TANZİMAT DÖNEMİ TİYATRO UYARLAMALARININ DİLDE SADELEŞME HAREKETİ AÇISINDAN ÖNEMİ

Yıl 2017, Sayı: 42, 45 - 59, 05.12.2017

Yrd. Doç. Dr. Sibel BULUT Bulut

https://doi.org/10.17133/tubar.365343

Öz

Latin şairlerden itibaren kullanılan uyarlama yöntemi, çeviri sürecinde
dil ve kültür uyumsuzluklarıyla karşılaşılan her yerde, kaynak ve hedef
metin arasındaki denkliği sağlamak için başvurulan bir çeviri yöntemidir. Batı
dünyasının Aydınlanma Çağında milli dil ve edebiyatlarını inşa ederken baş-
vurduğu uyarlama yöntemi, Tanzimat döneminden itibaren yerli yazın dizgesinde
de rağbet görmüştür. Çalışmanın odaklandığı Batılılaşma hareketleriyle
hız kazanan Tanzimat dönemi çeviri etkinliğinde, özellikle tiyatro çevirilerinde
uyarlama yöntemine pek çok işlev yüklenerek sıklıkla başvurulmuştur. Bu dö-
nemde uyarlama yöntemiyle hem yerli yazın dizgesinde eksik bir edebî tür olan
Batılı tiyatronun girişi ve yerleşmesi kolaylaşmış hem de Batılı tiyatro tekni-
ğine yabancı olan yazarlarımızın uyarlamadan kalem tecrübesi olarak faydalanıp
acemiliklerini gidermeleri sağlanmıştır. Ahmet Vefik Paşa, Âli Bey ve
Teodor Kasap gibi dönemin tiyatro yazınına yön vermiş isimlerin kaleme aldığı
tiyatro uyarlamalarıyla örnek alınan Fransız tiyatrosu eserleri yabancı yaşayış
ve âdetlerden arındırılırken, dil de halk ağzından yöresel sözcükler, atasözü ve
deyimlerle yerelleştirilerek sadeleştirilmiştir. Böylece Tanzimat dönemi tiyatro
uyarlamaları sadece tiyatro yazınında değil, nesir dilinin sadeleştirilme aşamasında
da önemli bir rol üstlenmiştir. Bu çalışmada uyarlama yöntemi ve dilde
yerelleştirme arasındaki ilişki çerçevesinde Tanzimat dönemi tiyatro uyarlamalarında
dil kullanımı irdelenmiş, bu eserlerin dilde sadeleşme hareketi açısından
önemi ortaya konulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Uyarlama, tiyatro, Tanzimat dönemi, Ahmet Vefik Paşa, Âli Bey, Teodor Kasap, dilde sadeleşme, Türk tiyatrosu

The Importance of Theatre Adaptations in Tanzimat Period for Language Simplification Movement

Öz

The adaptation method used from the Latin poets is a
translation method referenced to ensure the equivalence between source and
target text, using in the translation process when encountered incompatibilities
with the language and culture. This method which was used by Western world
while building the national languages and literatures in age of enlightenment,
has seen demand in our national literary canon from the Tanzimat period.
Translation activity of Tanzimat period which accelerated with the westernization
movements the adaptation method has often been referred by installing
many functions especially in the theater adaptation. In this period by using adaptation
method, both the entrance and settlement of the Western theater which
is missing literary genre in the native literary system became easier and our
writers, who are strangers to the Western theater technique benefit from the
adaptation as a pen experience. In this period theatre adaptations writing by the
playwrights like as Ahmet Vefik Pasha, Ali Bey and Teodor Kasap, language
was localized and simplified by using words, proverbs and idioms of local dialect.
Thus the theatre adaptations of Tanzimat period has played an important
role not only in theater literature but also in simplifying language of prose. This
study examines language of Tanzimat period theater adaptations in light of the
relationship between adapting method and language localization and reveals
the importance of these adaptations in terms of language simplification movement. 

Anahtar Kelimeler

Adaptation, theater, Tanzimat period, Ahmet Vefik Paşa, Âli Bey, Teodor Kasap, language simplification, Turkish theatre

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa (1933a), Zoraki Tabip, Moliére - Ahmet Vefik Paşa Külliyatı, (Haz. Mustafa Nihat Özön), Kanaat Kütüphanesi, İstanbul.
• _____ (1933b), Zor Nikâhı, Moliére - Ahmet Vefik Paşa Külliyatı, (Haz. Mustafa Nihat Özön), Kanaat Kütüphanesi, İstanbul.
• _____ (1933c), Azarya, Moliére - Ahmet Vefik Paşa Külliyatı, (Haz. Mustafa Nihat Özön), Kanaat Kütüphanesi, İstanbul.
• AKÜN, Ömer Faruk (1989), “Ahmet Vefik Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 2: 143-157.
• Âli Bey (1940), Ayyar Hamza, (Tertip eden: Mustafa Nihat Özön), Remzi Kitabevi, İstanbul.
• AND, Metin (1985), Geleneksel Türk Tiyatrosu, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• BASTIN, Georges L. (1998), “Adaptation”. Routledge Encyclopedia of Translation Studies, (Ed. Mona Baker), Routledge, London and New York.
• ÇERİ, Bahriye (1997), “Ahmed Vefik Paşa ve Atasözlerimiz”, Milli Folklor, Bahar 1997, 5 (33): 22-26.
• HUTCHEON, Linda (2006), A Theory of Adaptation, Routledge, New York and London.
• GÜRAY, Sevim (1966), Ahmet Vefik Paşa, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KÚNOS, Ignacz (1978), Türk Halk Edebiyatı, (Haz. Tuncer Gülensoy), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
• MOLIÉRE, [Jean-Baptiste Poquelin] (1943), Zoraki Hekim, (Çev. Sabiha Omay), Maarif Matbaası, Ankara. ______(1943), Cimri, (Çev. İsmail Hâmi Dânişmend), Maarif Matbaası, Ankara.
• PARLATIR, İsmail (1995), “Türkçe Sözlük Çalışmaları ve Sorunlarımız”, Türk Dili, 517: 3-17.
• SEVENGİL, Refik Ahmet (1968), Türk Tiyatrosu Tarihi III- Tanzimat Tiyatrosu, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Teodor Kasap (1290), Pinti Hamid, ?, İstanbul.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977), “Adapte, Adaptasyon”, s. 30-32, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• VINAY, J. P ve Darbelnet, J. (1995), Comparative Stylistics of French and English: A Methodology for Translation, (Çev. Juan Sager and M. J. Hamel), John Benjamins, Amsterdam and Philadelphia.
• YAZICI, Mine (2010), Çeviribilim Temel Kavram ve Kuramları, Multilingual, İstanbul.