BİR DEVRİN MEKÂNI: EDEBİYAT-I CEDİDE ROMANLARINDA BEYOĞLU

Yıl 2023, Sayı: 53, 191 - 222, 21.06.2023

Hakan Yalap Hakan Çırçır

Öz

Osmanlı Devleti, yenileşmenin gerekliliğini hissettiğinde çok yönlü bir değişme sürecine gireceğinin farkında değildir. Savaş meydanlarında alınan ağır yenilgilerin sebebi araştırıldığında devlet, yenileşmenin ve değişimin gerekliliğine inanmıştır. Bu yenileşme süreci, Batı’daki değişimi içten bir kabullenişlikle; askerî, teknik, eğitim, devlet yönetimi alanlarından hemen sonra toplum yaşamına, kültür ve sanat dünyasına da yansımıştır. Değişimin ve modernleşme sürecinin geniş kitlelere ulaşmasının izlerini, en kesin ve net olarak sanat ve daha özelinde edebiyatta izlemek mümkündür. Yeni Türk edebiyatı, bu modernleşme sürecinde öncelikli olarak klasik şekil ve kalıplardan uzaklaşmıştır. Uzun yıllar Türk edebiyatının ifade aracı olan nazım, yerini nesre bırakmaya başlamıştır. Nesir alanında ortaya çıkan romanlar, ilk zamanlarda çeviri ve taklidin gölgesinde kalırken ilerleyen süreçte -Edebiyat-ı Cedide topluluğunda- yetkin eserlere dönüşmeye başlamıştır. Beyoğlu’nun sosyolojik yapısı ve Beyoğlu’nun geçirmiş olduğu tarihi süreç, onun Edebiyat-ı Cedide romanlarında farklı yönleri ile yer almasını sağlamıştır. Bu çalışmada, Edebiyat-ı Cedide romanlarında Beyoğlu ve Beyoğlu mekânlarının yansıması, romanlarda hangi mekânların nasıl dile getirildiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Edebiyat-ı Cedide romanlarında, Beyoğlu ve Beyoğlu mekânlarının modernleşme ve Batı kültürünün tecrübe edildiği bir alan olarak önem kazandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Roman, Beyoğlu, Edebiyat-ı Cedide

Kaynakça

• Akıncı, Turan. Beyoğlu Yapılar, Mekânlar, İnsanlar(1831-1923). Remzi Kitabevi, 2018.
• Bachelard, Gaston. Uzanım Poetikası. İthaki Yayınları, 2008.
• Batur, Enis, ve Engin Yenal. Bir Beyoğlu Fotoromanı. Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Budak, Ali. Batılılaşma ve Türk Edebiyatı. Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2008.
• Çıkla, Selçuk. Roman ve Gerçeklik Bağlamında Kültür Değişmeleri ve Servet-i Fünûn Romanı. Akçağ Yayınları, 2004.
• Duhani, Said Naum. Eski İnsanlar, Eski Evler, 19.Yüzyılda Beyoğlu’nun Sosyal Topoğrafyası. Kırmızı Kedi Yayınevi, 2022.
• Gürkan, Emrah Safa. Sultanın Casusları. Kronik Yayıncılık, 2021.
• Halit Ziya Uşaklıgil. Mai ve Siyah. Hazırlayan Ali Faruk Ersöz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Halit Ziya Uşaklıgil. Aşk-ı Memnu. Hazırlayan Ali Faruk Ersöz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Halit Ziya Uşaklıgil. Kırık Hayatlar. Editör Mustafa Çelik Doğan, Can Sanat Yayınları, 2020.
• Hüseyin Cahit Yalçın. Hayal İçinde. Hazırlayan Gökhan Tunç, Hitabevi Yayınları, 2019.
• Halit Ziya Uşaklıgil. Edebiyat Anıları. Hazırlayan Rauf Mutluay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1975.
• Kaplan, Mehmet. Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser. Dergâh Yayınları, 2022.
• Kavcar, Cahit. Batılılaşma Açısından Edebiyat-ı Cedide Romanı. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Mehmet Rauf. Eylül. Hazırlayan Pınar Güven ve Berire Umaz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Mehmet Rauf. Ferdâ-yı Garâm. Hazırlayan Mehmet Kanar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Mehmet Rauf. Menekşe. Hazırlayan Ertan Engin, Palet Yayınları, 2012.
• Okay, Mehmet Orhan. “Edebiyât-ı Cedîde.” İslam Ansiklopedisi, c. 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, ss. 398-399.
• Parlatır, İsmail. “Edebiyat-ı Cedide .” İslam Ansiklopedisi, c. 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009, ss. 573-575.
• Safvet Nezihi. Zavallı Necdet. Hazırlayan Banu İşlet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Safveti Ziya. Salon Köşelerinde. Hazırlayan Nuri Akbayır, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Şişman, Adnan. “Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi.” İslam Ansiklopedisi, c. 13, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, ss. 323-326.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Çağlayan Kitabevi. 1997.
• Tuğluk, Abdulhakim. Edebiyat-ı Cedide Romanında Mekân. 2012. İnönü Ü, Yüksek lisans tezi.