AN EVALUATION ON THE WORD OF ‹‹BLOOD›› IN THE PHRASE ‹‹ BLOOD BROTHER/SISTER››

Yıl 2021, Sayı: 49, 77 - 89, 08.06.2021

Ferhat Karabulut Elanur Kazanlar Ürkmez

https://doi.org/10.17133/tubar.840776

Öz

Anahtar Kelimeler

blood relation, blood brother, kinship, oath, Turkish

"KAN KARDEŞİ"NDEKİ "KAN" SÖZCÜĞÜNÜN KÜLTÜREL BOYUTU VE KÖKENİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Takip edebildiğimiz eski dönemlerden başlamak üzere, Türk kültüründe, “mutlak sadakat” ve “değişmez güven” ifadesi olarak pek çok tören ve bu törenler temelinde geliştirilmiş pek çok dilsel kavrama tanık oluruz. Bu törenlerden biri de “kan kardeşliği”nin ilan edildiği yemin veya ant içme törenidir. Kan kardeşliğinin ilanından sonra Türk diline “kan kardeşi” kavramı da yerleşmiştir. Mutlak bağlılık ve sadakatin hem ilanı hem de uygulanması amacıyla kan bağı olmayan iki kişi tanıkların huzurunda bir araya gelirler. Gerekli hazırlıklar yapıldıktan sonra, bu iki kişi birbirlerinin kardeşi olduklarına ve ebediyen birbirlerine sadık olacaklarına dair yemin ederler. Yemin sırasında çeşitli ritüeller veya uygulamalarla bu bağ mühürlenir. Kan kardeşliği mührü, “kan” gibi hayati öneme sahip bir unsur ile vurulduğu için, içilen bu ant ancak ölümle bozulabilir.
Bugün Anadolu’da ve hemen hemen tüm çağdaş Türklerde çok iyi bilinen “kan kardeşliği”nin geçmişi, proto-Türklere kadar gidiyor olmalıdır. Konuyla ilgili yapılan araştırmalar, kan kardeşliğinin kökenini, kan akıtmaya dayalı törenlere dayandırmaktadır. Bu törenlerde, akıtılan kan karşılıklı içilir veya kanatılan vücut bölümleri birleştirilerek kanın karışması sağlanır. Bu şekilde iki yabancının kanı birleşir ve “teklik” gerçekleşir. Bununla birlikte, “kan kardeşliği” kavramını sadece bu törenlere indirgeyerek açıklamak ve “kan” sözcüğünü de bu törenlerde “akıtılan kana” bağlamak doğru olmayabilir. Belki de bu kavramda geçen “kan” sözcüğünün başka bir açıklaması vardır. Bu konuyu daha detaylı ele almak ve varsa başka ihtimalleri de değerlendirmek gerekir.
Çalışmamızda, öncelikle, kan kardeşliğinin bir kültürel değer olarak ortaya çıkış süreci ortaya konmuştur. İkinci olarak, “kan kardeşi” söz öbeğindeki “kan” sözcüğü, karşıladığı kavram temelinde ele alınmış ve bu sözcüğün, insan vücudundaki hayati sıvı anlamına başka bir sözcükten evirilmiş olabileceği değerlendirilmiştir. Bunun için, söz öbeğindeki kan’ın zaman içinde kaŋ “baba” sözcüğünden kan “hayati sıvı” sözcüğüne doğru evrilmiş olabileceği tezi ortaya atılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kan bağı, kan kerdeş, akrabalık, ant, Türkçe

Kaynakça

• AKTAŞ, Erhan (2013), “Türklerde ve Macarlarda And İçme ve Kan Kardeşliği” Yemin Kitabı (Ed. Emine Gürsoy Naskali), Kitabevi, İstanbul, s. 109-114.
• ALPTEKİN, Ali Berat (2009), “Osmaniye Örneğinden Hareketle Batı Türkleri (Azerbaycan-Türkiye) Destan ve Hikâyelerinde Ant(Yemin)lar”, Milli Folklor, S. 84, s. 23-33.
• ATANYÝAZOW, Soltanşa (2004), Türkmen Diliniň Sözköki (Etimologik) Sözlügi, Miras, Aşgabat.
• ATEŞ, Ahmed (1978), “Asabiyet”, İslam Ansiklopedisi, C. I, Milli Eğitim Basımevi İstanbul, s. 663-664. Azǝrbaycan Dilinin İzahlı Lüǧeti (2006), C.III, Şǝrq-Qǝrb, Bakı.
• BAŞAR, Zeki (1973), Tarihte-Tıp Tarihinde Yemin, Sevinç Matbaası, Ankara.
• BURAN, Ahmet (2000), “Gakgo/Gakgoş Kelimesinin Kökeni ve Anlamı”, Türk Dili, S. 578, s. 173-177.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1972), “Kâşgarlı Mahmut'a Göre Akraba Adları”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Divanü Lûgat-it-Türk Özel Sayısı, S. 253, C. XXVII, s. 22-26.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirtennth-Century Turkish, Oxford University Press, London.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı-Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• DİVİTÇİOĞLU, Sencer (2000), Kök Türkler (Kut, Küç, Ülüg), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• DURMUŞ, İlhami (2009), “Türk Kültür Çevresinde Ant”, Millî Folklor, S. 84, s. 97-106.
• DURMUŞ, İlhami (2011), “Türklerde Kan Kardeşliği ve Antla İlgili Unsurlar”, Milli Folklor, S. 89, s. 100-108.
• EMİROĞLU, Kudret-Aydın, Suavi (2003), Antropoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• GAYDARCİ, G.A. vd. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, (Rusçadan Akt. İsmail Kaynak, A. Mecit Doğru), TDK Yay., Ankara.
• GÖKDEMİR, Gönül (2003), “Türk Mitolojisinde ‘Yemin-Ant’ Müessesesi”, Milli Folklor, S. 59, s. 60-72.
• GUIRAUD, Pierre (1999), Anlambilim, Çev. Berke Vardar, Multilingual, İstanbul.
• GÜLENSOY, Tuncer (1973-1974), “Altay Dillerindeki Akrabalık Adları Üzerine Notlar”, TDAY-Belleten, s.283-318
• HASSAN, Ümit (1985), Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Kaynak Yayınları, İstanbul/Ankara.
• HERODOTOS (1991), Herodot Tarihi, Çev. M. Ökmen, Remzi Kitabevi, Ankara.
• İNAN, Abdülkadir (1998), “Eski Türklerde ve Folklorda Ant”, Makaleler ve İncelemeler, C. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s. 317-330.
• KARAAĞAÇ, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yay., Ankara.
• Kaşgarlı Mahmud (2013), Divanü Lûgat-itTürk, Çev. Besim Atalay, C. I (Birleştirilmiş birinci baskı), TDK Yayınları, Ankara.
• KAZAN NAS, Şevkiye (2017), “Oğuz Türklerinden Bugüne Gelen Türk Kültürünün İzinden: Klâsik Türk Şairlerinin Dilinden And İçmek”, TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI. S. 230, C. 117, S. 133-148.
• KÖSE, Nerin (1991), “Türk Halk Hikâyelerinde And”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 6, s. 169-182.
• Qazaq Ӓdebi Tiliniñ Sözdigi. On Bes Tomdıq (2011), C. IX, Til Bilimi İnstitutı, Almatı.
• LESSING, Ferdinand D. (1960), Mongolian-English Dictionary, Berkeley & Los-Angeles.
• LINDHOLM, Charles (2004), İslami Ortadoğu, Çev. Balkı Şafak, İmge Kitabevi, Ankara.
• LKHUNDEV, Ganbat (2013), “‘Moğolların Gizli Tarihi’nde Geçen Ant İçmekle İlgili Bazı Gelenekler”, Folklor/Edebiyat. S. 73, C. 19, s. 213-220.
• O’zbek Tilining İzohli Lug’ati- Q (?), O’zbekiston Milliy Ensiklopediyası Davlat İlmiy Naşriyoti, Toşkent. (http://n.ziyouz.com/books/uzbek_tilining_izohli_lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20-%20Q.pdf, Erişim Tarihi 09.10.2020)
• ÖKTEN, Şevket (2009), “Aşiret, Akrabalık ve Sosyal Dayanışma: Geleneksel Hayatı Yönetme Biçimi”, Aile ve Toplum Eğitim-Kültür ve Araştırma Dergisi, S. 18, C. 5, s. 99-110.
• Ömer Seyfeddin (1992), “Ant”, Seçme Hikâyeler, C. I, MEB Yayınları, İstanbul, s. 118-126
• Ramstedt, Gustaf John (1951), “Alte türkische und mongolische Titel”, Journal de la Société Finno-Ougrienne, S. 55, C. 2, s. 59-82.
• ROUX, Jean-Paul (2001), Moğol İmparatorluğu Tarihi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• SULTANZADE, Vugar (2012), “Mitoloji ve Folklorla İlgili Bazı Ortak Dil Unsurlarının Kaynağı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, S.19, C. 1, s. 73-90.
• ŞİRİN, Hatice (2015), Kül Tigin Yazıtı -Notlar-.Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• TEKİN, Talat (2010), Orhon Yazıtları. TDK Yayınları, Ankara.
• Tarama Sözlüğü (1996), C. IV, TDK Yayınları, Ankara.
• Turkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlügi (2015), C. I, II, Ylym, Aşgabat.
• Uyġur Tiliniñ İzahliḳ Luġeti (1994), C. Ḳ-L, Milletler Neşriyatı.
• VAMBERY, Hermann (1878), Etymologisches Wörterbuch der Turko-tatarischen Sprachen, F.A. Brockhaus, Leipzig.