OSMANLI BASINININ İLK DÖNEMİNDE GAZETE MUKADDİMELERİ

Yıl 2020, Sayı: 48, 55 - 65, 14.12.2020

Süheyla Yüksel

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk gazeteler Fransızlar tarafından, Fransızca çıkarılmıştır. İstanbul ve İzmir’de çıkarılan bu gazetelerin bazılarının faaliyetleri, İmparatorluğun çıkarlarıyla ters düşmüş, bazıları yabancı temsilciliklerle yaşanan krize sebep olmuştur. Bununla birlikte; Osmanlı yöneticileri, basının toplum ve siyaset üzerindeki etkisini bu gazetelerin yayınları sayesinde görmüş ve gazetecilikteki uygulamalarını bu anlayış üzerine kurmuştur. Nitekim basın tarihinin başlangıcı kabul edilen Takvim-i Vekayi ile Osmanlı Hükûmeti; içeride ve Avrupa’da kendi lehine kamuoyu oluşturmaya çalışmıştır.
Osmanlı’da basın resmî bir gazete ile başlamıştır ama ülkenin gidişatına yönelik muhalefet de gazeteler vasıtasıyla yürütülmüş; ilk gazetecilerin muhalif kimlikleri gazetenin içeriğini belirlemiştir.
Faydalı bilgiler vermek, başlangıçtan itibaren gazete çıkaranların hedefleri arasındadır. Bu sebeple; halkın anlayacağı bir dil ile halka hitap etmek hemen bütün gazetelerin üzerinde ısrarla durdukları bir düstur olmuştur.
Osmanlı’nın ilk gazeteleri, dönemin üslubunu da yansıtır. Mesela, dönemin karakteristik üslup özelliklerinden olan padişaha övgünün gazetelerde de yer aldığı fakat gazetenin muhalif tavrı keskinleştikçe bu söylemin zayıfladığı görülmüştür.
Takvim-i Vekayi, Ceride-i Havadis, Tercüman-ı Ahval ve İbret gazetesinin mukaddimelerinin değerlendirildiği bu makalede; önce mukaddimelerin içerikleri verilmiş; sonra “Mukaddime Yazarları”, “İçeriklerin Değerlendirilmesi”, “Dil ve Üslupları” başlıkları altında bu metinler incelenmiştir. İncelemenin sonucunda; Osmanlı basınının başlangıç aşamasındaki bütün özelliklerinin gazete mukaddimelerinde de görüldüğü tespit edilmiş ve gazetecilerin ne için yola çıktıklarının, ne yapacaklarının bilincinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Takvim-i Vekayi, Ceride-i Havadis, Tercüman-ı Ahval, İbret, basın

Kaynakça

• Aydın, Abdulhalim (2000), “Batılılaşma Döneminde Şinasi ve Fransız Etkisi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 2, s. 105-131. Beydilli, Kemal (2013), “Yeni Osmanlılar Cemiyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul, s. 406-407. Ebuzziya Tevfik (1973), Yeni Osmanlılar Tarihi, (Bugünkü dile uygulayan Ziyad Ebuzziya), Kervan Yayınları, İstanbul. Ebuzziya, Ziyad (1993), “Ceride-i Havadis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 43, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul, s. 430-433. İskit, Server (1937), Hususi İlk Türkçe Gazetemiz Tercüman-ı Ahval ve Agâh Efendi, Ulus Basımevi, Ankara. Nalcıoğlu, Belkıs Ulusoy (2013), Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu 1828-1878, Yeditepe Yayınevi, İstanbul. Oral, Fuat Süreyya (tarihsiz), Türk Basın Tarihi, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi, Yeni Adım Matbaası. Özön, Mustafa Nihat (1997), Namık Kemal ve İbret Gazetesi, (Yayına hazırlayan Selahattin Özpalabıyıklar), YKY, İstanbul. Şapolyo, Enver Benan (1969), Türk Gazeteciliği Tarihi Her Yönüyle Basın, Güven Matbaası, Ankara. Tanpınar, Ahmet Hamdi (1976), 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul. Yazıcı, Nesimi (1983), Takvim-i Vekayi Belgeler, Gazi Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu Basımevi, Ankara. Yılmazer Ziya (1995), “Esad Efendi, Sahaflar Şeyhizade”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, İstanbul, s. 341-345.