ORHON YAZITLARINDA ARA EKLER

Yıl 2017, Sayı: 41, 25 - 47, 08.06.2017

Arş. Gör. Aysel Ahmedova

https://doi.org/10.17133/tubar.319966

Cited By: 2

Öz

Bu yazıda Türk
dillerinde yapım ve çekim ekleri arasındaki ilişki gözden geçirilecek ve bu
ekler arasında ara ekler olarak isimlendirilecek olan başka bir ek grubunun da
bulunduğu ileri sürülecektir. Burada ara ekler denildiğinde hem yapım hem de
çekim eklerinin özelliklerine ve işlevine sahip eklerden söz edilecektir. Bu
eklere isim soylu sözcüklerde +ki, +lığ, +sız ve +ça ekleri,
fillerdeyse çatı ekleri dâhildir. Bu ekler yeni bir sözcük yapan ekler olarak
görülmenin yanı sıra çekim ekleri olarak da nitelendiriliyor. Bu yazıda ara
eklerin Orhon yazıtlarındaki durumu incelenecek, bu durum çağdaş Türk
dilleriyle kıyaslanacak ve onların çağdaş Türk dillerindekinden farklı kullanım
özellikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk dilleri, Eski Türkçe, yapım ekleri, çekim ekleri, fiil çatısı

Marginal Suffixes in Orkhon Inscriptions

Öz

In this paper, the relationship between derivational
and inflectional suffixes will be investigated and it will be suggested that
there is another suffix group between these two groups which is called marginal
suffixes. Here the term marginal suffixes are used to depict the suffixes with
the properties and functions of both derivational and inflectional suffixes.
These suffixes include +ki, +lïγ, +sïz, and +ča in nominal and
the suffixes of voice in verbs. Besides being seen as the suffixes making new
words, these suffixes are also qualified as inflectional suffixes. In this
paper, the status of marginal suffixes in Orkhon Inscriptions will be analysed,
this point will be compared to those in the modern Turkic languages, and their
usage that is different from the one in modern Turkic languages will be
specified.

Anahtar Kelimeler

Turkic languages, Old Turkic, derivational suffixes, inflectional suffixes, verbal voice

Kaynakça

• ABDULLİNA, G.R. (2008), “O razgraniçenii formaobrazuyuşix i slovoizmeni-tel'nıx kategoriy v başkirskom yazıke”, Vestnik Çelyabinskogo gosu-darstvennogo universiteta, № 21, s.5-11. BANGUOĞLU, Tahsin (1974), Türkçenin Grameri, Maha Matbaası, İstanbul. BASKAKOV, N.A. (1952), Karakalpakskiy yazık. Tom II. Fonetika i morfologi-ya. Çast' I. Çasti reçi i slovoobrazovaniye, İzd-vo AN SSSR, Moskova. BAŞDAŞ, Cahit (2006), “Türkçede Üçüncü Grup (Ara Ekler)”, I. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayında Sunulan Bildiri, 26-27 Eylül 2006, Bilkent Üniversitesi, Ankara, http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/cahit_basdas_ara_ekler.pdf. _______ (2011), “Türkçede eklerin hiyerarşisi ve ara ekler”, Seminerler, Muğla, http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/cahit_basdas_turkcede_eklerin_hiyerarsisi.pdf BAUER, Laurie (2004), “The Function of Word-Formation and the Inflection-Derivation Distinction”, Henk, Aertsen, Mike Hannay & Rod Lyall (eds), Words in Their Places. A Festschrift for J.Lachlan Mackenzie, Vrije Uni-versiteit, Amsterdam, pp. 283-292. DEMİRCAN, Ömer (1977), Türkiye Türkiye Türkçesinde Kök-Ek Bileşmeleri, TDK Yay., Ankara. DMİTRİYEV, N.K. (1940), Grammatika kumıkskogo yazıka, İzd-vo An SSSR, Moskva-Leningrad. _______ (1948), Grammatika bashkirskogo yazıka, İzd-vo An SSSR, Moskva-Leningrad. ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill, Leiden. ERDEM, Mevlüt (2011), “Türkçede Çekim ve Yapım Eklerinin Özellikleri ve Sı-nırları”, Bilig, sayı: 58, s. 71-90. ERGİN, Muharrem (1967), Türk Dil Bilgisi, Narodna Prosveta, Sofya. GABAİN, A. von. (1988), Eski Türkçenin Grameri. Çeviren: M.Akalın, Türk Ta-rih Kurumu Basım Evi, Ankara. GANİYEV, F. (2011), “Polifunktsional'nıye suffiksı v tatarskom yazıke”, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi). 10-15 eylül 2007. Bildiriler. Dil Bilimi, Dil Bilgisi Ve Dil Eğitimi, 1. Cilt, Ankara, s. 641-648. GENCAN, Tahir N. (1979), Dilbilgisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara. GÜLSEVİN, Gürer (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Yükseöğretim Kuru-lu Matbaası, Ankara. _______ (2004), “Türkçede Sıra Dışı Ekler ve Eklerin Tasnif-Tanımlanma So-runu Üzerine”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, TDK Yay., Ankara, s. 1267-1283. HABİÇEV, M. (1971), Karaçayevo-balkarskoye imennoye slovoobrazovaniye, Stavropolskoye knijnoye izdatelstvo, Çerkessk. _______ (1977), Karaçayevo-balkarskoye imennoye formoobrazovaniye i slovoizmeneniye, Stavropolskoye knijnoye izdatelstvo, Çerkessk. HÜSEYNZADE, M. (2007), Müasir Azerbaycan Dili. III Hisse. Morfologiya. Şerq-Qerb, Bakı. KARASOY, Yakup (2004), “Türkçede -ma (-me) Ekinin Yeri”, Türkiyat Araştır-maları Dergisi, Sayı 16, s. 1-14. KONONOV, A.N. (1956), Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad. _______ (1980), Grammatika yazıka tyurkskih runiçeskih pamyatnikov (VII-IX vv.), Nauka, Leningrad. KİBRİK, Andrey A. (2005), “Inflection versus Derivation and the Template for Athabaskan Verb Morphology”, S. Gessner (ed.), Proceedings of the 2005 Athabaskan Languages Conference, ANLC, Fairbanks, s. 67-94. LEVSKOVSKAYA, K.A. (1952), “O slovoobrazovanii i ego otnoşenii k gramma-tike”, Vopsorı istorii i teorii yazıka, Moskva, s. 153-182. MİRZEZADE, H. (1990), Azerbaycan Dilinin Tarihi Grammatikası, Azerbaycan Universitesi Neşriyyatı, Bakı. ORKUN, H.N. (1994), Eski Türk Yazıtları, Yükseköğretim Kurulu Matbaası, An-kara. ÖZKAN, Nevzat (1996), Gagavuz Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara. POKROVSKAYA, L.A. (1964), Grammatika gagauzskogo yazıka. Fonetika i morfologiya. Nauka, Moskva. RASSADİN, V.İ. (2014), Sovremennıy tofalarskiy yazık i ego mesto v sisteme tyurkskix yazıkov, İzd-vo Kalm. un-ta, Elista. RECEBLİ, E. (2009), Qedim Türk Yazısı Abideleri, 4 cildde, I hisse, I cild, Nur-lan, Bakı. SEREBRENNİKOV, B.A., Gadjiyeva N.Z. (1979), Sravnitelno-istoriçeskaya gramatika tyurkskih yazıkov, Maarif, Baku. SEVORTYAN, E.V. (1966), Affiksı imennogo slovoobrazovanniya v azerbayd-janskom yazıke: opıt sravnitelnogo issledovaniya, Nauka, Moskva. Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskix yazıkov. Morfologiya (1988), Nauka, Moskva. ŞÇERBAK, A.M. (1977), Oçerki po Sravnitelnoy Morfologii Tyurkskih Yazıkov: imya. Nauka, Lenigrad. TANRIVERDİ, E. (2012), Azerbaycan Dilinin Tarihi Grammatikası, Elm ve teh-sil, Bakı. TEKİN, T. (2003), Orhon Türkçesi Grameri, (Yay: Mehmet Ölmez), Türk Dili Araştırmaları 9, 2. Baskı, İstanbul. TERES, Ersin (2013), “İli Salır Türkçesi’nde yapım ekleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 24, s. 332-347. TURAN, Zikri (2007), “Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırması Nasıl Olmalıdır?”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri-II 24-29 Eylül 2000, s.1835-1844, TDK Yay., Ankara. ÜSTÜNER, Ahat (2001), “Eski Türkiye Türkçesinde -sUz Eki”, Fırat Üniversite-si Sosyel Bilimler Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 2, s. 177-184. ÜSTÜNOVA, Kerime ve HOROZ, Öznur (2001), “{-sİz}, {-lİ} ekinin olumsuzu mu?”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişe-hir, S. 1, s. 119-140. ZEYNALOV, F. (2008), Türk dillerinin mügayiseli grammatikası. I hisse. Fone-tik, leksika, morfologiya, “MBM” neşriyyatı, Bakı.