TARİHİ ROMANTİZM KAVRAMI VE YENİLEŞME DEVRİ TÜRK ŞİİRİNDE GELİŞİMİ

Yıl 2020, Sayı: 47, 165 - 188, 08.06.2020

Hatice Yıldız

Öz

19. yüzyılda Aydınlanma’nın kozmopolit ve ilerlemeci tarih anlayışına karşıt biçimde gelişen Romantik düşünce, her milletin kendine özgü tarihi şartlarda ortaya çıkıp geliştiğini savunmuştur. Milletlerin benzersizliğini vurgulayan Romantizm, bu yüzyılda etkili olan milliyetçi akımlara gerekli heyecanı sağlamış, milli kimliklerin ve ulus-devletlerin inşası sürecinde itici bir güç olmuştur. Bir yandan modernleşmenin parçaladığı benlikleri bir milli aidiyet etrafında birbirine bağlamak, bir yandan da siyasi bir özne olarak ortaya çıkan “millet”in kökenlerini tespit etmek isteği iktidar sahiplerini, düşünürleri ve sanatçıları tarihe yöneltmiştir. Gelişen bu yeni tarih şuuru neticesinde köken mitlerinin yer aldığı destanlar derlenmiş, tarih boyunca gelişen kültürler araştırılmıştır. Elde edilen bilgiler edebiyat, müzik ve resim aracılığıyla da işlenmiş, toplumda milli şuurun uyanmasına çalışılmıştır. Avrupa’da başta Almanya, İngiltere ve Fransa’da gelişen bu tarihi romantizm, milliyetçi hareketlerin parçaladığı Osmanlı Devleti’nde de yankısını bulmuştur. Yüzyıl boyunca yaşanan savaşlar ve toprak kayıpları neticesinde Osmanlı aydını, tarihine yönelmek ve oradan günün meselelerine çareler bulmak istemiştir. Bu bakımdan Türk aydınlarının milli romantik bir tavırla tarihe yöneldikleri söylenebilir. Bu yönelişte kimi Osmanlı ve İslam asırlarını esas alırken kimi de Türklüğü İslam öncesi tarihinde keşfetmiştir. Türk aydını kendi kimliğini keşfederken edebiyat da zaman zaman toplumsal bir işlev yüklenmiştir. Bu çalışmada Yenileşme Devri Türk Şiirinde gelişen tarihi romantizmin izleri Tanzimat’tan Cumhuriyet dönemine kadar takip edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi romantizm, Yenileşme Devri Türk Şiiri, Türk tarihi, Türk kimliğinin keşfi

Kaynakça

• Abdülhak Hâmid. (1334/1916). İlham-ı Vatan. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Aktaş, Ş. (2011). Edebiyat ve Edebî Metinler Üzerine Yazılar. ss. 29-39. Ankara: Kurgan Yayınevi.
• Akün, Ö. F.(1956). . (1956). “Abdülhak Hamid'in ‘Merkad-ı Fâtih’i Ziyaret’ Manzumesi ve İçindeki Görüşler”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, nr. 7, ss. 61-104.
• Alkan, N. (2011). “Efsaneden Aydınlanmacı Geleneğe Tarih Düşüncesi”. Tarih Nasıl Yazılır? Tarihyazımı İçin Çağdaş Bir Metodoloji. (ed. Ahmet Şimşek). (2. bs.). İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Andı, M. F. (1997). “Muallim Naci'nin ‘Lisân-ı Fâtih’ten’ ve ‘Selimiyye’ Şiirlerine Yazılan Nazîre, Terbî’ ve Tahmîsler”. İlmî Araştırmalar, S. 5. ss. 41-60.
• Arıkan, Z. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarihçilik”. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. C. 6. ss. 1584-1594.
• Ayvazoğlu, B. (2013). Tanrı Dağı’ndan Hıra Dağı’na: Milliyetçilik ve Muhafazakârlık Üzerine Yazılar. (3. bs). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Banarlı, N. S. (2004). “Millî Romantizmin İdrâki”. Edebiyat Sohbetleri. (2. bs). S.15-30. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (1973). Çocukluğum, Gençliğim, Siyâsî ve Edebî Hâtıralarım. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Neşriyatı.
• Beyatlı, Y. K. (1974). Kendi Gök Kubbemiz. (5. bs). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (1977). Mektuplar Makaleler. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (1985). Eski Şiirin Rüzgârıyle. (4. bs.). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Birinci, N. (2000). Edebiyat Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Canatak, A. (2001). Cumhuriyet Devri Türk Şiirinde Tarih Teması. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Çetin, N. (2016). İkinci Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyatı. Ankara: Nobel Yayınları.
• Duymaz, A. (2009). “Ömer Seyfettin’in Kaleme Aldığı Destanlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 12. S. 21. ss.413-421.
• Emil, B. (2005). “Büyük Türkler’den: Nihad Sami Banarlı ve Millî Romantizmin İdrâki”. Turkish Studies. S. 10/8. s. 2381-2388. (erişim adresi: http://turkishstudies.net/files/turkishstudies/563112433_118zEmilBirol-tntm _S-2381-2388.pdf) (erişim tarihi: 06.09.2019)
• Ersanlı Bahar, B. (1992). İktidar ve Tarih: Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937). İstanbul: Afa Yayınları.
• Ersoy, M. A. (1966). Safahat. (haz. Ömer Rıza Doğrul). (8. bs.). İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Güngör, Erol (1996). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. (10. bs). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Hobsbawm, E. J. (1993). 1780' den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik “Program, Mit, Gerçeklik”. (çev. Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kaplan, M. (1948). Namık Kemal Hayatı ve Eserleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kaplan, M. (1998). Tevfik Fikret. (6. bs.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, M. (2002). Şiir Tahlilleri I- Tanzimat’tan Cumhuriyete. (17. bs.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, M. (2006). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1999). “Milli Edebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirleri”. Edebiyat Araştırmaları. (3. bs.). ss. 271-315.
• Kushner, D. (1979). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876-1908). (çev. Şevket Serdar Türet, Rekin Ertem, Fahri Erdem). İstanbul: Kervan Yayınları.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (çev. Metin Kıratlı). (5. bs). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Llobera, J. R. (2007). Modernliğin Tanrısı: Batı Avrupa'da Milliyetçiliğin Gelişimi. (çev. Emek Akman-Ebru Akman). İstanbul: Phoenix Yayınevi.
• Mehmet Emin [Yurdakul]. (1969). Mehmed Emin Yurdakul'un Eserleri I-Şiirler. (haz. Fevziye Abdullah Tansel). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ömer Seyfettin. (2015). Bütün Hikâyeleri (haz. Nâzım Hikmet Polat). (3. bs) İstanbul: YKY.
• Ömer Seyfettin. (2018). Bütün Nesirleri (Fıkralar, Makaleler, Mektuplar ve Çeviriler). (haz. Nâzım Hikmet Polat). (2. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özbalcı. M. (1996). Yahya Kemal’in Duygu ve Düşünce Dünyası. (2. bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özkırımlı, U. (1999). Milliyetçilik Kuramları / Eleştirel Bir Bakış. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Özlem, D. (2012). Tarih Felsefesi. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• Pelvanoğlu, E.(2007). “Ossianizm ve Beş Hececiler”. Millî Folklor. S. 75. ss. 5-10.
• Polat, N. H. (2014). Şair Ömer Seyfettin: Bütün Şiirleriyle. Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Schulze, H. (2005). Avrupa’da Ulus ve Devlet. (çev. Timuçin Binder). İstanbul: Literatür Yayınları.
• Smith. A. D. (1994). Millî Kimlik. (Çev. Bahadır Sina Şener). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Smith, A. D. (2002). Ulusların Etnik Kökeni. (çev. Sonay Bayramoğlu, Hülya Kendir). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Şimşek, A. (2011). “Sunuş”. Tarih Nasıl Yazılır? Tarihyazımı İçin Çağdaş Bir Metodoloji. (ed. Ahmet Şimşek). (2. bs.). İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Şulul, K. (2001). “Batı Tarih Felsefesine Giriş”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. C. 6. S. 6. ss. 111-132.
• Tanpınar, A. H. (1988). 19ncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. (7. bs). İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tanpınar, A. H. (2007). Yahya Kemal. (6. Bs.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Timur, F. (2002). “Romantik Milliyetçilik: Modernist Evrenselciliğe ve Tek Biçimciliğe Karşı Meydan Okuma”. Türkiye ve Siyaset. S. 6. ss. 73-81.
• Timur, T. (2010). Osmanlı kimliği. (5. bs.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Tural, S. K. (1978). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yıllarında (1908-1920) Edebiyatımızda Türkçülük Akımı. Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Ülken, H. Z. (2016). Millet ve Tarih Şuuru. (3. bs.). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Yusuf Akçura (2018). Türkçülüğün Tarihi. (Hazırlayan: Erol Kılınç). (6. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yusuf Şerif. (1935). Muhtasar Avrupa Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Maarif Vekâleti Yayınları.
• Ziya Gökalp. (1968). Türkçülüğün Esasları. (7. bs). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Ziya Gökalp. (1976). Kızılelma. (haz. Hikmet Tanyu). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.