Türk Romanında Tiyatro Oyuncularına Toplumun Bakışı (1923-60)

Yıl 2020, Sayı: 47, 89 - 108, 08.06.2020

Huseyin Kalogulları

Öz

Batı tarzı
tiyatro Tanzimat’tan sonra Türkiye’de yerleşene kadar geleneksel Türk tiyatrosu
hâkimdir. Geleneksel Türk tiyatrosu gülmece yanında şarkıya, dansa, söz oyunlarına
ve soytarılığa da dayanır. Bu yüzden geleneksel tiyatroda oyuncu kavramı
Karagöz oynatanı, meddahı, ortaoyuncuyu olduğu kadar hokkabazı, çengiyi,
soytarıyı da içine alır. Bu dönemde toplumdaki oyuncu imajı meddahlar dışında
oldukça kötüdür. Tanzimat’la birlikte yerleşen Batı tarzı tiyatroda Müslüman
bir erkek veya kadının oyuncu olarak sahneye çıkışı muhtemelen bu kötü imajın
beslediği gerekçeler nedeniyle güç olur. Tanzimat romanında tiyatro oyuncusu
kahramanlara rastlanamaması toplumdaki oyuncu imajının romana yansımalarına
dair inceleme yapmaya imkân vermez. Cumhuriyet’le birlikte Atatürk’ün tiyatroya
ve tiyatro oyuncularına sahip çıkması ve onları teşvik etmesi Türk tiyatrosunun
sorunlarını büyük ölçüde giderir. Tiyatro oyuncusunun toplumdaki imajının
Cumhuriyet devri Türk romanına yansımaları oyuncunun geçmişten gelen kötü
imajının değişip değişmediği hakkında fikir verebilir.  Bu çalışmada bu amaçla,1923-60 arası yazılmış
ve kahramanları tiyatro oyuncuları olan romanlar incelenmiştir. Bu romanlar;
Peyami Safa’nın Mahşer (1924), Halide Edip Adıvar’ın Sinekli Bakkal (1936), Reşat Enis Aygen’in Yolgeçen Hanı (1936), Peride Celal’in Atmaca (1944), Muazzez Tahsin Berkand’ın Lale (1945), Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Sahnenin Dışındakiler (1950) ve Reşat Nuri Güntekin’in Son Sığınak (1961) romanlarıdır. 

Anahtar Kelimeler

Tiyatro oyuncusu kahramanlar, Türk romanı, toplumsal bakış, oyuncu imajı

Kaynakça

• ADIVAR, Halide Edip (2017) Sinekli Bakkal, Can Yayınları, İstanbul.
• AND, Metin (1970) 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• AND, Metin (2014) Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• AYGEN, Reşat Enis (1951) Yolgeçen Hanı, İnkılâp Yayınları, İstanbul.
• BERKAND, Muazzez Tahsin (1945) Lale, İnkılâp Yayınları, İstanbul.
• CELAL, Peride (1944) Atmaca, İnkılâp Yayınları, İstanbul.
• ENGİNÜN, İnci (2000) Halide Edip Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• FUAT, Memet (2010) Tiyatro Tarihi, MSM Yayınları, İstanbul.
• GÜNTEKİN, Reşat Nuri (2012) Son Sığınak, İnkılâp Yayınları, İstanbul.
• KERMAN, Zeynep (1998) Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
• NUTKU, Özdemir (1985) Dünya Tiyatrosu Tarihi-1, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• NUTKU, Özdemir (1985) Dünya Tiyatrosu Tarihi-2, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• NUTKU, Özdemir (1999) Atatürk ve Cumhuriyet Tiyatrosu, Özgür Yayınları, İstanbul.
• ORAL, Ünver (2006) Meddah Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• ÖZGÜL, Metin Kayahan (2017) Meddâh-ı Şehîr Kız Ahmed’e Medhiye, Türk Dili Dergisi, Mayıs 2017, s. 47-51.
• SAFA, Peyami (2016) Mahşer, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (2003)Sahnenin Dışındakiler, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• UÇMAN, Abdullah, İNCİ, Handan (2002) Bir Gül Bu Karanlıklarda, Kitabevi Yayınları, İstanbul.