TÜRK ÇADIR KAPILARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, Sayı: 51, 137 - 162, 13.06.2022

Berna Özpınar

Öz

Konar-göçer
Türk topluluklarında var olan devinim, yaşamın her alanına etki ederek
şekillendirmiştir. Yaylak ve kışlak arasında gidip gelen bu topluluklar,
kullandıkları araç-gereçlerini de bu yaşama uygun şekilde, işlevsel ve kolay
taşınabilir olarak hazırlamışlardır. Barınma ihtiyacını karşılayan çadır tipi
konutlar ve kapıları da böyledir.

Türklerde
aile kutsal sayılarak önemsenmiş ve buna binaen korunmuştur. Aile ile birlikte ona
ait konut da kutsal sayılır. Devlet ve toplum için de geçerli olan belli kurallarla
yaşamını sürdüren Türk ailesi, inançlara bağlı uygulamalarla da nazar gibi olumsuz
durumlardan korunmaya çalışılmıştır.

Evin dış
dünya ile sınırı ve bağlantısı kapı ile olmaktadır. Kapılar ailenin özel
yaşamını dışarıdan soyutlarken, iç yaşama dair verileri dışarıya aktarmaktadır.
Bu nedenle evin diğer bölümlerine göre farklı bir durumu vardır. Çadır
kapılarında ahşap kanatlar yanında, kapı kapatmak ve süslemek için basit ve
pratik bir yöntem olarak halı, kilim ve keçe gibi tekstil ürünlerinden
yararlanılmıştır. Türk sanatını oluşturan unsurların, geleneksel şekilde bu
eserler üzerinde sürdürüldüğü görülmektedir.

Bu
çalışmada çadır kapılarının kapatılması ve süslenmesinde kullanılan
tekstillerin işlevi, kullanım amacı, sosyokültürel rol ve bağlantıları
incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk, Kapı, Çadır, Aile, Örtü, Nazar, TürkSanatı

Kaynakça

• AKALIN, Şükrü Haluk (2009), “Ütü̈lenmiş Giysilerle Dolaşan, İpek Mendil ve Eldiven Kullanan Türkler”, HÜDİL, Kış, s.28, http://www.tomer.hacettepe.edu.tr/HUDIL_ Dergi_Sayi_1.pdf, (Erişim Tarihi: 26.11.2018).
• AKIN, Kamile - KEŞ, Yusuf (2017), “Türk Kültüründeki Çadır Geleneğinin Osmanlı Minyatür Sanatına Yansımaları”, Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art, C.2, S.2, s.119, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/397060, (Erişim Tarihi: 08-08-2018).
• ARTUN, Erman (2017), Türk Halkbilimi, Karahan Kitabevi, Adana, s. 361-362-363-365.
• ATLIHAN, Şerife (1999), “Batı Anadolu’da Yaşayan Yörüklerde Heybe ve Torba Dokumalar”, Erdem Dergisi, Halı Özel Sayısı-1, C.10, S.28, Ankara, s. 35.
• BARIŞTA, Örcün (2015), Türk El Sanatları-Cilt 2, T.C. Başbakanlık Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, s. 519-684.
• BAYRAM, Şirin (2003), “Kapı/Giriş Mekanı, Anlam ve Tasarımı İçin Tipolojik Araştırma. 19. Yüzyıl (Pera) Örneği”, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Mayıs, s.5, https://polen.itu.edu.tr/bitstream/11527/7113/1/2386.pdf, (Erişim Tarihi: 16.08.2019).
• CUMANİYAZOVA, Maya (1999), “Ensi, Kapılık, Germeç” Türkmen Evinin Bezeği, Erdem Dergisi, Halı Özel Sayısı-1, C.10, S.28, Ankara, s. 79-80-81-82-83-84.
• ÇETİN, Altan (2000), “Kazak Türkleri’nde Sosyal Hayat”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S.13, s.108-109, http://hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/ TKHBVD/article/view/334, (Erişim: 20.08.2019).
• ÇIBLAK, Nilgün (2004), “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, TÜBAR (Türklük Bilimi Araştırmaları), S.15, s.104-110-111, https://dergipark.org.tr/download/article-file/156801, (ErişimTarihi: 17.08.2019).
• ÇOK, Beste (2018), “Anadolu Selçuklu Dönemi (1071-1308) Çinili Mihrap Bordürlerinde Tezyinat”, Kilis 7 Aralık İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.5, S.8, s.202-203, https://dergipark.org.tr/k7auifd/issue/37858/423150, (Erişim Tarihi: 01.09.2019).
• DİYARBEKİRLİ, Nejat (1972), Hun Sanatı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s.43-44-45-47-50-51-55-56-62-63-92-93-94-109-116-129-131-152-153-154-155-167-169-171-173-174-198-199-201.
• ERDEN, Attila (1978), “Batı Anadolu’da Türkmen Çadırları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, S.11, s.75, http://kaynakca.hacettepe.edu.tr/eser/2291966/bati-anadolu-da-turkmen-cadirlari, (Erişim Tarihi: 15.11.18).
• ERGİN, Muharrem (2003), Orhun Abideleri, Hisar Kültür Gönüllüleri, s.23, https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/72194/mod_resource/content/1/ORHUN-%C3%82B%C4%B0DELER%C4%B0.pdf, (ErişimTarihi: 16.08.2019).
• ETİKAN, Sema – KILIÇARSLAN, Hande (2012), “Düz Dokumalarda Nazar İnancı Ve Göz Motifi”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, ART-E, Kasım-Aralık, S.10, s.107, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/193427, (Erişim Tarihi: 21.03.2019).
• GENÇ, Reşat (2009), Türk İnanışları İle Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil, T.C. Başbakanlık Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 362, Ankara, s.15-16-17.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (2000), Dedem Korkudun Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, s.40-53.
• KALAFAT, Yaşar (2007), Balkanlar’dan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları - 1.Cilt, Berikan Yayınevi, Ankara, s. 33.
• KAYA, Muharrem (2015), Mitolojiden Efsaneye, Bağlam Yayınları, İstanbul, s.60-61.
• KAZAK TÜRKÇESİ SÖZLÜĞÜ (1984), Tercüme: ORALTAY Hasan - PINAR Saadet – YÜCE Nuri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• MOLDALİEVA, Nurgül (2012), “Kırgız Kültüründe “Cıgaççılık (Marangozluk)” ve “Boz Üy” ile İlgili Kelimeler Üzerine”, Acta Turcica- Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, S.2-2, s.10, http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423866377.pdf, (Erişim Tarihi: 16.08.2019).
• ORTAÇ, Serpil (2010), “Çankırı Kızılırmak İlçesi Kuzeykışla Ve Güneykışla Köyü Kilim Dokumaları”, Milli Folklor Dergisi, S.86, s. 142, http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=86&Sayfa=137, (Erişim Tarihi: 01.10.2019).
• ÖGEL, Bahaeddin (1978), Türk Kültür Tarihine Giriş - 3, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s. 45.
• ÖGEL, Bahaeddin (1982), Türklerde Devlet Anlayışı (13.Yüzyıl Sonlarına Kadar), Başbakanlık Basımevi, Ankara, s. 211-311-312-366.
• ÖGEL, Bahaeddin (1995), Türk Mitolojisi - 2. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s.147-149.
• ÖGEL, Bahaeddin (2000), Türk Kültür Tarihine Giriş - 1, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s.1.
• ÖZKARTAL, Mehmet (2012), “Türk Destanlarında Geçen Halı Anlatımları, Halılardaki Hayvan Motifleri ve Renklerinin Dili”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi, Arış - Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi, Ankara, S.8, s.99.
• SAĞ, Mehmet (2012), “Bir Sembol Olarak Kilim”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi, Arış - Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi, Ankara, S.8, s.120.
• ŞİMŞEK, Esma (2017), “Türk Kültüründe “Alkarısı” İnancı Ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler”, Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat Ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C.5, S.12, s.106, https://dergipark.org.tr/download/article-file/324076, (Erişim:14.08.2019).
• TDK (Türk Dil Kurumu Sözlükleri), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, http://sozluk.gov.tr/, (ErişimTarihi:21.08.2019).
• TDK (Türk Dil Kurumu Sözlükleri), Güncel Türkçe Sözlük, http://sozluk.gov.tr/, (ErişimTarihi:16.08.2019).
• TEZCAN, Mahmut (2000), Türk Ailesi Antropolojisi, İmge Kitabevi, Ankara, s.32.
• TURAL, Sadık (1999), “Türk Dünyası’nda Halıcılığa Sahip Çıkılmalıdır”, Erdem Dergisi, Halı Özel Sayısı-1, C.10, S.28, Ankara, s.3-6-7.
• TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tc_anayasasi.maddeler?p3=41, (Erişim: 16.08.2019).
• TÜRKMEN, Nalan (2001), Orta Asya Türkmen Halıları İle Tarihi Anadolu-Türk Halılarının Ortak Özellikleri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 1-27-38-40-41-43-44-45-51-85-86.
• YILDIRIM, Elvin (2012), “Türk Kültüründe Renkler Ve İfade Ettikleri Anlamlar”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, s.116, https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/33032554/Turk_Kulturunde_Renkler_ve_Ifade_Ettikleri_Anlamlar.pdf, (Erişim Tarihi:02.04.2019).
• Kaynak Kişi 1. Prof. Şerife Atlıhan, Marmara Üniversitesi, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı.
• Kaynak Kişi 2. Musa Kaynar, Yörük kökenli eski halı satıcısı, Antalya.
• Kaynak Kişi 3. Khadija Noorullah, İstanbul Kültür Üniversitesi, Yüksek Lisans Öğrencisi, Ersari Türkmen, Afganistan.
• Kaynak Kişi 4. Dr. Murtaza Bulutay, Felsefe ve Antropoloji Uzmanı, Kazakistan.