkish became a language of art, reputation and requirements in the
Balkans, Turkish became the language of art and science as
an indispensable part of everyday life. According to research, it has been
determined that there are over twelve thousand Turkish words in the other
languages, and the most interaction about words were between Turkish and
Serbian language. But this effect of Turkish has not impressed any other
language neither grammar and words, nor phrases and proverbs except for
Serbian language. Turkish takes intense interests in Serbia now in
parallel to this common effect. In this article, Turkish affixes and words in
Serbian, and their benefits to teaching Turkish to the ones whose mother tongue
is Serbian 

Anahtar Kelimeler

Turkish, Serbian, Turkish Affix, Teaching Turkish

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan (2006), Osmanlı İdaresinde Sırbistan, Balkanlar El Kitabı, C.I: Tarih, Ankara.
• AKALIN, Şükrü Haluk (2009), Türk Dili: Dünya Dili, Türk Dili-Dil ve Edebiyat Dergisi, TDK Yay. S. 687 s. 195-204.
• ASLANTAŞ, Selim (2007), Osmanlı’da Sırp İsyanları, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• BAYHAN, Şakir (2010), Sırpça Sözlük/Sırpça-Türkçe Türkçe-Sırpça Sözlük, Bir- leşik Yayınevi, Ankara.
• BAYRAKTAR, Zülfikar (2012), “Boşnakça Hırvatça ve Sırpçadaki Türkçe Keli- melerin Balkan Ortak Halk Kültürü Unsurlarının Oluşumundaki Yeri Üzerine Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2012/1, s. 119-127.
• İİNİİĆ, Marija (2002), Terminologija konjarsta u srpskom jeziku s posebnim osvrtom na turcizme. (Belgrad Üniversitesi Filoloji Fakültesi Sırp Dili ve Ede- biyatı Bölümü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Belgrad.
• ___(2014/1), Yeni Türkçe-Sırpça Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ___(2014/2), Turcizmi u savremenom srpskom jeziku (semantičko- derivaciona analiza). (Belgrad Üniversitesi Filoloji Fakültesi Sırp Dili ve Edebiyatı Bö- lümü Yayımlanmamış Doktora Tezi). Belgrad.
• ___(2013), “Semantičko-derivaciona analiza turcizama u savremenom srpskom književnom jeziku”, Mitološki zbornik 29 (Zbornik sa naučnog skupa Profesor doktor Gordana Jovanović, Despotovac, 15. jun. 2013. godine), Rača: Centar za mitološke studije, 233–244.
• İİNİİĆ, Slavoljub vd. (1997), Türkçe-Sırpça Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ___(2012), Udžbenik turskog jezika, Beograd: Zavoz za udžbenike.
• ĆAUŠEVIĆ, Ekrem (1996), Gramatika suvremenoga Turskog jezika, Hrvatska Sveućılıšna Naklada, Zagreb.
• ECKMANN, Janos (2014), “Edirne Ağzı”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Ta- rih İncelemeleri, (18), s. 135-150.
• EKER, Süer (2003), Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayınları, Ankara.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (2004), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• EREN, Hasan (1980), “Sırplar”, Türk Ansiklopedisi, C. 28, Millî Eğitim Basımevi, Ankara, s. 533-534.
• ERGİN, Muharrem (1997), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/ Yayım/ Tanıtım, İs- tanbul.
• FİLAN, Kerima (2006), “Boşnakçada Türkçe Kelimeler-Fiiller Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 29-40.
• GRUJİĆ, Branislav vd. (1999), New Standard Dictionary, English-Serbian Ser- bian-English, Edit Firm Obod-Cetinje, Beograd.
• GÜNŞEN, Ahmet (2012), “Balkan Türk Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir De- ğerlendirme”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4 Fall, s. 111-129.
• ___(2008), “Doğu Trakya Ağızlarının Şekil Bilgisini Belirleyen Temel Özellik- ler”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 3/3 Spring, s. 402-470.
• İSEN, Mustafa (1997). Ötelerden Bir Ses, Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• İYİYOL, Fatih-KESMECİ, Ahmet M. (2011), “Balkan Dillerindeki Türkçe Keli- melerin Tanımlanması Problemi Üzerine Tespitler”, Turkey: Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Tur- kish or Turkic, Volume 6/4 Fall, s. 621-632.
• KALENDER, Ahmed (1912), Mali tursko-bosanski rječnik, Monastir.
• KARAAĞAÇ, Günay (2008), Türkçe Verintiler Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Ya- yınları, Ankara.
• KIRBAÇ, Selçuk (2013), “Türk Dilinin Boşnakça ile İlişkileri ve Abdulah Ška- lić”, The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 6 Issue 4, s. 895-911.
• MARİNKOVİĆ, Mirjana (2012), “Sırp Kültüründe Osmanlı Damgası”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2012/2, s. 44-56.
• MAJER, Hans George (1997), “The Functioning of a Multi-ethnic and Multi-reli- gious State: The Ottoman Empire”, Ислам, Балкан и велике силе (XIV-XX век), Историјски институт, Београд, 61-70.
• ORTAYLI, İlber (2011), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İs- tanbul.
• ÖZKAN, Ayşe (2009), Sırbistan’ın Bağımsızlığını Kazanması (1830-1878), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), An- kara. РАДИЋ, Првослав (2001), “Турски суфикси у српском језику (са освртом на стање у македонском и бугарском)”, Библиотека Јужнословенског филолога, н.с. 17, Београд: Институт за српски језик САНУ.
• PARS, Melahat (2004), Makedon ve Sırp Romanlarında Türkler ve Türk İzleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. ПЕЦО, Асим (1987), Турцизми у Вуковим рјечницима, Вук Караџић, Београд.
• PETROVİĆ, Snežana (1993), Istorijat i stanje proučavanja turcizama u srpskohr- vatskom jeziku, (Belgrad Üniversitesi Filoloji Fakültesi Doğu Dilleri ve Ede- biyatları Bölümü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Belgrad.
• POPOVİĆ, Aleksa Sarajlija (1889), Rečnik srpsko-turski i tursko-srpski, Beograd.
• PULJEVSKİ, Djordje (1873), Recnik od četiri jezika, Beograd.
• SİMONOVİĆ, L. (1899), Mali srpsko-turski rečnik, Beograd.
• STACHOWSKİ, Stanislaw (1961), Przyrostki obcego pochodzenia w jezyku ser- bochorwackim, Krakó w, Uniwersytet, 1-162.
• ___(1967), “Studia nad chronologia̜ turcyzmów w je̜zyku serbsko-chorwackim”, Kraków : Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1-81.
• ŠKALJİĆ, Abdulah (1966), Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost Izda- vačko Preduzeće, Sarajevo.
• TEKİN, Talat-ÖLMEZ, Mehmet (2003), Türk Dilleri Giriş, Yıldız, Dil ve Edebi- yat, İstanbul.
• TUNA, Enes i LİSİCA, Sanita (2005), Turski rečnik tursko-srpski i srpsko-turski, Jasen, Beograd.
• YALAP, Hakan (2015), “Yeni Türkçe-Sırpça Sözlük”, Turkey: Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Tur- kish or Turkic, Volume 10/8 Spring, s. 2407-2412.
• ZİROJEVİĆ, Olga (2007), Srbija pod turskom vlašću 1459-1804, Srpski genea
• loški centar, Beograd.