AHMET MİTHAT EFENDİ’NİN ROMANINDAN FATMA ALİYE HANIM’IN ‘TASVİRİNE’: DİPLOMALI KIZLAR

Yıl 2022, Sayı: 52, 11 - 28, 13.12.2022

Burcu Çakın Erdağ , Sabahattin Çağın

Öz

Tanzimat Dönemi ile birlikte Osmanlı aydınlarının dikkati sosyal meseleler üzerine yoğunlaşmış, devrin edebiyatı da halka dönük bir nitelik kazanmıştır. Bu dönemde edebiyatımıza giren ve hızla gelişmeye başlayan roman türü, sosyal meselelerin işlenmesinde önemli bir araç hâline gelmiştir. Bu türün ilk emektarı olarak nitelendirebileceğimiz Ahmet Mithat Efendi, kendi devrinde geniş bir okuyucu kitlesine ulaşan ve bu vesileyle halkı eğitme kaygısı güden sanatçılarımızdandır. Onun eserlerindeki kadın ve erkek karakterler, olumlu ve olumsuz yönleriyle gerçek hayattaki karşılıklarının birer numunesi olarak sunulmuş, iyi veya kötü davranış kalıplarına örnek teşkil etmişlerdir.
Kadın eğitimi, dönemin tüm aydınları gibi Ahmet Mithat’ın da başlıca meselesidir. Kadınların eğitilmesini ve toplumsal yaşam içerisinde saygın bir mevkiye ulaşmasını samimiyetle arzulayan yazar, bir yandan eserlerinde iyi eğitimli, ahlâklı, fedakâr ve çalışkan karakterler vücuda getirirken bir yandan da yazmaya yeteneği olan kadınları destekler ve yönlendirir. Onun en sadık öğrencisi, ilk Türk kadın romancısı Fatma Aliye Hanım’dır. Üstat konumundaki Ahmet Mithat’ın Diplomalı Kız romanıyla çırak konumundaki Fatma Aliye’nin Refet romanı karşılaştırmalı olarak ele alındığında iki yazarın aynı sosyal tema üzerinde birleşen düşüncelerini takip etmek mümkündür. Ahmet Mithat’ın Türk edebiyatına kazandırdığı ilk okullu kız olan Julie’nin yarattığı örnek, Fatma Aliye’nin Refet’iyle yerli karşılığını bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat Efendi, Fatma Aliye Hanım, Diplomalı Kız, Refet, kadın eğitimi

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi. Diplomalı Kız, [Letaif-i Rivayat:19]. Hazırlayan Fazıl Gökçek-Sabahattin Çağın, Çağrı Yayınları, 2001.
• Ahmet Mithat Efendi. Fazıl ve Feylesof Kızım Fatma Aliye’ye Mektuplar. Hazırlayan F. Samime İnceoğlu-Zeynep Süslü Berktaş, Klasik Yayınları, 2011.
• Ahmet Mithat Efendi. Fatma Aliye Hanım Yahut Bir Muharrire-i Osmaniyenin Neşeti. Hazırlayan Ayşe Aşır, Dergâh Yayınları, 2016.
• Aksoy, Yakup. Osmanlı Devleti’nde Kız Öğretmen Okulları (Darülmuallimat) ve Kadının Meslek Hayatına Katılması (1870-1920). 2017. Pamukkale Ü, Yüksek lisans tezi.
• Aydoğdu Çelik, Merve. “Tanzimat’tan Bir Kadın Profili: Fatma Aliye Hanım’ın Refet Öğretmeni”. RumeliDE Journal of Language and Literature Studies, no. 5, 2019, ss. 146-157.
• Doğrusadık, Zeynep. Fatma Âliye’nin Son Dönem Osmanlı Toplumundaki Kadın Görüşleri. 2018. Maltepe Ü, Yüksek lisans tezi. Durgun, H. Harika. Ahmet Mithat Efendi ve Edebiyat. Dergâh Yayınları, 2015.
• Ekici, Itır. Ahmet Mithat Efendi’nin Roman ve Hikâyelerinde Aile Yapısı. 2019. Ege Ü, Yüksek lisans tezi.
• Enginün, İnci. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 2, Dergâh Yayınları, 2012.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. Eser Matbaası, 1977.
• Esen, Nüket. Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat. İletişim Yayınları, 2014.
• Esen, Nüket. “Bir Osmanlı Kadınının Yazarlığı: Fatma Aliye”. Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, no. 14, 2016, ss. 59-69.
• Fatma Aliye Hanım. Refet. Hazırlayan Esra Derya Dilek. Turkuvaz Kitap, 2019.
• Kaya, Sevim Zehra. Ahmet Mithat Efendi’nin Tercüme Yaklaşımı Çerçevesinde Letâif-i Rivâyât’taki Sosyal Kavramlar. 2016. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Ü, Yüksek lisans tezi.
• Kızıltan, Mübeccel. “Edebiyatımızda Bir Öncü Fatma Aliye”. Gösteri, 1993, ss. 84-88.
• Koç, Murat. “Üdebâ-yı Nisvân’ın Yardımcısı Ahmet Midhat Efendi ve Fatma Aliye Hanım”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, no. 48, 2012, ss. 191-216.
• Okay, Orhan. Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi. Dergâh Yayınları, 2008.