JOHANN GOTTLİEB FİCHTE’NİN TARİH ALGISININ ALMAN ULUSUNA SÖYLEVLERİ BAĞLAMINDA ÂŞIK ŞENLİK ŞİİRİNDE “BEN” ÖZNESİNDEN “BİZ” BİLİNCİNE

Yıl 2019, Sayı: 45, 227 - 235, 01.06.2019

Azer Yavuz

Öz

Aydınlanmanın
ulus devlete geçiş sürecinde, milletlerin yazgısını belirleme hürriyetinin
sağladığı fayda, aşırı bireyselliğin veya egosantrik dünya algısının
beraberinde bir problem alanı doğurduğu gözden kaçmayacaktır. Tarih algısı
bakımından bu duruma tepki Johan Gıttlieb Fichte’den(1762-1814) gelir. Onun Alman Ulusuna Söylevleri tarihte biriken
benlik algısının temel sistematiğine yapılmış bir itiraz olarak tarihin
akışında aynı veya mukadderatçı kalmamak çerçeveli ‘tarihi yorumlama’ eksenine
döner. Diğer bir deyişle, Kant’ın aydınlanmacı ‘ben’i merkezinde tasavvur
edilmiş ‘kendinde-şey’ olarak tanımlanmış tarihsel bilincin Fichte’de ‘biz’
tarihsel önermesinin algı alanına kilitlenişidir. Bu tasarım, aynı zamanda tarihi
salt bir tefekkür alanı olarak değil, aksiyon ve kolektif tarih yorumunun kader
alanı olarak görmenin de yol ayırımıdır. Bu bağlamda Kafkas coğrafyasında ün
salmış Âşık Şenlik’in(1850-1913) milli aidiyet ve tarihsel kesitte karşılaşılan
bunalım devrinde şiirleriyle, söz konusu ettiğimiz Fichte’nin ulusal algılayış
biçimine ne derece yakın veya şiir dilinde ne derece ortak bir dilsellik ve
mensubiyet duyduğu, disiplinler arası bir yorum inisiyatifini sağlayabilir. Dolayısıyla
tarihi kurucu, yorumlayıcı ve tinsel bakımdan dilde gömülü olan ve bir milleti
yaşatacak olan ulusal söylemin yine insan zihniyle tarihe yönelik
kurma/kurgulama eylemi, Fichte’nin Alman ulus devlet inşa sürecinde üstlendiği
işlevden hareketle Kafkas Türkleri için de, bunalım ve savaş dönemlerinde Âşık
Şenlik’in; koçaklama ve destan şiirleriyle tarih bilincini ve ulusal var olma
endişesini şiir dilinde karşılayan bazı meseleleri tartışmayı gerektirir.

Anahtar Kelimeler

Aydınlanma, Fichte, Âşık Şenlik, ulus-devlet

Kaynakça

• KAYNAKÇAAslan, Ensar(2007), Çıldırlı Âşık Şenlik, Maya Akademi Yayınları, AnkaraAteşoğlu, Güçlü(2006), “Fichte ve Alman Milliyeçiliği”, Doğu Batı, Kasım-Aralık-Ocak S:39, ss.129-157.Bandet, Jean-Louis(2006), Alman Edebiyatı, (Çev. İsmail Yerguz), Dost Yayınları, Ankara.Çıldırlı Âşık Şenlik Divanı(2009), (Haz. Ali Berat Alptekin-Nizameddin Coşkun), Çıldır Belediyesi Yayınları, Ankara.Çoban, Barış(2003), “Söylem, “İdeoloji ve Eylem: İktidar ve Muhalefet Arasındaki Mücadeleyi Çözümleme Denemesi”, Söylem ve İdeoloji, (Haz. Barış Çoban-Zeynep Özarslan), Su Yayınları, İstanbul, ss.245-284.Çobanoğlu, Özkul(2000), “İşgal Edilen Vatan Topraklarında Âşık Edebiyatı’nın Temel İşlevleri ve Âşık Şenlik”, Âşık Şenlik Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, ss.69-75.Fairclough, Norman(2003), “Dil ve İdeoloji”, (Çev. Barış Çoban), Söylem ve İdeoloji, (Haz. Barış Çoban-Zeynep Özarslan), Su Yayınları, İstanbul, ss.155-170.Fichte, Johann Gottlieb(2006), “Alman Ulusuna Söylevler 7. Söylev”, (Çev.Kaan H. Ökten), Alman İdealizmi I Fichte, (Haz. Eyüp Ali Kılıçaslan-Güçlü Ateşoğlu), Doğu Batı Yayınları, Ankara, ss.321-330.Kartarı, Hasan(1977), Doğu Anadolu’da Âşık Edebiyatının Esasları, Demet Matbaacılık, Ankara.Köprülü, M.Fuad(2004), Edebiyat Araştırmaları 1, Akçağ Yayınları, Ankara.Oğuz, M. Öcal(1998), “Dede Korkut Kitabı’nda Sosyal Çevre İçinde Ozan”, Milli Folklor, S:37, ss.36-38.Ökten, Kaan H.(2006), “Siyasal Tarih ile Felsefenin Kesişim Noktası: Fichte’nin Alman Ulusuna Söylevleri”, Alman İdealizmi I Fichte, (Haz. Eyüp Ali Kılıçaslan-Güçlü Ateşoğlu), Doğu Batı Yayınları, Ankara, ss.400-428.Özkırımlı, Umut(2009), Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış, Doğu Batı Yayınları, Ankara.