MEVLÂNÂ’NIN MESNEVÎSİNDEKİ “NAHİVCİ İLE GEMİCİ” HİKÂYESİNİN MANTIKU’T-TAYR’DA İŞLENİŞİ

Yıl 2016, Sayı: 40, 33 - 43, 01.12.2016

Prof. Dr. Bekir Çınar

https://doi.org/10.17133/tubar.270428

Öz

Bu çalışmada, Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr isimli eserinde Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden aldığı bazı hikâyeler incelenmiştir. Mevlânâ, gerek fikirleri, gerekse eserleri bakımından Türk şairleri üzerin-de derin tesirleri olan bir şahsiyettir. Mevlâna’nın Mesnevî’si Türk edebi-yatı, sanatı ve kültür hayatını, daha genel ifade ile Türk irfanını şekillen-diren bir eserdir. Bu özelliğiyle Mesnevî, bir şiirden ziyade bir tefsir gibi asırlarca sevilerek okunmuş, ondaki hikmet ve sırları daha iyi anlamak için çeşitli yüzyıllarda otuzdan fazla tercüme ve şerhi yapılmıştır. Eser verme açısından Gülşehrî, Sultan Veled gibi şairliğe Farsça bir eserle baş-lamıştır. Ayrıca Gülşehrî, 1317 yılında yazdığı Mantıku’t-Tayr isimli mesnevisinde de Mesnevî’den bazı hikâyeleri tercüme ederek, kısmen de olsa Mesnevî’yi ilk tercüme eden kişi olma sıfatını kazanmıştır. Bu çalış-mada Gülşehrî’nin Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden tercüme ettiği “Dil Bil-gini ile Gemicinin Hikâyesi” geniş olarak; diğer bazı hikâyeler ise kısmi olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, Mesnevî, Gülşehrî, Mantıku’t-tayr, Nahivci ile Gemici Hikâyesi

The Narration of the “Nahivci ile Gemici” (The Story of the Philogist and the Sailor) in Mevlana’s Mesnevi in Mantıku’t-Tayr (The Conference of the Birds)

Öz

In this study, some of the stories that Gülşehrî has taken from Mevlana's Mesnevi for his work called Mantıku’t-Tayr (The Conference of the Birds) have been reviewed. Mevlana has a profound in-fluence on Turkish poets in terms of his ideas and works. Mevlana's Mesnevi is a work that shapes Turkish literature, art and cultural life, and with a more general statement Turkish lore. This makes Mesnevi fondly read for centuries as a commentary rather than a poem, and more than thirty commentary were done in various centuries to understand its secrets and wisdom. Regarding art, Gülşehrî began poetry with a Persian work as Sultan Walad did. Translating some stories from Mesnevi in his mesnevi Mantıku’t-Tayr in 1317, Gülşehrî became the first person who translated Mesnevi, even though his translation is partial. In this study, “Dil Bilgini ile Gemicinin Hikâyesi” (The Story of Philologist and Sailor) is to be studied in detail and some other stories are to be partially studied.

Anahtar Kelimeler

Mevlana, Mesnevi, Gülşehrî, Mantıku’t-tayr, sailor stories and language scholar

Kaynakça

• Âbidin Paşa (1324), Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf, Kütüphâne-i İrfân Yay., İstanbul.
• Âbidin Paşa (2007), Mesnevî Şerhi, (sadeleştiren) Mehmet Sait Karaçoğlu, İz Yay., İstanbul.
• AVŞAR, Ziya (2007), “Rûhu’l-Mesnevî’de Mesnevînin İlk 18 Beytinin Şerh Yöntemi”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/3, Fall 2007. http://www.turkishstudies.net (E.T.25.06.2016).
• _____ , Mevlânâ Mesnevî I Manzum Çeviri, (Yayımlanmamış Çalışma).
• CAN Şefik (1997), Mevlânâ Hayatı Şahsiyeti Fikirleri, Ötüken Yay., İstanbul.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil (1998), “XIII-XV. Yüzyıl Mesnevîlerinde Mevlânâ Tesi-ri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., İstanbul.
• ÇINAR, Bekir (2009), “Ahmed Avni Konuk'un Mesnevî-i Şerif Şerhi'nin İlk 18 Beytindeki Şerh Usûlü”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (Prof. Dr. Cem Dilçin Adına), (ed. Prof. Dr. Atabey Kılıç - Ar. Gör. Sibel Üst), Volume 4/6, 39-61. http://www.turkishstudies.net. (ET: 25.11.2008).
• DEMİRCİ Mehmet, “Mesnevî Şerhleri ve Şârihleri”, http://akademik.semazen.net, (ET: 25.06.2016).
• DEMİREL Şener (2007), “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinin Türkçe Şerhleri Üzerine Bir Literatür Çalışması”, TALİD, (Türkiye Araştırmaları Literatür Dergi-si), Eski Türk Edebiyatı Özel Sayısı, C. 5, Sayı 10, GÜZ.
• ERAYDIN, Selçuk (1994), “Ahmet Avni Konuk Hayatı ve Eserleri”, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, İFAV Yay., C. I., İstanbul.
• GÖLPINARLI Abdülbâkî (1973), Mesnevî ve Şerhi, ME Basımevi, C .I- II, İs-tanbul.
• _____ (1983), Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İnkılâp ve Aka Yay., İstanbul.
• GÜLEÇ İsmail (2003), “Türk Edebiyatında Mevlânâ’nın Mesnevî’sinin Tercüme ve Şerhleri” Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları, hzl., Zehra Toska, 27/II.
• _____ (2006), Mesnevî Şerhi Rûhü’l Mesnevî İsmail Hakkı Bursevî, İnsan Yay., İstanbul.
• _____ (2006), “R. A. Nicholson’un Mesnevî Tercüme ve Şerhi Üzerine”, İlmî Araştırmalar, S. 20/1 İstanbul.
• _____ (2006), “Mevlânâ’nın Mesnevîsi’nin Tamamına Yapılan Türkçe Şerhler, İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri, S. 22, Güz, İstanbul.
• _____ (2007), “Üç Asırda Ne Değişti? 17. ve 20. Asırlarda Yapılan Mesnevî Şerhlerini Karşılaştırma Denemesi”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları II: Eski Türk Edebiyatına Modern Yaklaşımlar I, 24 Nisan 2006, Bildiriler,hzl. Hatice Aynur vd., İstanbul, ss. 80-97. http://turkoloji.cu.edu.tr, (ET:15.12. 2015).
• İZBUDAK, Veled Çelebi (1990), Mevlânâ Mesnevî, c. I-II, MEB Yay., İstanbul.
• KONUK A. Avni (2006), Mevlânâ Celâleddîn Rûmî Mesnevî-i Şerîf Şerhi I Ter-cüme ve Şerh, hzl. Selçuk Eraydın-Mustafa Tahralı, Kitabevi Yay., İstan-bul.
• MERHAN, Aziz (2007), “Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr Mesnevisinde Mevlâna Tesiri”, Türk Kültürü Edebiyatı ve Sanatında Mevlânâ ve Mevlevîlik Ulu-sal Sempozyumu Bildiriler Konya.
• OKUYUCU, Cihan (2006), Mesnevî’den Bilgi ve Hikmetlerle Mevlânâ Konuşu-yor, Bilge Yay., İstanbul.
• [OLGUN], Tâhirü’l-Mevlevî (1971), Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Mesnevî Ter-cüme ve Şerh, Ahmed Said Matbaası, İstanbul.
• TARLAN Ali Nihad (1971), Tâhirü’l-Mevlevî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Mes-nevî Tercüme ve Şerh (Önsöz), Ahmed Said Matbaası, İstanbul.
• TOPAL, Ahmet (2007), “Mesnevî’nin Türkçe Manzum Tercüme ve Şerhleri”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 32, Erzurum.
• TOPÇU Nureddin (1971), “Tasavvufun Merhaleleri ve Mevlânâ”, Tâhirü’l-Mevlevî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Mesnevî Tercüme ve Şerh (Önsöz), Ahmed Said Matbaası, İstanbul.
• YAVUZ, Kemal (2000), “Türk Edebiyatında Mesnevî’den İlk Tercüme Hikâye-ler ve Bazı Dikkatler” Bildiriler, Uluslararası Mevlana Bilgi Şöleni, 15-17 Aralık 2000, KB Yay., Ankara.
• _____ (2007), Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşennâme) I-II -Metin ve Günü-müz Türkçesine Aktarma-, Kırşehir Valiliği Yayınları, Ankara.
• _____ (2004), “Çeşitli Yönleri İle Mantıku’t-tayr ve Garibnâme Mesnevileri”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk dili ve Edebiyatı Dergisi, c. XXXI, İstanbul.