AHMEDÎ’NİN BİR MEDHİYESİNDE OSMANLI SOSYAL HAYATINA DAİR İZLER: GAZİ TİPİ-KUL TİPİ

Yıl 2016, Sayı: 40, 45 - 68, 01.12.2016

Dr. Ayşe Dalyan

https://doi.org/10.17133/tubar.270429

Öz

Her edebî eser dönemini temsil etmektedir. Bu temsiliyet, ken-dini dönemin zihniyeti, dünya görüşleri, insan görünüşleri, yaşayış biçim-leri şeklinde gösterir. Çalışmada dönemini temsil ettiğine inanılan bu kasi-denin seçilmesinin nedeni, kasidedeki tahkiyevî anlatım, mahallî kullanım-lar ve şiirin sosyal hayatı yansıtmasıdır. Meddahın ağzından bir destanın anlatılmasını hatırlatan metnin dili ve toplumun değerlerini temsil eden ifa-deler açısından bahse konu olan kaside büyük önem taşımaktadır. Şair ka-side geleneğinde yer alan nesib, girizgâh, medhiye, tegazzül, fahriye ve dua bölümleri ile metnin olay örgüsünü meydana getirir. Örneğin metnin nesib bölümünde kalem ve kılıcın münazarasıyla karşılaşılır. Kasidenin nesib bö-lümünde kalemin ve kılıcın üstünlük çabaları sonuçsuz kalınca, kalem ve kılıç, metnin girizgâhında bir hakeme danışma kararı alırlar. Medhiye bö-lümünde de hakem olarak hükümdar metne girer ve nihayetsiz kalan bu tartışmayı sonlandırır. Bu noktadan sonra metne huzur, eğlence ve bereket hâkim olur. Böyle bir ortamda gazel söylemek yakışacağından şair metnine bir de tegazzül bölümü ekler. Dolayısıyla geleneğin kaside bölümlenme şekli, kurgunun birer parçası hâline dönüşür. Şair bu kurguyla döneminin ideal insanı olan hükümdarı ve onun karşısında yer alan kulun konumunu tasvir eder. Böylece metinden hareketle metnin söylendiği dönemdeki Osmanlı toplumunun pek çok değerine dair işaretler tespit edilmiş olur. Çalışmada bu işaretlerden yola çıkılarak dönemin ideal insan tasavvuruna ve onların yaşayış biçimlerine, dünya görüşlerine ulaşılması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gazi Tipi, Kul Tipi, Yaşayış biçimleri, Dünya görüşü, Zihniyet

The Traces Of Ottoman Socıal Lıfe in one of Ahmedî’s Medhiye (Pra-ise): Veterans Type-Slave Type

Öz

The reason for choosing this quasida in this study is that the narrative storytelling reflects the local dispositions and the social life of the poetry. Recalling a type of text in which a storyteller is narrating an epic story, the quasida is of great importance in terms of expressions representing the language and the values of society. It is seen that the poet forms a fiction in accordance with the form of quasida splitting. The poet reveals the plot with the sections of nesib (preamble), girizgâh (proem), medhiye (praise to the ruler) tegazzül (lyric poem), fahriye (praise to the poet’s own personality) and dua (prayer) existing in his tradition. In the preamble part of the text the discussion of pen and sword will be encoun-tered. After getting no results from the efforts of pen and sword for being predominant, they decided to get advised by a referee in the girizgâh (proem) part of the text. In the medhiye part, the Sultan appears in the text as being the referee and ends this unsolved discussion. At this point of the text peace, fun and abundance dominates the text. The poet adds a lyric poem part into the text, as he thinks it might be suitable to sing a ghazal in such an ambience.In this way the tradition of the quasida splitting becomes a part of the fiction. Through this fiction, the poet describes the position of the ruler as being the ideal person of the period and the slave in front of him. With this signs, this study aims to acquire information on the people of that period, their life styles and world views.

Anahtar Kelimeler

Veterans type, Slave type, Life style, World view, Mentality

Kaynakça

• AKDOĞAN, Yaşar (1988). Ahmedî Divanından Seçmeler. T. C. Kültür Ve Tu-rizm Bakanlığı Yay., Ankara.
• _____ Ahmedî Dîvân, T. C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayım-lar Genel Müdürlüğü, Ankara.
• ALKAN, Duygu (2014). “Demir Tarihi I: Eski Çağlarda Demirin Mitolojisi Ve Gündelik Kullanımı”. Metalurji ve Tarih, İstanbul.
• BANARLI, Nihat Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. Meb., İstanbul.
• ÇAĞLAR, Birsel (2008). Türk Mitolojisinde Dört Unsur Ve Simgeleri Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• ÇÜÇEN, A. Kadir (2001). Bilgi Felsefesi. Asa Kitabevi, Bursa.
• DALYAN, Ayşe (2015). Kasidelerde Zihniyet Değişimi. Doktora Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
• _____ (2016). “Edebiyatta Zihniyet İncelemesi ve Ahmed Paşa’nın Kerem Redifli Kasidesinde Zihniyet Çözümlemesi”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences of theTurkish World, Ahmet Yesevi Üni-versitesi, S. 78, Yaz, Ankara.
• Ebû Ca’fer Muhammed Bin Cerîr’üt-Taberî. Tarih-I Taberi C. 1. Çev: Faruk Gür-tunca. İstanbul: Sağlam Yayınevi.
• ELIADE, Mircea (2011). Demirciler ve Simyacılar. Kabalcı Yay., İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet (2007). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar -Tip Tahlilleri-Dergah Yay., İstanbul.
• KARAKURT, Deniz (2012). Türk Mitolojisi Ansiklopedisi. www.bilinmeyenturk-tarihi.com (Erişim Tarihi: 14.12.2014)
• Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Anlamı (Meâl) (1988). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, Emel Matbaacılık, Ankara.
• SEVİNÇ, Bayram (2013). “Yiğit ve Silahlı Adam Diyalektiğinde Kılıç İmgesi”. Turkish Studies, Ankara, S: 8/6.
• ŞENGÜN, Necdet (2008). “Klâsik Türk Şiirinde Kalem Kasideleri (Kalemiye-ler)”. Turkish Studies, Ankara, S. 3/4.
• Türkçe Sözlük (2005). TDK Yayınları, Ankara.
• ÜLGENER, Sabri (2006). İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası. Derin Yay. , İstanbul.